بەبێ ئۆپۆزسێون دیموكراتییەت مانای نییە ماف و ئەركەكانی ئۆپۆزسێون چین؟

بەبێ ئۆپۆزسێون دیموكراتییەت مانای نییە  ماف و ئەركەكانی ئۆپۆزسێون چین؟

(*) 

هەرێمی كوردستان دوای چەند هەفتەیەكی دیكە بەرەو بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان هەنگاو هەڵدەگرێت، كە ئومێدەوارین بە شەفافی و ئازادانە بەڕێوە بچێت، لەبەر ئەوەی هەڵبژاردن گەرەنتیی تەندروستی و شەرعییەتی پرۆسە دیموكراتییەكەیە.

كارێكی سرووشتییە لە هەموو هەڵبژارنێكدا هەندێك لە حزبەكان براوە دەبن و هەندێكیش دەدۆڕێن، سەرەنجامیش زۆرینە حكومەت پێك دەهێنێت و ئەوانەی دیكەش ئۆپۆزسێونبوون هەڵدەبژێرن.

ئەوەی لێرەدا بە گرنگی دەزانین، ئەوەیە ‌كە پێویستە پرۆسەی سیاسیی ئەم جارە لەوانەی پێشوو جیاوازتر بێت، كە تیایدا ئەو حزبانەی بەشداریی هاوپەیمانیی پێكهێنانی حكومەتیان دەكرد، هەر كاتێك بەرژەوەندیی حزبییان بیخوازێت، هەر ئەو حزبانە دەبنە ئۆپۆزسێون.

ئاشكرایە لە دەوڵەتانی دیموكراتیدا ئەو حزبە سیاسییانەی هاوپەیمانی پێك دەهێنن بۆ پێكهێنانی حكومەت، پێش هەموو شتێك لەسەر بەرنامەی حكومەتەكە و دابەشكردنی پۆستە وەزارییەكان ڕێك دەكەون و، هەرگیز پشت لەو حكومەتەی خۆیان ناكەن، تەنیا لە یەك حاڵەتدا نەبێت، ئەویش ئەوەیە حكومەت پابەندی بەرنامەكەی خۆی نەبێت، بەڵام لە هەرێمی كوردستان زۆر لەدوای پێكهێنانی حكومەتەوە پرۆسە سیاسییەكە گۆڕانكاریی بەسەردا دێت و، حزبە بەشداربووەكانی حكومەت دەبن بە ئۆپۆزسێون و پۆستە وەزارییەكانیشیان بەدەستەوەیە، كە ئەمە دەرهاویشتەی زۆر نەرێنیی لەسەر پیادەكردنی دیموكراتی و سەرەنجامیش لاوازبوونی ئەدای حوكمڕانیی بەدوای خۆیدا هێناوە، كاریگەرییشی لەسەر ئاستی متمانەی هاووڵاتیانی بەرانبەر حزب و لایەنە سیاسییەكان لێ كەوتووەتەوە.

بێگومان ئەوەش ڕاستە، لەوانەیە هەندێك جار ئەو حزبانەی لە حكومەتدا بەشدارن، لە هەندێ بڕیار و سیاسەتدا ڕەخنە لە حكومەت بگرن، بەڵام لە هەمان كاتدا پشتگیریی حكومەتەكەی خۆشیان بكەن، كە چەندین بڕیار و یاسا تێپەڕێنێت و پابەند بێت بە هاوپەیمانییە سیاسییەكەوە، لە پێناوی بەرژەوەندیی باڵای گەل و نیشتماندا بەرگری لە پرۆسە سیاسییەكە بكات و، نەیگەیەنێتە ئەو ئاستەی كە ببێتە هۆكارێك بۆ شكست و ڕووخاندنی پرۆسە سیاسییەكە، یان ڕێگەیەكی دیكە هەڵدەبژێرێت و لە حكومەت دەكشێتەوە و ئۆپۆزسێوونبوونی خۆی ڕادەگەیەنێت، ئەوكات زۆر بە ڕوونی و ڕاشكاوی چاودێریی حكومەت دەكات و ڕەخنەی لێ دەگرێت و ئەڵتەرناتیڤی گونجاو بۆ چارەسەری كێشە سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتییەكان دەخاتە ڕوو.

دیموكراتی بە بێ ئۆپۆزسێونی سیاسیی نیشتمانی سەركەوتوو نابێت و، ئۆپۆزسێون توخمی سەرەكیی هەر پرۆسەیەكی ساخڵەمی دیموكراتییە، بەڵام ئەوەی لە ناو پرۆسەی سیاسیی كوردستاندا دەیبینین و لە ناویدا دەژین، ئەوەیە هێڵێكی جیاكەرەوە لە نێوان حزبەكانی فەرمانڕەوا و حزبەكانی ئۆپۆزسێوندا نییە و، ئەو حزبانەی كە فەرمانڕەوان و بەشدارن لە حكومەتدا، هەر دوای پێكهێنانی حكومەت بە ساڵێك، یان داوان دەبینین ڕۆڵێكی دوولایەنە دەگێڕن، لە لایەك بەشدارە لە حكومەت و لەلایەكی دیكەش ڕۆڵی ئۆپۆزسێون دەگێڕێت، بۆیە ناكرێت بڵێین تەنیا حزبەكانی ئۆپۆزسێون بەرپرسیاریەتیی ئەم دەرهاویشتە خراپە لە ئەستۆ دەگرن، بەڵكو هەندێك لەو حزبانەی بەشدارن لە دەسەڵاتدا، هەوڵ دەدەن كە ڕۆڵی حزبە بچووكەكان لە حكومەت و پەرلەماندا پەراوێز بخەن.

خوازیارین ئەو حزبە كوردستانییانەی بەشداریی هەڵبژاردنی ئەم جارەی پەرلەمانی كوردستان دەكەن، دیراسەتی ئەزموونەكانی ڕابردوو بكەن و هەڵسەنگاندنی بۆ بكەن، لە پێناوی یەك دروشمی دیاریكراودا، كە ئەویش «پاراستنی هەرێمی كوردستان و بەرژەوەندییەكانی گەلی كوردستان»ـە، هاوكات هەر حزبێك زۆر بە ڕوونی و ڕاشكاوی پیادەی ڕۆڵی خۆی بكات، ئەوجا دەبێتە یەكێك لەو حزبانەی كە حكومەت پێك دەهێنێت، یان دەبێتە ئۆپۆزسێون بۆ خزمەتی بەرژەوەندییەكانی هاووڵاتیانی كوردستان بە شێوەیەكی بێلایەنانە.

ئۆپۆزسێون نابێ كارتۆنی بێت، دەبێت بەشداریی پرسە نیشتمانییەكان بكات

گرنگە بوونی ئۆپۆزسێون لە ناوەوە و دەرەوەی پەرلەمان كارتۆنی نەبێت، بەڵكو دەبێت پیادەی هەموو ئەركە نیشتمانییەكان بكات، لەوانە:

1- دەبێت بە شێوەیەكی شەفاف و بێلایەنانە چاودێریی ئەدای حكومەت بكات و، بەبێ زیدەڕۆیی و هاشوهوش، كەموكورتییەكان لە سیاسەتی دامەزراوەكانی حكومەتدا بۆ هاووڵاتیان ئاشكرا بكات و بەدیلی واقیعی بۆ چارەسەركردنی كێشەكان بخاتە ڕوو.

2- بەرگری لە بەرژەوەندییە باڵاكانی هەرێمی كوردستان و مافەكانی هاووڵاتیان بكات بەبێ جیاوازی و لایەنگری.

3- بەشدار بێت لە بەرزكردنەوەی ئاستی هۆشیاریی ڕۆشنبیری و سیاسی و كۆمەڵایەتیی تێكڕای هاووڵاتیاندا و، كار بكات بۆ چەسپاندنی ڕۆشنبیریی گفتوگۆ و قبووڵكردنی ئەوی دی و، ئینتیمای بۆ گەل و نیشتمان هەبێت.

4- بەشداری بكات لە گفتوگۆكانی یاسادانان لە ناوەوە و دەرەوەی پەرلەماندا و چارەسەری گونجاو بخاتە ڕوو.

5- دەبێت بەرگری بكات لە فرەیی و دەستاودەستكردنی ئاشتییانەی دەسەڵات و، دژی هەر جۆرە گەندەڵییەكی دارایی و كارگێڕی بێت.

 مافەكانی حزبی ئۆپۆزسێون

زۆر گرنگە جەخت لەسەر ئەوە بكەینەوە كە ئۆپۆزسێونی سیاسی كۆمەڵێك مافی هەیە و پاپەندە بە كۆمەڵێك ئەركیشەوە، گرنگترین مافەكانی ئۆپۆزسێونی سیاسی بریتین لە:

1- مافی هەیە ستراتیژ و ئامانجەكانی بخاتە ڕوو، بە بێ ترس و دڵەڕاوكێ و بەربەستی یاسایی ڕەخنەی بابەتییانە لە دامەزراوەكانی حوكمڕانی بگرێت.

2- وەك حزبێكی ئۆپۆزسێون لە ناو پەرلەماندا، مافی هەیە ڕۆڵێكی بەرچاوی هەبێت و گفتوگۆ لەسەر پرسە نیشتمانییەكان بكات و، زۆر شەفافانە دید و بۆچوونی خۆی لەسەر ڕەشنووسی پرۆژە یاساكان و بڕیارەكان دەرببڕێت.

3- وەك حزبێكی ئۆپۆزسێون دەبێت بە یاسا پارێزراو بێت و پارێزبەندیی پەرلەمانیی هەبێت بەرانبەر هەر دەستدرێژییەك و تەنگ پێهەڵچنینێكی ئاسایشی و میدیایی.

4- دەبێت حزبەكانی ئۆپۆزسێون مافی دەستڕاگەیشتینان بە زانیاری و دیكۆمنتەكان هەبێت، بۆ ئەوەی بتوانێت وەك پێویست چاودێریی ئەدای حكومەت بكات، هەروەها ئەو حزبە ئۆپۆزسێونانەی لە ناو پەرلەمانن، مافی ئەوەیان هەیە دوای بانگهێشتكردنی ئەندامانی كابینەكە، بێن و داوای ڕوونكردنەوەیان لێ بكەن، هەروەها مافیان هەیە داوا بكەن كە لێپرسینەوە لەگەڵ گەندەڵكاران لە هەموو جومگەكانی حكومەتدا بكەن.

5- حزبەكانی ئۆپۆزسێون لە ناوەوە و دەرەوەی پەرلەمان، مافی خۆیانە خۆپیشاندانی ئاشتییانە ڕێك بخەن و هەموو هۆیەكانی ڕاگەیاندنی تایبەت بە خۆیان و ئەوانی دیكەش بۆ دەڕبرینی هەڵویست بەكار بهێنن، بەبێ تەنگپێهەڵچنین، یان دروستكردنی بەربەستی نایاسایی.

 

ئەركی حزبەكانی ئۆپۆزسێون

لە بەرانبەر ئەو مافانەی كە ئۆپۆزسێونی سیاسی هەیەتی، ئەوا كۆمەڵێك ئەركیش دەكەوێتە سەرشانی و دەبێت پێوەی پابەند بێت، لەوانە:

1- پابەندبوون بە سیستم و یاسا لە پیادەكردنی چالاكییەكان لە دەرەوە و ناوەی پەرلەمان.

2- پاپەندبوون بە پرانسیپ و بەها بەرزەكان و ئاكاری سیاسی لە پێشكەشكردنی ڕەخنەی دروستكەر و سیاسەتی بەدیل، نەك ئۆپۆزسێون بێت تەنیا لەپێناو ئۆپۆزسێونبوون و پڕوپاگەندەی هەڵبژاردن و زمانی زبر.

3- پێویستە بەشدار بێت لە گفتوگۆی سیاسی و دانوستاندن لە پرسە نیشتمانییە باڵاكاندا.

4- دەبێت ڕێز لە دامەزراوەكانی هەرێمی كوردستان بگرێت، بە شێوەیەك كار بكات كە ببێتە هاندەر بۆ باشتركردنی ئەدای دامەزراوەكان و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵی، نەك تەنیا كاری ناوزڕاندن بكات و ماسی لە ئاوی لێڵدا ڕاو بكات.

5- دەبێت بە گیانێكی بەرزوە بەرپرسیاریەتیی كار و چالاكییەكان لە ئەستۆ بگرێت، پاپەند بێت بەوەی بەرگری لە تەنگژە نیشتمانییەكان بكات و بەرژەوەندیی باڵای هاووڵاتیانی هەرێمی كوردستان بخاتە سەرووی هەموو بەرژەوەندییەكانی دیكەوە و بەرگرییان لێ بكات.

 

مامەڵە و ئەركی حزبەكانی دەسەڵات بەرانبەر بە ئۆپۆزسێونی سیاسی

لێرەدا گرنگە پرسیار لە سرووشت و چۆنیەتیی مامەڵەی حزبەكانی دەسەڵات بكەین بەرانبەر بە ئۆپۆزسێونی سیاسی، كە ئەم حزبانە بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی لە ناو دەسەڵاتدان، كۆمەڵێك ئەرك و بەپرسیاریەتییان لە بەرانبەر ئۆپۆزسێون دەكەوێتە سەرشان، بۆ ئەوەی چەسپاندنی دیموكراتی و سەقامگیریی پرۆسەی سیاسی و پەرەپێدانی كۆمەڵگەش بەردەوام بێت، ئەم ئەركانە دەكەوێتە سەرشانیان:

1- حزبەكانی دەسەڵات دەبێت ڕێز لە مافەكانی ئۆپۆزسێونی سیاسی بگرن و بە شێوەیەكی زۆر شەفافانە مامەڵە بكەن و هەوڵ نەدەن ڕۆڵی ئۆپۆزسێون پەراوێز بخرێت، هەروەها دەبێت بە سنگێكی فراوانەوە گوێ لە ڕەخنەی بونیادنەر بگرێت و ڕای بەرانبەر قبووڵ بكات و، ڕێز لە دەستاودەستكردنی ئاشتییانەی دەسەڵات بگرێت.

2- حزبی دەسەڵات دەبێت پابەند بێت بەوەی كە بە شێوەیەك حوكمڕانی بكات، دەرفەت بڕەخسێنێ بۆ ئەوەی ئۆپۆزسێون دەستی بگاتە زانیاری و دیكۆمێنتی پێویست، بۆ ئەوەی بە شێوەی ئەرێنی و نەرێنی هەڵسەنگاندن بۆ ئەدای حكومەت بكات.

3- دەبێت بە بێ جیاوازی و جیاكاری یاسا و بڕیارەكان جێ بەجێ بكات.

4- دەبێت حزبی دەسەڵات هەوڵی ئەوە بدات گفتوگۆی بەردەوامی لەگەڵ ئۆپۆزسێوندا هەبێت، بۆ گفتوگۆكردنی پرسە نیشتمانییەكان و تێپەڕاندنی تەنگژەكان بە میكانیزمی ئاشتییانە.

5- ڕێزگرتن لە مافی ئازادیی ڕادەربڕین بەرانبەر بە ئۆپۆزسیوون، وەك خۆپیشاندانی ئاشتییانە و پەناگیری لەگەڵ گەرەنتیكردنی گەیشتنی بۆچوونەكانی بە هۆیەكانی ڕاگەیاندن.

6- پێویستە حزبی دەسەڵات ژینگەیەكی تەندروست بۆ فرەیی سیاسی و هزری و بەشداریی حزب و ڕێكخراوەكان بخوڵقێنێت، بۆ ئەوەی ئازادانە دید و بۆچوونی خۆیان لەسەر بەشداریی سیاسی دەرببڕن، هەروەها نابێت تاكڕەوی بكات لە وەرگرتنی بڕیارە ستراتیژی و چارەنووسسازەكاندا.

7- پێویستە حزبی دەسەڵات پەنا نەبات بۆ بەكارهێنانی میكانیزمەكانی دەسەڵات بۆ بەرتەسككردنەوەی چالاكییەكانی ئۆپۆزسێون، هەورەها نابێت ئەو میكانیزمانەی دەسەڵات لە هەڵمەتەكانی هەڵبژاردندا بەكار بهێنرێن.

8- دەبێت حزبەكانی دەسەڵات بانگهێشتی حزبەكانی ئۆپۆزسێون بكەن، بۆ ئەوەی بەشداری بكەن لەو پرۆگرامانەی دەخرێنە ڕوو، ئەوجا ئەوانەی پەیوەندییان بە لایەنی پرۆسەی چاكسازیی سیاسییەوە هەیە، یان پەیوەندییان بە پرۆسەی چاكسازیی ئابووری و كۆمەڵایەتی و بەرەنگاربوونەوەی گەندەڵیی دارایی و كارگێڕییەوە هەیە.

9- نابێت حزبەكانی دەسەڵات پۆستە هەستیارەكان لە دامەزراەكانی حوكمڕانیدا مۆنۆپۆڵ بكەن، بەڵكو دەبێت پابەندبن بە ڕاگرتنی جۆرێك لە هاوسەنگی لە پۆستە حكومییەكاندا.

دەرهاویشتە نەرێنییەكانی پەراوێزخستنی ئۆپۆزسێون

پێویستە ئاماژە بەو دەرهاوێشتە سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی و پەرەپێدانە نەرێنییانە بكەین كە لە نەبوون، یان پەراوێزخستنی ڕۆڵی ئۆپۆزسێونی سیاسی لەسەر یەك كەڵەكە دەبن لەوانە:

1- پەراوێزخستنی ئۆپۆزسیۆن دەبێتە هۆكاری بڵاوبوونەوەی زیاتری گەندەڵیی دارایی و كارگێڕی، لەبەر ئەوەی كەس نابێت چاودێریی ئەدای حكومەت بكات.

2- حزبی فەرمانڕوا دەست بەسەر هەموو جومگەكانی حوكمڕانیدا دەگرێت و سیستمێكی شموولی دەسەپێنێت، ئەمەش دەبێتە هۆكاری لاوازبوونی ئەدای دامەزاروەكانی حكومەت، ئەمە بێجگە لەوەی دەبێتە هۆكاری لەدەستدانی متمانەی جەماوەر و حكومەت شەرعییەت لەدەست بدات، سەرەنجامیش سیستمە سیاسییەكە تووشی داخوران دەبێت و توانای كۆنتڕۆڵكردنی ئارامی و ئاسایش لەدەست دەدات و گوزەرانی هاووڵاتیان تێك دەچێت و تاوان بڵاو دەبێتەوە.

3- زەمینەیەك دروست دەبێت بۆ زیادبوونی حاڵەتەكانی پێشێلكردنی مافەكانی مرۆڤ، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئۆپۆزسێونێكی سیاسی نییە، كە بەرهەڵستیی ئەو سیاسەتە سەركوتكارانەیە بكات و لە پێناوی پاراستنی مافەكانی مرۆڤ و ئازادییەكاندا خەبات بكات، كەڵەكەبوونی ئەو پێشێلكارییانەش دەبێتە هۆكاری ئەوەی شكۆی سیاسی لەدەست بدات و لە لایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە لەسەر ئەو پێشلكاراییانە سەركۆنە دەكرێت.

4- تاكڕەویی حزبی فەرەمانڕەوا لە بڕیارە سیاسی و چارەنووسسازەكاندا و پەراوێزخستنی ڕۆڵی ئۆپۆزسێون، دەبێتە هۆكاری كەمبوونەوەی بایەخی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و پێشكەش نەكردنی پشتگیریی مرۆیی و پەرەپێدان بۆ ئەو دەوڵەتە و، پاشانیش ئەو دەوڵەتە لە لیستی ڕەشدا تۆمار دەكرێت، یان گەمارۆی بەسەردا دەسەپێندرێت.

5- زیادبوونی ناتەبایی سیاسی و كۆمەڵایەتی و سەرهەڵدانی گرووپی توندئاژۆ و ڕاسیزم، بەهۆی داخرانی هزری و بوار نەدان بە هاووڵاتیان كە لە ڕێگەی حزبە ئۆپۆزسێونەكانەوە ناڕەزاییەكانی خۆیان دەرببڕن و ئەو حزبانە بەرگری لە ماف و بەرژەوەندییەكانی هاووڵاتیان بكەن.

لەم خاڵانەوە ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە ئاستی ئەو دەرهاویشتە نەرێنییانەی بەهۆی نەبوون، یان پەراوێزخستی ئۆپۆزسیۆن لە كۆمەڵگەدا دەردەكەون، چەند ترسناكن، هەروەها لەسەر سیستمە سیاسییەكەش زۆر ترسناك دەكەوێتەوە، دەبێتە هۆكاری لەدەستدانی شەرعییەت و نەمانی سەقامگیریی سیاسی، لەم ژینگەیەشدا زەمینەی خۆپیشاندانی میللی دەڕەخسێت، كە دەگاتە ئەوەی سيستمەكە بە ڕێگەی توندوتیژی بگۆڕدرێت، ئەمەش هێندەی دیكە تەنگژە و كێشەكان ئاڵۆزتر دەكات و لەوانەیە بگاتە ئەوەی شەڕی ناوخۆ لە وڵاتدا هەڵبگیرسێت.

 

(*)

شرۆڤەكاری سیاسیی سەربەخۆ

 

Top