(*) 

 

ئەو گرژییانەی لە وڵاتانی دەوروبەر و ئیقلیمی كە كاریگەریی نەرێنییان بۆسەر هەرێمی كوردستان هەیە، لە سیاسەتی ناوخۆی وڵاتدا ڕەنگی داوەتەوە، كە هەڕەشەیە بۆسەر سەقامگیریی سیاسی، چونكە هەندێك لەو هێزە ئیقلیمییانە ئەو گرژییانە دەقۆزنەوە بۆ فراوانكردنی هەژموونی خۆیان و وەدیهێنانی بەرژەوەندییەكانیان، كە دواجار دەبێتە هۆی پەرەسەندنی گرژییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و ئەو وڵاتانە، لە هەمان كاتیشدا گرژییەكان ڕەنگدانەوەی نەرێنییان بۆسەر سەقامگیریی ئەمنیی هەرێم هەیە، بەتایبەتیش هەڕەشەی گرووپە چەكدارەكانی دژی ئەو حكومەتانە و حكومەتی هەرێم، دیسان زیادبوونی دەستووەردانی سەربازیی ئەو وڵاتانە بە پاساوی ڕاونانی ئۆپۆزسیۆن كاریگەریی نەرێنی و ڕاستەوخۆی بەسەر سیستمی سیاسیی هەرێمەوە دەبێت. كاریگەرییەكی دیكەی نەرێنی بریتییە لە ناسەقامگیریی ئابووری كە ململانێی چەكداری و دەستوەردانی سەربازیی وڵاتانی ئیقلیمی كاریگەریی هەیە لە ڕووی بارزرگانی و ئاڵوگۆڕی كاڵاو شمەك، هاوكات لە ڕووی هاتنی گەشتیار و پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكانەوە.

 

نكوڵی لەوە ناكرێت كە پێگە و هەڵكەوتەی هەرێمی كوردستان هۆكارە بۆ ئەوەی ببێتە ناوچەیەكی ستراتیژیی گرنگ لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی كە هەم كاریگەر بێت و هەمیش بكەوێتە ژێر كاریگەریی گرژییە ئیقلیمییەكان، بۆیە لەژێر ڕۆشنایی تێگەیشتن و شرۆڤەكردنی ئەو گرژییانە و شێوازی ڕەنگدانەوەیان لەسەر سەقامگیریی سیاسی و ئابووری و ئەمنی، هەرێم دەتوانێت ستراتیژیگەلی كارای خۆی بنیاد بنێت لە ڕووی مامەڵەكردن لەگەڵ ئەو ئالنگارییانەی ڕووبەڕووی دەبنەوە، كە بریتین لە:

1- كێشەی وڵاتی توركیا لەگەڵ پارتی كرێكارانی كوردستان (PKK)، كە ئەم گرژی و پێكدادانە چەكدارییانەی نێوانیان بووەتە هۆی ئەوەی كە هێزەكانی توركیا بێنە نێو خاكی هەرێمی كوردستانەوە، هاوكات ڕۆژانە بۆردومانی گوند و شارۆچكەكان بكرێت، دیارە ئاسەواری ئەمەش بە نەرێنی كاریگەریی دەبێت بۆسەر ڕەوشی ئابووری و ئەمنی و كۆمەڵایەتی، جگە لە ترسی توركیا لە فراوانبوونی دەسەڵاتی هەرێم و دواجار هەنگاونان بۆ سەربەخۆبوون.

2- ڕۆڵ و هەژموونی ئێران لە عێراقدا و هەوڵی بەردەوامی ئەو دەوڵەتە بۆ پارێزگاریكردن لە هەژموونی سیاسی و ئابووریی خۆی لە هەرێمدا، وێڕای ڕاونانی حزبە ئۆپۆزسیۆنەكانی كوردستانی ئێران لە ناو سنووری هەرێمی كوردستاندا، هاوكات زۆر جار ئێران گوشار دەخاتە سەر هەرێم لە ڕووی سیاسییەوە تا بەپیر بەرژەوەندییەكانییەوە بێت، ئەمە جگە لەوەی كە ئەو سزا ئابوورییانەی بەسەر ئێراندا سەپێندراون، لێكەوتەی نەرێنییان بۆ سەر قەبارەی ئاڵوگۆڕی بازرگانیی نێوانیان دەبێت.

3- بەردەوامبوونی ململانێی سەربازی لە سووریا بووەتە هۆی ئەوەی بە سەدان هەزار ئاوارە ڕوو لە هەرێمی كوردستان بكەن، ئەمەش كاریگەریی نەرێنی هەیە بۆسەر سەقامگیریی ئەمنی و ئابووری و خزمەتگوزارییەكان و ژێرخانی وڵات، بەتایبەتیش بارگرانیی مرۆیی و دابینكردنی خزمەتگوزاریی پەروەردە و تەندروستی و ئاو و كارەبا و سووتەمەنی.

 گرژییە ئیقلیمییەكان و لێكەوتە نەرێنییەكان

ئەو گرژییانەی لە وڵاتانی دەوروبەر و ئیقلیمی كە كاریگەریی نەرێنییان بۆسەر هەرێمی كوردستان هەیە، لە سیاسەتی ناوخۆی وڵاتدا ڕەنگی داوەتەوە، كە هەڕەشەیە بۆسەر سەقامگیریی سیاسی، چونكە هەندێك لەو هێزە ئیقلیمییانە ئەو گرژییانە دەقۆزنەوە بۆ فراوانكردنی هەژموونی خۆیان و وەدیهێنانی بەرژەوەندییەكانیان، كە دواجار دەبێتە هۆی پەرەسەندنی گرژییەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و ئەو وڵاتانە. لە هەمان كاتیشدا گرژییەكان ڕەنگدانەوەی نەرێنییان بۆ سەر سەقامگیریی ئەمنیی هەرێم هەیە، بە تایبەتیش هەڕەشەی گرووپە چەكدارەكانی دژی ئەو حكومەتانە و حكومەتی هەرێم، دیسان زیادبوونی دەستووەردانی سەربازیی ئەو وڵاتانە بە پاساوی ڕاونانی ئۆپۆزسیۆن كاریگەریی نەرێنی و ڕاستەوخۆی بەسەر سیستمی سیاسیی هەرێمەوە دەبێت. كاریگەرییەكی دیكەی نەرێنی بریتییە لە ناسەقامگیریی ئابووری كە ململانێی چەكداری و دەستوەردانی سەربازیی وڵاتانی ئیقلیمی كاریگەریی هەیە لە ڕووی بازرگانی و ئاڵوگۆڕی كاڵاو شمەك، هاوكات لە ڕووی هاتنی گەشتیار و پێشكەشكردنی خزمەتگوزارییەكانەوە.

 چۆنێتیی ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو لێكەوتانە

ئەركی سیستمی سیاسیی هەرێمە كە پلانی هەبێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو گرژی و لێكەوتانە، ئەمەش بەوە دەبێت كە ستراتیژییەتێكی كارا بگرێتە بەر كە هەموو حزبە كوردستانییەكان لەسەری ڕێك بكەون، تا بتوانن مامەڵە لەگەڵ ئەو ئالنگارییانەدا دەكەن، ئەو هەنگاوانەی كە بۆ ئەم مەبەستە پێویستە، خۆی لە چەندین بواردا دەبینێتەوە، لەوانە: پەرەپێدانی ستراتیژییەتی مامەڵەكردن لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، بە دامەزراندنی پەیوەندیی هاوسەنگ لەگەڵ سەرجەم دەوڵەتانی ئیقلیمییەوە، ئەوە جگە لە توندوتۆڵكردنی پەیوەندی لەگەڵ بەغدا لە ڕووی ئەمنی و بەرگری لە سەروەریی وڵات و چارەسەركردنی قەیران و كێشەكانی نێوانیان، خاڵێكی دیكە بریتییە لە بەهێزكردنی ڕێڕەوی پرۆسەی سیاسیی دیموكراسی و ڕێزگرتن لە مافی مرۆڤ و بنبڕكردنی گەندەڵی، هاوكاریی نێوان حزبە سیاسییەكان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی بە هەست و بڕوایەكی نیشتمانی و چارەسەركردنی ناكۆكییەكان بە ڕێی دیالۆگ و ڕێزگرتن لە ڕۆڵی ئۆپۆزسیۆنی سیاسیی نیشتمانی. بواری ئابووریش زۆر گرنگە، بەتایبەتی گرنگیدان بە پێشخستنی سێكتەری ئابووری، ئەمەش بە فرەچەشنكردنی سەرچاوەكان، جگە لە نەوت، هاوكات هاوكاریكردن لەگەڵ كەرتی تایبەت و پێشخستنی وەبەرهێنان لە هەموو بوارەكاندا، لەوانیش وزەی نوێبووەوە و داڕشتنی بنەمایەكی بەهێز بۆ ژێرخانی ئابووری.

 پەرەپێدانی پەیوەندییەكان و تۆكمەكردنی مامەڵە لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی

هەنگاوێكی گرنگ كە پێویستە هەرێمی كوردستان هەڵیبگرێت، بەهێزكردنی پەیوەندییەكانییەتی لەگەڵ ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ڕێكخراوە مرۆییەكان و دامەزراوەكانی میدیا و ڕۆژنامەگەریی جیهانی و حزبە ئەوروپییەكان چ حوكمڕان یان ئۆپۆزسیۆن، هەروەها بەشداریكردنی كارا لە كۆنگرە و چالاكییە ئابووری و سیاسییەكانی وڵاتاندا، هاوكات بەتینكردنی پەیوەندی لەگەڵ ئەندامانی پەرلەمان لە یەكێتیی ئەوروپا و كەسایەتییە گرنگەكانی گۆڕەپانی سیاسیی نێودەوڵەتی. بەهێزكردنی توانای ئەمنی و بەرگری پێویستییەكی دیكەیە، ئەمەش بە یەكخستنی هێزی پێشمەرگە و بەرەوڕووبوونەوەی هەر دەستدرێژییەك كە بكرێتە سەر هەرێم، دیسان پەرەپێدانی پەیوەندیی ئەمنی و بەرگری لەگەڵ بەغدا لە پاڵ پێشخستن و بووژاندنەوەی بزاڤی بازرگانیی نێوان هەرێم ودەوڵەتانی ئیقلیمی، لەپێناو وەدیهێنانی بەرژەوەندیی هاوبەش. پێویستە هەرێمی كوردستان هەوڵی ئەوە بدات هاوسەنگییەك بێنێتە ئاراوە لە پەیوەندییەكانی لەگەڵ دەوڵەتانی ئیقلیمی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا، تا هاوكار بێت بۆ كەمكردنەوەی گرژییەكانی ناوچەكە و ئامادەبوون بۆ ئەنجامدانی دیالۆگ و گفتوگۆ لە هەر كێشە و ململانێیەكی سیاسی و سەربازیدا.

 ستراتیژییەتێكی تۆكمە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی قەیرانەكان

گرتنەبەری ستراتیژییەتێكی توند و تۆكمە ئەركێكی دیكەی سەرشانی هەرێمی كوردستانە لە ڕووبەڕووبوونەوەی قەیران و گرژییەكاندا، ئەمەش خۆی لە بەڕێوەبردن و وەستان بە ڕووی قەیرانەكانی ئابووریدا دەبینێتەوە، بۆ ئەمەش دەبێت هەرێم هەوڵ بدات كۆمەك و كەرەستە بنەڕەتییەكانی وەك خۆراك و دەرمان و وزە فەراهەم بكات، پلانیشی هەبێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی كارەساتە سرووشتییەكان و پێگەیاندنی كادیر و تەكنیكاری بەتوانا بۆ ئەم بوارانە، شانازیكردن و پارێزگاریكردنی ناسنامەی نیشتمانی سەرچاوەیەكە بۆ هێزی بنیاتنانی یەكێتییەكی تۆكمەی نیشتمانی تاكو بتوانن بەرەوڕووی ئالنگارییە دەرەكییەكان بوەستنەوە و پارێزگاری لە كەلتوور و كەلەپوور و داب و نەریتی كۆمەڵایەتی بكەن، هاوكات پێكەوەژیانی نێوان پێكهات ئایینی و نەتەوەییەكان بەهێزبكەن.

دەبێت هەرێمی كوردستان دەست وەرنەداتە كێشە و ململانێ سیاسییەكانی دەوڵەتانی ئیقلیمی، بەڵام هاوكاربێت لەگەڵیاندا بۆ نەهێشتن و قەلاچۆكردنی تیرۆر و تاوانی ڕێكخراو و هەڕەشەی ئەمنیی هاوبەش.

بڵاوكردنەوەی كەلتووری دیالۆگ و ئاشتی و ڕێزگرتن لە سەروەریی یاسا هەنگاوێكی دیكەیە بۆ ڕەتكردنەوەی ئەو گرژییانەی كە لە وڵاتانی ئیقلیمییەوە یەخەی هەرێم دەگرن، پەرەپێدانی توانا مرۆییەكان و وەبەرهێنان لە بواری پەروەردە و خوێندن و ڕاهێنانی گەنجان، هۆكارە بۆ بەهێزكردنی توانای ئەو توێژە، لە هەمان كاتدا پێویستە هەلی كاریان بۆ دەستەبەر بكرێت، تاكو لەژێر گوشار و كاریگەریی گرژییەكانی ناوخۆ و دەرەوە ڕزگار بكرێن.

 كۆتایی

گشت ئەو خاڵ و باری سەرنجانەی باسمان كردن، خۆیان لە مامەڵەكردنی هەرێمی كوردستان دەبیننەوە، لەگەڵ لێكەوت و دەرهاویشتەكانی گرژییە ئیقلیمییەكاندا، دیارە بۆ چارەسەری ئەمەش پێویستە گەلەكۆمەك و دەستەجەمعیی نیشتمانیی تۆكمە بێتە كایەوە، ئەویش بە گرتنەبەری ستراتیژییەتێكی سەرتاسەری و گشتگیر كە پلانگەلێكی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و ئەمنی لەخۆبگرێت، سەرەتا بۆ سەقامگیریی ناوخۆ كە پێگەی هەرێمی كوردستان زیاتر بەهێز بكەن، دیارە ئەمەش بەوە مەیسەر دەبێت كە هەموو حزبە كوردستانییەكان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی كار بكەن بۆ هێنانەكایەی كۆمەڵگەیەكی دیموكراسیی ساغڵەم و حوكمڕانییەكی هۆشمەند، كە دواجار بتوانێت بەرەوڕووی ئاسەواری ئەو گرژییانە ببێتەوە و پەیوەندیی تۆكمە لەگەڵ وڵاتانی ئیقلیمی و جیهانیدا بنیات بنێت، كە ڕەچاوی بەرژەوەندییە هاوبەشەكانی هەموو لایەك بكات.

 

(*)

شرۆڤەكاری سیاسیی سەربەخۆ