ئەو ئاسانكاری و پاڵپشتییەی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ وەبەرهێنەرانی پێشكەشی كردووە، كەرتی تایبەتی گەڕاندەوە بۆ ئامانجە سەرەكییەكەی خۆی كە خزمەتكردنی هەرێمی كوردستان و خەڵكەكەیەتی، ئەوەتا ساڵ لە دوای ساڵ قەبارەی وەبەرهێنان و ژمارەی پڕۆژەكانی زیاتر كردووە، بەمەش هەلی كار بۆ گەنجان و ژێرخانی ئابووری بەتایبەتی لە بوارەكانی پیشەسازی و كشتوكاڵ و گەشتیاری ڕووی لە گەشەسەندن كردووە، ئەمەش جێبەجێكردنی بەڵێنێكی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بوو، كە لە كارنامەی ڕێزدار مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان هاتبوو، پێویستە سەرچاوەكانی داهات فرەچەشن بكرێن لە رێگەی كەرتی تایبەتەوە و هەلی كار بۆ گەنجان دابین بكرێت. لەسەر ئەم پرسە و كاریگەریی پشتیوانی و ئاسانكارییەكانی كابینەی نۆیەم بۆ وەبەرهێنەران و زیادكردنی پڕۆژەكان، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ دكتۆر محەمەد شوكری سەرۆكی دەستەی وەبەرهێنان ساز دا.

 

 

* ئاسانكاریی و پاڵپشتییەكانی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان وای كردووە، لە هەموو پارێزگاو ناوچەیەكی كوردستان بە دەیان مۆڵەتی وەبەرهێنان بدرێت و پڕۆژە لە دوای پڕۆژە بكرێتەوە. ئایا ئەو پڕۆژانەی لەم كابینەیەدا مۆڵەتیان پێدراوە ژمارەیان چەندە و تا چەند ڕێژەیان ڕووی لە زیادبوون كردووە؟

- ڕێزدار مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان وێڕای هەموو ئەو ئالنگاریی و ئاستەنگانەی لە بەردەم كابینەكەی دروست بوو، یان دروست كران، بەڵام نەیانتوانی ڕێگری بكەن لە بەردەم بەردەوامیی كاروانی ئاوەدانی و زاڵبوون بەسەر هەموو گرفت و ئاستەنگەكاندا. سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بە كردەوە سەلماندی كە هیچ ئاستەنگێك لەبەردەم خزمەتكردنی گەلەكەی ناتوانێت ڕێگر بێت لە بەردەوامیی كاروانی ئاوەدانی و خۆشگوزەرانی. سەرۆك وەزیران خاوەنی ئیرادەیەكی بەهێزە كە هێز و هاندەری لە عەقیدەی بارزانەوە سەرچاوەی گرتووە، ئەوەتا لە 28ی تەمووزی 2019ـەوە لە تەمەنی دەستپێكردنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا تا 3ی تشرینی یەكەمی ئەمساڵ 2024 مۆڵەتی وەبەرهێنان لەلایەن دەستەكەمانەوە بە 419 پڕۆژە دراوە بە قەبارەی 16 ملیار و 782 ملیۆن دۆلار لەسەر ڕووبەری زیاتر لە 18 هەزار دۆنم ئەم پڕۆژانە ئەنجام دراون. تەنیا ژمارەی ئەو پڕۆژانەی وەبەرهێنان كە پەسەند كراون، زیاترە لە 1612 پڕۆژە، زۆربەی ئەم پڕۆژانەش لە تەمەنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەردی بناغەیان بۆ دانراوە، هەر لەم كابینەیەشدا سەرۆك وەزیران پڕۆژەكانی كردەوە. تەواوبوونی پڕۆژەكان لەوادەی خۆیدا بۆ بەدواداچوون و چاودێریی ڕێزدار مەسرور بارزانی دەگەڕێتەوە، ئەمەش وای كرد، متمانەی بە دانانی بەردی بناغەی پڕۆژەكان گەڕاندەوە. جەنابیان ڕاستەوخۆ ڕاسپاردە و ڕێنمایی دەكردین، بۆ ئەوەی پڕۆژەكە بگرە پێش وادەی خۆیشی تەواو بێت، بەمەش لە هیچ سەردەمێكدا ئەوەندەی تەمەنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان پڕۆژەی وەبەرهێنان لە سەرتاسەری هەرێمی كوردستان ئەنجام نەدراوە و، ساڵانە ڕێژەی مۆڵەتدان بە وەبەرهێنەران ڕووی لە زیادبوون كردووە.

* وەكو ئاشكرایە هەرێمی كوردستان لە چوار ساڵی تەمەنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان، بە چەندین قەیرانی وەكو كۆرۆنا و بڕینی بوودجە و مووچەی فەرمانبەران لەلایەن بەغداوە و ڕاگرتنی هەناردەكردنی نەوت و وشكەساڵی و دژایەتیكردنی پرۆسەی چاكسازیی تێپەڕ بووە. ئایا لەناو ئەم هەموو قەیرانانەدا چی وای كردووە، وەبەرهێنان ڕوو لە زیادبوون بكات، لەكاتێكدا سەرمایە ترسنۆكە و بە دوای ژینگەی لەباردا دەگەڕێت؟

- پشتیوانی و كارئاسانیی و دیدگای سەرۆك وەزیران، هاندەری دەستەی وەبەرهێنان و هەموو وەزیرە بەڕێزەكانی كابینەكەی بوو، كە هەر یەكەو لەلایەك پێكەوە لەژێر ڕاسپاردە و ڕێنماییەكانی بەڕێزیان كۆڵمان نەدا، كە بەڕێزیان هەمیشە جەختی لەسەر جێبەجێكردنی پڕۆژەكانی وەبەرهێنان كردووەتەوە لە هەموو پارێزگا و ئیدارە سەربەخۆكان و هەر شوێنێكی ئەم كوردستانە، تەنانەت ئەو شوێنانەی كەمتر وەبەرهێنانی تێدا ئەنجام دەدرێت، بەڕێزیان فەرمانی دا هەر وەبەرهێنێك لەو ناوچانەدا پڕۆژە ئەنجام بدات، لە هەموو باج و ڕسوماتێكی وەبەرهێنان لێخۆشبوون دەیگرێتەوە، بۆ شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكان و هاندانی پێدانی مۆڵەت و كارئاسانییەكانیش، هەشت بەڕێوەبەرایەتیی گشتی وەبەرهێنانی لە شارەكانی كوردستان كردەوە. لە ئێستادا هەشت شوێنی مۆڵەتی وەبەرهێنانمان هەیە، تاوەكو هەر ناوچەیەك پڕۆژەی خۆی وەربگرێت و مۆڵەت بدات و سەرپەرشتی بكات. بۆیە لەم كابینەیەدا بۆ یەكەمین جار ناوچە كەم گەشەكردووەكانیش كاری گەورەیان تێدا ئەنجام درا. لەلایەكی دیكەوە بیروباوەڕی سەرۆك وەزیران لەسەر خزمەتكردنی خەڵك و بونیادنانی ژێرخانی ئابووریی هەرێم بونیاد نراوە و جەختی لەسەر ڕێگاوبان و پڕۆژە خزمەتگوزارییەكان و كەرتەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی و گەشتیاری كردەوە، لە هەمووشی گرنگتر پاراستنی ئارامی و ئاسایشی هاووڵاتیان و سەقامگیری هەرێمەكە بوو، هەر دەستپێكی كاركردنی كابینەی نۆیەم بە دروشمی كوردستانێكی بەهێزتر دەستی بە كارەكانی كرد، لە ڕێگەی كەرتی تایبەت و وەبەرهێنانەوە قەرەبووی شوێنەوارەكانی قەیرانی دارایی و هەموو ئەو گەمارۆ و دژایەتیكردنانەی كردەوە، كە لە بەردەم كارەكانی حكومەت و ئومێدی خەڵك دادەنران. بۆیە دیپلۆماسیەتی سەرۆك و دیدگا و ئاساییكردنەوەی دۆخەكە و بەهێزكردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ وڵاتانی دراوسێ و حكومەتی عێراقی فیدڕاڵ هەموو ئەم دەستپێشخەرییانە بوونە هەوێنی زاڵبوون بەسەر قەیرانەكاندا. دیدگای سەرۆك وەزیران بوو كە وای كرد، چیتر ئەوەندە پشت بە داهاتی نەوت نەبەسترێت و ڕوو لە كەرتەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی و گەشتیاری و خزمەتگوزاری و فێركردن و چەندین بواری دیكە بكەین.

* كاتێك كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەست بە كار بوو، ژمارەیەك پڕۆژە ڕاوەستابوون، هەرچەندە ماوەیەكی زۆر بوو، بەردی بناغەی ئەو پڕۆژانە دانرابوون. پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا تا چەند توانرا كێشەكانی ئەو پڕۆژانە چارەسەر بكرێن؟

- بەشێكی زۆری ئەو پڕۆژانەی كە وستابوون لە كەرتی نیشتەجێبوون بووە، كە لەم كابینەیەدا بە كار خرانەوە و لە كۆی 11 پڕۆژەی وەستاو تەنیا سێ پڕۆژە ماوە ئەوانیش كارمان بۆ چارەسەركردنی كردووە. لەم كابینەیەدا بە دەگمەن پڕۆژەیەك هەیە، لەكاتی خۆی تەواو نەكرابێت. بۆیە كاتێك سەرۆك وەزیران بەردی بناغەی پڕۆژەیەك دادەنێت، خەڵكی متمانەی تەواویان هەیە كە ئەو پڕۆژەیە تەواو دەبێت.

* ئەو سێكتەرانە چین كە وەبەرهێنانی زیاتری تێدا كراوە و بۆ هەرێمی كوردستان گرنگن؟

- ئەو سێكتەرانەی بۆ خەڵك و بەدەستهێنانی هەلی كار گرنگن، لەم كابینەیەدا هانی وەبەرهێنانمان داوە پڕۆژەی تێدا دروست بكەن. ئەوەتا بۆ فرەچەشنكردنی ئابووری لە هەرسێ كەرتی كشتوكاڵ و پیشەسازی و گەشتیاری پڕۆژەمان لەم كابینەیە ئەنجام داوە، كە بەم شێوەیە بوون: (پیشەسازی 116 پڕۆژە، گەشتیاری 56 پڕۆژە، كشتوكاڵ 17 پڕۆژە)، هەردوو كەرتی پەروەردە و فێركردن و تەندروستیشمان فەرامۆش نەكردووە، (فێركردن 40 پڕۆژە، تەندروستی 27 پڕۆژە ) بۆ گەنجەكانیش نۆ پڕۆژەی وەرزشی و دوو پڕۆژەی هونەری ئەنجام دراون. هاوكات كەرتی نیشتەجێبوون و بازرگانی و خزمەتگوزارییش پشتگوێ نەخراون، لە (نیشتەجێبوون 43 پڕۆژە و بازرگانی 104 پڕۆژە و خزمەتگوزاریی 3 پڕۆژە، بانك 2 پڕۆژە) ئەنجام دراون. لەم پڕۆژانەدا بە سەدان هەلی كار بۆ گەنجان دابین كراون. خۆ ئەگەر تەنیا كەرتی كشتوكاڵی بە نموونە وەربگرین، دەستكەوتەكانی سەرۆكی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێم لە كەرتی كشتوكاڵ، داستانێكە بۆ خۆی و بە هەزاران هەلی كاری دابین كردووە، بەتایبەتی لە بواری ساغكردنەوە و كۆتاییهاتن بە كێشەی گەنمی جووتیاران، ئەوەتا 11 كارگەی جۆراوجۆری بەروبوومە كشتوكاڵییەكان بە كار خراون و ناوچەی پیشەسازیی خۆراكی دانراون و بەرهەمی خۆماڵی بۆ یەكەمین جار گەیاندە بازاڕەكانی جیهان و بەروبوومی جووتیارانی ساغ كردەوە و چەندین كۆگای ساردكەرەوە و ئەمبار و سایلۆی كردەوە. لەماوەی تەنیا دوو هەفتەدا چەندین كارگەی گەورە و ستراتیژی كردەوە، لەوانە گەورەترین كارگەی شیر و شیرەمەنییەكان لەسەر 1000 دۆنم و بە توانای 120 هەزار لیتر كە چەندین كارگەی عەلەف و نەخۆشخانە و كارگەی سپییایی و بەخێوكردنی مانگای شیردەری لەخۆ گرتووە، ئەمەش هاوكات بوو لەگەڵ كردنەوەی كارگەی (SMS) دروستكردنی سرنج كە بۆ یارمەتیدانی كەرتی پیشەسازیی تەندروستی زۆر گرنگە و چیتر پێویستیمان بە هاوردەكردنی ئەم مەوادە گرنگە نامێنێت. هەروەها گەورەترین كارگە لەسەر ئاستی عێراق و ناوچەكە بۆ بەرهەمهێنانی سفر و دروستكردنی كێبڵ لە هەولێر كرایەوە بە تێچوونی 100 ملیۆن دۆلار و ساڵانە بە یەك شەفت 80 هەزار تۆن كێبڵ بەرهەم دەهێنێت و 350 كرێكار كاری تێدا دەكەن. خۆ ئەگەر ئەم كارگەیە بە هەر سێ شەفت كار بكات، ئەوا زیاتر لە 750 هەلی كار دابین دەكات، ئەمەش دەستكەوتێكی دیكەی ئەم كابینەیە بوو. ئەمە وێڕای ئەوەی كار لەسەر 16 ناوچەی گەورەی پیشەسازیی لە سەرانسەری هەرێمی كوردستان كراوە و لەم ژمارەیە 8 ناوچەی پیشەسازیی بۆ كاركردن ئامادەن و مۆڵەتی كاركردنمان بە زیاتر لە 55 كارگە داوە، بەرنامەمان هەیە ئاستی وەبەرهێنان لە سنووری 30% بۆ 50% زیاد بكەین.

* ئایا تا چەند ڕێژەی وەبەرهێنانی بیانی لە هەرێمی كوردستان زیاد بووە؟

- لە ساڵی 2006ـەوە وەبەرهێنانی بیانی لە هەرێمی كوردستان ڕووی لە زیادبوون كردووە، لە ئێستادا زیاتر لە 45 مۆڵەتی وەبەرهێنانی بیانیمان هەیە، زۆربەی وەبەرهێنەرانی بیانییش لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان بووە، كە بانگهێشتنامەیەكی باش نێردراوە بۆ وەبەرهێنەكان و دەرفەتی باشمان پێداون، هەروەها لۆگۆی ئینڤێست كوردستانیشمان بە ڕەزامەندیی سەرۆك وەزیران داناوە و هەرێمی كوردستان بووەتە ناوچەیەكی زێڕین بۆ وەبەرهێنان، سەردان و چاوپێكەوتنەكان و بەشداریی سەرۆك وەزیران لە كۆنفڕانسە نێودەوڵەتییەكان و بینینی گەورە كۆمپانیاكان كاریگەریی باشی لەسەر وەبەرهێنان و زیادبوونی قەبارەكەی هەبووە، كە تەنیا لەم چوار ساڵەدا گەیشتووەتە زیاتر لە پێنج ملیار دۆلار. لەگەڵ وەبەرهێنە عێراقییەكانیش كاری باشمان كردووە و دەرفەتی باشیان دراوەتێ، ئەمەش بۆ باشبوونی پەیوەندییەكانی نێوان هەردوو حكومەتی هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق دەگەڕێتەوە، كە چارەسەری زۆر لە كێشەكان كراوە و حكومەتی هەرێمی كوردستان بە نییەتی باش دەستپێشخەریی كردووە، بۆ ئاساییبوونەوەی ئەم پەیوەندییانە، ئەوەتا لە كۆتایی هەفتەی ڕابردوودا شاندێكی باڵای سەرۆكی ژوورە بازرگانی و پیشەسازییەكانی عێراق لە ژوورە بازرگانی و پیشەسازییەكانی كوردستان كۆبوونەوەكانی خۆیان ئەنجام داوە.

بە شێوەیەكی گشتی دەرفەتی باش و ژینگەی لەبار و كەمكردنەوەی ڕۆتین بۆ مۆڵەتدانی وەبەرهێنان ڕۆڵی باش و سەرەكییان هەبووە لە ڕاكێشانی وەبەرهێنەرانی بیانی و عێراقی، بۆ ئەم مەبەستەش یەكەی خزمەتگوزاریی وەبەرهێنانمان دامەزراندووە و، هەرچی زانیاری و داتا لەسەر هەرێمی كوردستان هەیە، لە دوو توێی چەند لاپەڕەیەكی دیاریكراو لە سایتی دەستەكەمان دانراوە، تاوەكو وەبەرهێنەرانی بیانی و عێراقی سوودی لێوەربگرن.

*   وەكو ئاماژەت پێكرد، سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان گرنگیی زۆری بەو ناوچانە داوە كە بە ناوچەی كەمتر گەشەكردوو دادەنرێن و دەستی وەبەرهێنەران و پڕۆژەكان كەمتر ڕووی تێكردووە، لەم بارەیەوە لەكابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان چی كراوە؟

- بۆ ڕاكێشانی وەبەرهێنەران ئاسانكاریی و پاڵپشتیی زیاتری وەبەرهێنەرانمان كردووە، تاوەكو ڕوو لەو ناوچانە بكەن كە كەمتر دەستی سەرمایە و وەبەرهێنەرانی بۆ دەچێت. بە فەرمانی سەرۆكی حكومەت لێخۆشبوونی هەموو باجێكی وەبەرهێنانیان بۆ كراوە، لە سایت و بڵاوكراوە و دیدار و چاوپێكەوتنەكانماندا هەلی زێڕین و باشمان لەم ناوچانە خوڵقاندووە، بەتایبەتی لە كەرتی كشتوكاڵ و گەشتیاری، بۆ نموونە لە ئیدارەی سەربەخۆی زاخۆ وەرچەرخانی گەورە ڕووی داوە و زاخۆ بووەتە ناوچەیەكی گەشتیاری و تەنیا لە ماوەی شەش مانگی یەكەمی ئەمساڵدا 600 هەزار گەشتیار ڕوویان لە زاخۆ كردووە. من زیاتر دەمەوێت بە داتا و زانیاری دەستكەوتەكان بسەلمێنم. ئەوەتا لە ساڵی 2019 مۆڵەت تەنیا بە 15 پڕۆژە دراوە، لە 2020 بە 71 پڕۆژە و لە 2021 بە 17 پڕۆژە و لە ساڵی 2023 ژمارەی پڕۆژە مۆڵەتدراوەكان بۆ 30 پڕۆژە زیاد بوون، ئەمساڵیش تا دێت پڕۆژەكان زۆر لەو ژمارەیە زیاترن، ئەم پڕۆژانەش دابەش بوون بەسەر پارێزگاكانی هەولێر و سلێمانی و دهۆك و هەڵەبجە و ئیدارە سەربەخۆكانی گەرمیان و زاخۆ و سۆران و ڕاپەرین، بۆ نموونە ڕێژەی ساڵانەی وەبەرهێنان بەپێی شار بەمشێوەیە بووە:

لە2019 : هەولێر 4 پڕۆژە، سلێمانی 4، دهۆك 2، زاخۆ 2، ڕاپەرین 1، گەرمیان 2 واتا 15 پڕۆژە لەو ساڵەدا .

لە 2020: هەولێر 28 پڕۆژە، سلێمانی 17، دهۆك 17، زاخۆ2، گەرمیان 3، ڕاپەرین 1 و سۆران 2، واتا ژمارەی پڕۆژەكان لە ساڵی دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە 2019 تەنیا لەماوەی ساڵێكدا لە 15 پڕۆژە بۆ 70 پڕۆژە زیاد بووە.

لە 2021: هەولێر 35 پڕۆژە و سلێمانی 13 پڕۆژە و هۆك 12 پڕۆژە و گەرمیان 4 پڕۆژەو زاخۆ 4 و هەڵەبجە 1 . كە 69 پڕۆژە دەگات بۆ ساڵی 2021 .

لە 2022: وەرچەرخانمان لە زیادبوونی ژمارەی پڕۆژەكان تۆمار كرد، كاتێك گەیشتە 94 پڕۆژە و هەولێر41 پڕۆژە و سلێمانی 32 و دهۆك 14 و هەڵەبجە 1 و سۆران 1 و ڕاپەرین 3 و گەرمیان 2 پڕۆژە. لە ساڵی 2023 ژمارەی پڕۆژەكان بە شێوەیەكی جێی سەرسوڕمان بە 118 پڕۆژە گەیشت، كە تەنیا لە پارێزگای سلێمانی و دەڤەری هەڵەبجە و گەرمیان و ڕاپەرین 34 پڕۆژەی وەبەرهێنان مۆڵەتیان پێدراوە.

لە ساڵی 2024 تاكو ئەمڕۆ 53 پڕۆژە بە سەرمایەی 1 ملیار و 413 ملیۆن و 650 هەزار دۆلار مۆڵەتیان پێدراوە.

سێكتەر پڕۆژەكانی وەبەرهێنانیش لە ڕیزبەندییان بەم شێوەیە بووە:

گەشتیاری 53،89%

نیشتەجێبوون 18،25%

پیشەسازی 14،51%

بازرگانی 5،80%

كشتوكاڵی 3،59%

فێركردن 2،12%

تەندروستی 1،14%

بانك و خزمەتگوزاری و هونەری و وەرزش 0,73%

* بۆ پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون چیتان كردووە؟

خۆشبەختانە زۆربەی ئەو پڕۆژانەی نیشتەجێبوون كە كاركردن تێیاندا ڕاوەستابوو، دەستیان پێكردەوە و ژمارەیەكی دیكەی وەبەرهێنەرانمان سزا دا، كە كەمتەرخەم بوون و ئامادەنەبوون دەست بە پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون بكەنەوە، پڕۆژە نوێیەكانیش پێویستە بەپێی ستاندارد قوتابخانە و هەموو خزمەتگوزارییەكیان تێدا بێت، ئەو پڕۆژانەی پێشتر قوتابخانەیان نەبووە، لەسەریان سەپێندراوە دروستی بكەن، بەشێكیش خۆیان وەك خۆبەخش قوتابخانەیان دروست كردووە. لەمەودوا هەر پڕۆژەیەك دروست بكرێت، هاوتەریب هەموو خزمەتگوزارییەكی لەگەڵ دروست دەكرێت، وەكو لە داتا و ژمارەكان كە خستمە ڕوو دەركەوتووە، پێشخستنی كەرتەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی و بازرگانی و گەشتیاری لەسەر حیسابی ئەم كەرتە نەبووە، كە خواستی زۆری لەسەرە.