zorêk le mêjûnûsan be hele le sayks pîko (eu rêkkewtney ke rojhelatî nawerastî dabeş krd) têdegen، le ber euey wa têdegen nexşey sayks pîko karêkî heremekîyane û nexşedarştnêkî kolonyalîzmîyane bû.

zorêk le mêjûnûsan be hele le sayks pîko (eu rêkkewtney ke rojhelatî nawerastî dabeş krd) têdegen، le ber euey wa têdegen nexşey sayks pîko karêkî heremekîyane û nexşedarştnêkî kolonyalîzmîyane bû. belam le rastîda em rêkkewtne ke duay cengî yekemî cîhanî le nêwan ferensa û şanşînî yekgrtûda îmza kra، pêwendîyekî tewauy be newtewe hebû. leber euey berîtanya û elmanya، împratoryetî osmanî û emerîka deyanzanî kêlgegelêkî gewrey newt le rojhelatî nawerastda bûnyan heye، her boye pêş helgîrsanî şerî yekemî cîhanî komeleyekyan pêkhêna bo dabeşkrdnî newt. her boye le rêy rîkkewtnî sayks pîko-we، ferensa û berîtanya planyan dana bo destberdagrtnî beşekey elmanya û drustkrdnî borî bo ser benderekanî deryaî spî nawerast. legel eweşda، em dû dewlete neyandewîst hawbeşî bken le borîyekanda، çunke trsyan hebû rojêk hawpeymanêtîyekeyan leberyek helbweşêtewe.
zorêk le mêjûnûsan be hele le sayks pîko (eu rêkkewtney ke rojhelatî nawerastî dabeş krd) têdegen، le ber euey wa têdegen nexşey sayks pîko karêkî heremekîyane û nexşedarştnêkî kolonyalîzmîyane bû. belam le rastîda em rêkkewtne ke duay cengî yekemî cîhanî le nêwan ferensa û şanşînî yekgrtûda îmza kra، pêwendîyekî tewauy be newtewe hebû. leber euey berîtanya û elmanya، împratoryetî osmanî û emerîka deyanzanî kêlgegelêkî gewrey newt le rojhelatî nawerastda bûnyan heye، her boye pêş helgîrsanî şerî yekemî cîhanî komeleyekyan pêkhêna bo dabeşkrdnî newt. her boye le rêy rîkkewtnî sayks pîko-we، ferensa û berîtanya planyan dana bo destberdagrtnî beşekey elmanya û drustkrdnî borî bo ser benderekanî deryaî spî nawerast. legel eweşda، em dû dewlete neyandewîst hawbeşî bken le borîyekanda، çunke trsyan hebû rojêk hawpeymanêtîyekeyan leberyek helbweşêtewe.
bûnî plangelêk bo drustkrdnî dû borî newtî lêkcyawaz- borîye newtêkî ferensî le kerkûkewe، ke kewtote êraqî êstawe، bo terablus، ke kewtote lubnanî êstawe، herweha borîyekî berîtanîş le kerkûkewe bo heyfa، ke le êstada şarêke le îsraîl- amajeye bewey çon sêr mark sayks û franswa corc pîko nawçekeyan dabeş krduwe.
mêjûnusan rahatûn leser euey amaje be lêdwanekey mark sayks – le salî ١٩١٥da- bken ke be kabîney cengî berîtanî rageyand: "demewêt hêlêk bkêşm le pîtî ‘e’ (ke mebest lêy eka bû) û be pîtî ‘k’ (ke mebst lêy kerkûk bû)،" wek belgeyek leser euey ke eu snûraney dayrştn snûrgelêkî heremekî bûn. belam le rastîda، eu bem qseyeî wesfî rêgayekî dekrd ke hkumetî berîtanya le xeyalîda bû bo rakêşanî borî. her lew kateda hêrbert kîçner، wezîrî dewlet bo karubarî ceng le berîtanya helsa be rastkrdnewey qsekey mark sayks û gutî: "pêm waye euey sêr mark sayks mebestyetî brîtîye lew hêley ke le kenarî eawî heyfawe dest pêdekat." dyare duay cengî yekemî cîhanîş heruay krd w، prosey darştnî snûrkan، êraqî berhemhênerî newtî destnîşan krd، legel eu dewletaney newtekeyan pêda têdeperêt ke brîtî bûn le erden û sûrya، herweha dewlete henardekarekanî newt le lubnan û felestîn.
be maweyekî kem duay cengî yekemî cîhanî، hêze hawpeymanekan destyan daye geran be duay bedesthênanî grêbestî newt le rojhelatî nawerastda. em grêbestane mafekanî peywest be newtî nawçekeyan daye dest kompanyaî newtî êraq. belam sereray nawekey، kompanyaî newtî êraq hîç pêwendîyekî be êraqewe nebû، belku ser be komele kompanyakan bûn:
١- The anglo-persian company dwatr be nawî BP nasra.
٢- calouste gulbenkian,
٣- compagnie francais de petrole dwatr buwe kompanyaî total.
٤- standard oil’s near east development corporation dwatr buwe kompanyaî îkson mobêl.
٥- shell.
be gwêrey rêkkewtnekan danîştuwane mehelîyeke neyandetwanî bangeşey xawendarêtî eu serçawane bken ke le jêr eu xakeda bû ke lêy dejyan. wate eu wlataney zortrîn newtyan têdabû، kemtrîn destkewtyan le dozîneweyda debû. leweş zyatr، drustkrdnî borîyekanî newt naaramîî nawçeyî lêkewtewe. duay çendîn hewlî curawcor bo têkdanî borîyekan، le nêwyanda، lelayen xêlî ehl elcîbalî yemenî، yaxîbuwe felestînîyekan û grupe nîmçe serbazîye rastrewe zayonîyekanewe، berprsanî kompanyaî newt û hkumete rojeawayyekan zyatr kewtne çawdêrîkrdnî nawçeke û be serbazîkrdnî nawçeke، herweha helsan be handanî mlmlanêy tayfegerî bo lebarbrdnî bzûtnewe neteweyî û komonîstîyekan.
eu ajaweyeî êsta le rojhelatî nawerastda bedî dekrêt bote hoy euey çendîn çawdêr prsyarî ewe bkeyn: aya sayks pîko kotayî nehatuwe؟ bo nmûne، rojnamenûsî îrlendî، patrîk kokbêrn amajey be kotayî hatnî rêkkewtneke krd katêk le êraq xerîkî karî rojnamenûsî bû. belam prsyare baştreke eweye aya detwanrêt rêkkewtneke al û gorî beserda bhêndrêt yan ne، bo euey seqamgîrî û geşekrdnî zyatr le nawçekeda bêtearawe؟
dekra helweşandnewey grêbeste newtîyekan prsî serekî bûnaye lem alugoreda. her bo nmûne le keysî kurd brwane، le duay cengî duwemî kendawewe، kompanya taybetîyekanî newt berew êraq berêkewtn. kompanyaî nîştmanî newtî êraq parêzgarî lew mafey xoy krd ke newt lew bîranewe henarde bkat ke le aradabûn، euyş be hawbeşî legel eu layenaney xoy helîdebjardn، dwatrîş bwar be herêmî kurdstan dra bo euey be duay bîrî nuêy newtda bgerên û xoyan dest bden pêkhênanî şeraket، emeş mayeî geşanewe abûrîî kurdstan bû.
pşkî newtî kurdstan cyawazîyekî zorî drust krd katêk da'ş le salî ٢٠١٤da serîhelda. pêşmerge ke hêzêkî ta raddeyekî gewre û karan، le djî da'ş şer deken û amancyan nek tenya parastnî nîştmanekeyane، belku eu serçawaneşe ke le nîştmanekeyanda heyane. kurd xwastêkî drêjxayenî heye bo xoberêwberî، belam deselatyan beser newtewe şêweyeke le serwerî be ser serçawekanewe، ptr lewey beser xakekewe bêt.
emeş be rastî eu modêleye ke sayks pîko heyan bû bo rojhelatî nawerast. leber euey sayks û pîko helsan be dabeşkrdnî xakî em nawçeye bo mebestî derhênan û henardekrdnî newt bo eurupa، herboye çaksazîkrdn le xawendarêtî newt yekem hengawe bo çareserkrdnî mîratî îdarey kolonyalîzm û hukmranêtî dîktatorîyane.
le ruuy mîsalîyewe، pêwîste xelkî rojhelatî nawerast pşkyan hebêt le serçawe sruştîyekan û rayan hebêt le prsî peywest be froştn û bekarhênanî û parastnyan. le rojgarêkda ke koçberî têyda rû le zyadbûne، dekrêt em bnemaye hawkar bêt bo xelkî taweku le şwênî nwêda nîştecê bn ke hestî întîma û xawendarêtyan bo desteber bkat. be dlnyaîyewe، hêşta berprse lokalekan pêwîstyan beweye şeraket legel kompanya cîhanîyekan bken bo helkendn û palawtn û henardekrdnî newt، belam em grêbestane eu kate serkewtn bedest dênn ke palneryan pêdawîstîye lokalekan bêt، nek qazancî kompanyakan. euey lay kurd deguzerêt، ewe deselmênêt ke layene lokalekan detwann supayek bnyad bnên le katêkda kompanya newtîyekan em kare naken.
kewate hatne aray rojhelatêkî nawerast ke serwerî lokalî hebêt beser serçawe sruştîyekanewe debête nawçeyekî dewlemendtr û aramtr. katêk hkumetî êraq beşe budcey nîştmanî kurdstanî brî le ٢٠١٤da، hkumetî herêmî kurdstan destî krd be froştnî rastexoy newt be bazare cîhanîyekan û borî drust krd bo ser bendawêkî turkî û lem proseyeşda newtî xawî be îsraîl defroşêt. bew pêye berjewendîye lokalekan zalbûn be ser dujminayetî turk- kurdewe، herweha zal bû be ser eu muqateeyeda ke rêgrî dekrd le froştnî newtî êraq be îsraîl le salî ١٩٤٩we.
eme bo ewe nîye blêyn keysî kurd bê kêşe û grfte. kurd le şerdaye le djî da'ş û le jêr çawdêrî êraq û turkyadaye. yaxîbuwekanî nawçeke çendîn car borî nêwan kurdstan û turkyayan têkdawe. le heman katda، dabezînî nrxî newt leser astî cîhan kurdstanî dûçarî qeyranêy qursî abûrî krduwe. herweha halî hazr kurd le nakokîdan legel hkumetî êraq le barey newtî kerkûkewe ke aya le jêr deselatî kurdda bêt، yan êraq. belam legel eweşda، hêşta keysî kurd modêlêke bo rojhelatî nawerastî duay sayks pîko. çend kurd pêwîstî be newtî kerkûkîş bêt، belam eu nakokîyeî êsta derfetêke bo pyadekrdnî serwerîî peywest be serçawewe le nawçekeda، be çawpoşîn lewey ser be ç grupêkî îtnî، yan eaynî bn. debêt zorbey qazancî newtî kerkûk terxan bkrêt bo baştrkrdnî jyanî danîştuwanî bakûrî êraq. herweha pêwîste bexda bwar be hkumetî herêmî kurdstan bdat bangeşey bîre newtîyekanî kerkûk bkat، belam tenya eu katey ke hkumeteke razî debêt be terxankrdnî beşêk le dahatî newt bo pştîwanîkrdnî damezrawe gştîyekan le bakûrî êraq. pêwîste dergay grêbeste newtîyekan û damezrandn be ruuy têkray danîştîwwanî bakûrî êraqda bkrêtewe، be çawpoşîn le xelfîyetî eayînî û îtnîyan، herweha debêt encamdanî şeraket legel kompanya taybetyekanda bxrête raprsîyewe.
nabêt çîtr dest beser qazancekanda bgîrêt le rojhelatî nawerastda، herwek euey le rojgarî kolonyalîda bedî kra، yaxud nabêt rêge bdrêt bkewête dest serkrde gendelekan، herwek euey le serdemî seddam husên û herdû esed-da bînîman. kotayîhênan be rojgarî da'ş pêwîstî bewe heye xelkeke le destî dabeşkarîyekanî sayks pîko rzgar bkrên، ke îrade û amrazî eweyan leberdestda bêt bo parastnî mal û hal û berjewendyekanyan.

spot:
kotayîhênan be rojgarî da'ş pêwîstî bewe heye xelkeke le destî dabeşkarîyekanî sayks pîko rzgar bkrên، ke îrade û amrazî eweyan leberdestda bêt bo parastnî mal û hal û berjewendyekanyan
keysî kurd modêlêke bo rojhelatî nawerastî duay sayks pîko. çend kurd pêwîstî be newtî kerkûkîş bêt، belam eu nakokîyeî êsta derfetêke bo pyadekrdnî serwerîî peywest be serçawewe le nawçekeda، be çawpoşîn lewey ser be ç grupêkî îtnî، yan eaynî bn
kurd le şerdaye le djî da'ş û le jêr çawdêrî êraq û turkyadaye. yaxîbuwekanî nawçeke çendîn car borî nêwan kurdstan û turkyayan têkdawe. le heman katda، dabezînî nrxî newt leser astî cîhan kurdstanî dûçarî qeyranêy qursî abûrî krduwe
hatne aray rojhelatêkî nawerast ke serwerî lokalî hebêt beser serçawe sruştîyekanewe debête nawçeyekî dewlemendtr û aramtr
sayks û pîko helsan be dabeşkrdnî xakî em nawçeye bo mebestî derhênan û henardekrdnî newt bo eurupa، herboye çaksazîkrdn le xawendarêtî newt yekem hengawe bo çareserkrdnî mîratî îdarey kolonyalîzm û hukmranêtî dîktatorîyane

pêşmerge ke hêzêkî ta raddeyekî gewre û karan، le djî da'ş şer deken û amancyan nek tenya parastnî nîştmanekeyane، belku eu serçawaneşe ke le nîştmanekeyanda heyane
drustkrdnî borîyekanî newt naaramîî nawçeyî lêkewtewe. duay çendîn hewlî curawcor bo têkdanî borîyekan، le nêwyanda، lelayen xêlî ehl elcîbalî yemenî، yaxîbuwe felestînîyekan û grupe nîmçe serbazîye rastrewe zayonîyekanewe، berprsanî kompanyaî newt û hkumete rojeawayyekan zyatr kewtne çawdêrîkrdnî nawçeke û be serbazîkrdnî nawçeke، herweha hels
bûnî plangelêk bo drustkrdnî dû borî newtî lêkcyawaz- borîye newtêkî ferensî le kerkûkewe، ke kewtote êraqî êstawe، bo terablus، ke kewtote lubnanî êstawe، herweha borîyekî berîtanîş le kerkûkewe bo heyfa، ke le êstada şarêke le îsraîl- amajeye bewey çon sêr mark sayks û franswa corc pîko nawçekeyan dabeş krduwe
zorêk le mêjûnûsan be hele le sayks pîko (eu rêkkewtney ke rojhelatî nawerastî dabeş krd) têdegen، le ber euey wa têdegen nexşey sayks pîko karêkî heremekîyane û nexşedarştnêkî kolonyalîzmîyane bû. belam le rastîda em rêkkewtne ke duay cengî yekemî cîhanî le nêwan ferensa û şanşînî yekgrtûda îmza kra، pêwendîyekî tewauy be newtewe hebû