“پرسی کورد” ئاماژەیە بۆ ئەو ستراتیژەیەتەی کە بزووتنەوە ڕزگاری خوازەکەی لە مامەڵەکردن لەگەڵ دەسەڵاتی  ئەو وڵاتانەی کە کورد تێیدا دابەشکراوە ، ئەو ستراتیژیەتە  بەندە بە دابەشکردنی وابەستەبوون بەو هەڵوێستەی لە نێوان لایەن و پارتە جیاوازەکانی کوردستاندا هەیە، لە ڕوانگەی   بەرژەوەندییەکان و هەلومەرجەکانی دەوروبەری دەکرێ وەک پرۆسەیەکی پارچە پارچەبوون و فرە ئەجێندای کوردی بەدرێژایی مێژوو خۆی نیشانداوە ، و لە پراکتیکدا بەرجەستەبووە ، نەک یەکگرتوویی و کاری هاوبەشی  نێوان هەموو لایەنە کوردییەکان.

بنەما سەرەکییەکانی ستراتیجیەتی پرسی کورد

فرەیی وابەستەیی بەوڵاتانی جیاوازەوە

کورد لە ڕووی جوگرافییەوە لە نێوان چوار وڵاتی سەرەکیدا دابەش بووە ، هەر لایەنێکی کوردی بەشێوەیەکی جیاواز مامەڵە لەگەڵ حکومەتی ناوەندیی دەوڵەتەکەی دەکات و زۆرجار ئەو مامەڵەکردنە لەگەڵ بارودۆخی پارچەیەکی دی ناکۆک دەبێت و یەکناگرێتەوە .

پارتە کوردییەکان  پشتبەستن بە بارودۆخی ناوخۆیی و ناوچەیی سیاسەتی جیاواز پەیڕەو دەکەن ، هەندێکیان هاوکاری حکومەتێکی دیاریکراو دەکەن و هەندێکی تریش دوژمنایەتی لەگەڵدا دەکەن ، ئەمەش دەبێتە هۆیی ناکۆکی نێوان پارتە کوردیەکان .

سورد وەرگرتن لە  دژایەتییە ناوچەییەکان

 کورد سوودمەندە لە دژایەتییەکانی نێوان زلهێزە ناوچەیی و نێودەوڵەتییەکان بۆ بەدەستهێنانی دەستکەوتی سیاسی یان سەربازی ،  بۆ نموونه شەڕی داعش کورد توانی لە ڕووی سەربازی وسیاسی و دبلۆماسیەوە سود لەو بارودۆخە وەربگرێت ، پێشتر شەڕی عێراق – ئێران و ناکۆکیەکانی عێراق و سوریا و تورکیا و ناکۆکیەکانی تورکیا وسوریا .

گۆڕینی هاوپەیمانییەکان

هاوپەیمانییەتیە  کوردییەکان جێگیر نین ، زۆرجاریش لەسەر بنەمای بەرژەوەندییە و هەنوکەیەکان دەگۆڕدرێن ، زۆر کات لەسەر حسابی پارتێکی کوردی دی ئەو ئاڵوگۆرە لە هەڵوێست وهاوپەیمانیەتی دەکرێت ، بەرژەوەندی گشتی و بەرژەوەندی نیشتمانی لەبەرچاو ناگیرێت .

سود وەرگرتن لە پاڵپشتی نێودەوڵەتی

پارتە کوردییەکان هەوڵدەدەن پشتیوانی زلهێزە نێودەوڵەتییەکان بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانیان وەربگرن ، ئەمەش ڕەنگە هاوپەیمانی لەگەڵ ئەمریکا، ڕووسیا، یان یەکێتی ئەوروپا لە هەندێک بابەتدا بگرێتەوە ، سەرەڕای هاوپەیمانیەتی لەگەڵ وڵاتی ناوچەکە ، کە بەرکەوتەی ڕاستەوخۆو بەرژەوەندی هاوبەشی زیاتر هەبن ،  لەم خاڵەدا گرنگە کورد لەسەر بنەمای بەرژەوەندی هاوبەش کاربکات و ئەو هەنگاوەش کەمتر حزبی بن ، بەڵکو گرنگە لەسەر ئاستی حکومەتی کوردستان بێت ، بۆ ئەوەی کاریگەریەکانی و دەرەنجامەکانی بۆ بەرژەوەندی گشتی بن و لە پێناو پرسی نەتەوەیدابن .

لە دوای ڕووخانی ڕژێمەوە لە ٢٠٠٣دا ، بەو پێیەی کورد توانی دەستکەوتی بەرچاو لە هەرێمی کوردستان بەدەستبهێنێت ،  بەڵام  ئەم دەستکەوتانە ڕووبەڕووی ئاستەنگ بوونەوە کاتێک بارودۆخی سیاسی لە عێراق  و ناوچەکەدا گۆڕانی بەسەردا هات و سیاسەتی وڵاتانی زلهێزو بەرژەوەندیەکانیان و رێککەوتنە ستراتیجیەتی ئەو ولاتانەوە ، هۆکارێکی بەرچاوو بوو  لە گۆڕینی مامەڵەی حکومەتی عێراقی لەگەڵ هەرێم ، لەگەڵ هۆکاری ناکۆکیە نێوخۆیەکان ونەبوونی ستراتیجیەتی نەتەوەیی کوردی یەکگرتوو ، زۆرێک هۆکاری دی لە گۆڕینی ئەو پارسەنگیە هەن .

ستراتیجی پرسی نەتەوەی کورد تاکتیکێکی ئاڵۆزە  ، کە بەندە بە خۆگونجاندن لەگەڵ بارودۆخی سیاسی  دەوروبەر، جا چ ناوخۆیی، ناوچەیی یان نێودەوڵەتی بێت. ئەم ستراتیژە ڕێگە بە کورد دەدات هەندێک دەستکەوت بەدەست بهێنێت، بەڵام ئەوەش سەرچاوەی  ئەو دووبەرەکی و کێشە ناوخۆییانەیە ئەمڕۆ کورد بەدەستیەوە دەناڵێت .

هەوڵدان بۆ بەدەستهێنانی مافی چارەنووس و خۆبەڕێوەبردن  یان سەربەخۆیی

ئەودۆخەی لە عێراق هەیە جیاوازە لەگەڵ پارچەکانی تری کوردستان قەوارەی هەرێم وەک دەسەڵاتێکی سەربەخۆیی هەرێمی لە چوارچێوەی عێراقدا بەیاسا ودەستور و لەچوارچێوەی عێراقێکی فیدراڵدا مافەدەستوریەکانی لە بەڕێوەبردنی ئەم هەرێمە بەردەستە و بەدەستور ڕێکخراوە ، سەرەڕای گرفت کێشەکانی هەرێم و دەسەڵات لە عێراق ، حکومەتی هەرێم لەسەر بەرنامەو پلان وکارەکانی خۆیی بەردەوامی هەیە ،  ئەم ئەزموونە بە مۆدێلێکی  سەرکەوتوو دادەنرێت ، کورد لە وڵاتانی دیکەدا هەوڵ بۆ بەدەستهێنانی دەدات، جا چ لە ڕێگەی خۆبەڕێوەبەری لە چوارچێوەی دەوڵەتدا بێت یان لە ڕێگەی سەربەخۆیی تەواوەوە.

سوود وەرگرتن لە  دەرفەتە سیاسییەکان

زۆرجار بزووتنەوە کوردییەکان بۆ  بەدەست هێنانی دەستکەوتی سیاسی ، ئاژاوەی سیاسی یان شەڕی ناوخۆ دەقۆزنەوە، یان لە دۆخە ئاڵۆزەکاندا بۆشایی دەدۆزنەوە تا دەستکەوتە ئایدیۆلۆژیەکان بەدەست بێنن ، ئەگەر ئەوەش دژ بەبەرژەوەندی گشتی یان پرسی نەتەوەیی بێت،  ئەوەی  لە ساڵی ٢٠١١ەوە لە سوریادا  لەو دۆخەی وڵاتی تێکەوت کورد سوودی لێبینی.

لە عێراقدا، کورد  پێش ڕوخانی رژێم  لەساڵی ١٩٩١ سودی لەشەڕی کەنداو بینی و کوردستان ئازادکراو و داوتر سوود لە ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێن وەرگیرا بۆ بەهێزکردنی پێگەی  کورد لە چوارجێوەی حکومەتی  عێراق و فراوانکردنی دەسەڵاتی خۆی بەسەر ناوچە کێشە لەسەرەکاندا، ئەمەش داوتر بەهۆیی ناکۆکی و گرفتی سیاسی نێوکورد خۆیەوە زۆرێک لەو ناوچانەی لەدەستدا ، بەهاوکاری لایەنێکی تری کوردی بۆ عێراق .

 

 هاوپەیمانییە نێودەوڵەتییەکان

کورد بەردەوام بەدوای پاڵپشتی نێودەوڵەتیدا دەگەڕێت بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی. بۆ نموونە لە ساڵی ١٩٩١ بۆ پشتیوانی ڕاپەڕین و دواتر کۆڕەوی ملیۆنی و پاراستنی کورد بە بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی ژمارە ٦٨٨ ی لە ٥ی نیسانی ١٩٩١ بەناوی هێڵی ٣٦ بۆ پارستنی کورد دەرکرد لە دەستی ڕژێمی بەعس ، دواتر پشتیوانی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی کۆتایی هێنان بەشەری ناوخۆ و پشتیوانی ئەمریکا  بۆ چەسپاندنی دەسەڵاتی کورد لە دوای ساڵی ٢٠٠٣ زۆر گرنگ بوو.

لە سوریا، هێزە کوردییەکان لە شەڕی دژی داعش پاڵپشتییان لە هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە سەرۆکایەتی ئەمریکا وەرگرت، ئەمەش کاریگەری سیاسی و سەربازییان لە ناوچەکەدا پێبەخشی.

خەباتی چەکداری و سیاسی

بزووتنەوەی ڕزگاری خوازی کوردی هەمیشە ناچارکراوە دەست بەخەباتی چەکداری بکات ، چونکە هیچ کات دوژمنەکانی کورد بڕوایان بەگفتوگۆ و پێدانی مافەکانی نەبووە ، بۆیە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی ، کورد تێکەڵەیەک لە خەباتی چەکداری و سیاسی بەکارهێناوە  ، گەر لە مێژووی خەباتی سیاسی و چەکداری شۆرشەکانی کورد و لایەنە سیاسیەکانی بڕوانین ، پڕە لە قوربانیدان و کاری سیاسی ، بەپێی قۆناغەکانی ئەو سەردەمە .

جەختکردنەوە لەسەر شوناس و کولتووری نەتەوەیی

بەهێزکردنی ناسنامەی کورد لە ڕێگەی زمان و پەروەردە و کولتوورەوە ، بەشێکی جەوهەری ستراتیژیەتی لایەن و ڕێکخراوەکانی کۆمەڵگای مەدەنی بووە و کۆمەڵگای کوردی هەمیشە کاری لەسەر مانەوەی شوناس و کولتووری خۆیی کردووە ،هەمیشە کورد هەوڵی پاراستنی زمان و کولتووری خۆی داوە ، ئەمەش لە هەندێک وڵاتدا سنووردارکردنی دەربڕینی زمان و کولتووری کوردی لە ئاستێکی بەرزدابووە ، ئەوەش  وەک بەربەرەکانیەک کورد ڕووبەرووی بووەتەوە  .

گەر ئەم بەردەوامەیەی کورد وەک تاک نەبووایە و کاری لەسەر پاراستنی ئەو شوناسەی خۆیی نەکردایە ئێستە شتێک نەمابوو بەناوی کورد .

گفتوگۆ و دانوستانی سیاسی

هەندێک جار، بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردی بۆ بەدەستهێنانی مافەکانی ، دانوستانی لەگەڵ دەسەڵاتە ناوەندییەکان هەڵدەبژاردووە ، وەک دانوستاندنی شۆڕشەکان  لە قۆناغەکانی خەباتیدا لە گشت پارچەکانی کوردستان  ، ئەم گفتوگۆیانە زۆر جار گەیشتوونەتە بن بەست و بێ دەرەنجام بوون و هەمیشە کورد بەدوایی چارەسەری ئاشتیانەی دۆزەکەیەوە بووە .

ئاستەنگیەکان

دابەشبوونە نێوخۆییەکان

دووبەرەکی لە نێوان لایەنە سیاسیەکان ڕاستیەکە ئەمڕۆ بوونی هەیە، نەک تەنها لە نێوان  پارتە نێوخۆیەکانی پارچەیەک بەڵکو لە نێو پارچەیەکەوە بۆ پارچەیەکی تری کوردستان  ، ئەو ناکۆکی و دابەش بوونە  ، سەرەڕای جیاوازیە ئایدیۆلۆژیەکان ، جیاوازی ستراتیجی و ئایندەیەی هەیە و تەنانەت لە ئامانجەکانیش زۆر جار یەک ناگرنەوە ،  ئەم دابەشبوونانە بێگومان  بوونەتە ڕێگر لە گەیشتن بە ئامانجە ناسیۆنالیستیەکانی کورد ، بۆیە دەبینین کێشەکان تێکەڵ بوون و بەشێک لەو کێشە نێوخۆییانە براوونەتە دەرەوەی ماڵی کوردی و بەئاشکرا دووژمنەکانی کورد سودیان لێ بینیوە و کاریگەری خراپی لەسەر پرسی نەتەوەیی داناوەو دۆخی سیاسی کوردی بەئاراستەیەکی خراپدا بردووە ، دەکرێ ئەمەش لایەنێک ئەوەبکات و دواتر کاریگەری لەسەر هەموو لایەنەکانی دی دابنێ و هەموو پێکەوە زیانیان پێبگات ، ئەوەی ئەمرۆ لە هەرێمی کوردستان دەگوزەرێ دەرەنجامی سیاسەتی هەندێک لایەنی کوردی دژی حکومەتی هەرێم ئەنجامیاندا ، کاریگەری خراپی راستەوخۆیی لەسەر هاوڵاتی کورد هەبوو .

سەرکوتکردن و ئاستەنگیەکانی  حکومەتە داگیرکاریەکان

حکومەتە ناوەندییەکان لە تورکیا، ئێران و سوریا، و بەعێراقیشەوە  هەر هەوڵێک بۆ بەرەوپێشبردنی مافەکانی کورد بە توندی سەرکوتی دەکەن، جا چ لە ڕێگەی سەرکوتی سەربازییەوە بێت یان سیاسی ، ئەوەی عێراق دەیکات لە برسیکردنی خەڵک و دانانی بەربەست وئاستەنگی لەبەردەم بابەتی دارایی و بابەتی وزەو کێشەی جوتیاران و کێشەی ناوچە کوردستانیەکانی دەرەوەی هەرێم و سنوور و بابەتە دەستوریەکانی دی  .

 گرژییە ناوچەییەکان

گرژییەکانی نێوان وڵاتانی ناوچەکە، بەتایبەتی تورکیا و ئێران، پرسی کورد ئاڵۆزتر دەکەن، چونکە ئەم وڵاتانە ترسیان لەوە هەیە کە هەر جۆرە سەربەخۆیییەک یان ئۆتۆنۆمییەک ناوچەکە تێکدەدات و سەرسەختانە ڕوو بەڕووی دەبنەوە ، وەک ئەوەی لە دوایی ڕیفراندۆمی کوردستانەوە دیمان  وهێرشی سوپای عێراقی و هەڵوێستی ئێران و تورکیا لەو بارەوەیەوە ، لەداخستینی هەموو سنورەکان و بە ئاسمانیشەوە ، لەگەڵ بێ دەنگی و بە رەزامەندیەکی جیهانی و وڵاتانی زلهێزیشەوە ، کەواتە هەمیشە گرژیەکانی ناوچەکە کاریگەری خۆیان هەیە ، ئەوەی لە ئیسرائیل ڕوودەدات ، وڵاتانی دراوسێ بەتایبەت ئێران  و میلیشیا عێراقیەکان هێرشەکانیان بۆ کوردستان بوون لە بری ئیسرائیل ، ئەوەی تورکیا لەگەڵ پەکەکە ، بەو نیانووەوە خاکی هەرێمی کوردستان داگیردەکات ، ئەوەی تورکیا لە ڕۆژئاوا کردی و بەردەوامە لەسەری .

ستراتیجی پرسی کورد لە هەوڵدان بۆ گەیشتن بە مافە نەتەوەییەکانی ، بەتێکەڵەیەک لە خەباتی چەکداری، کردەی سیاسی، هاوپەیمانی نێودەوڵەتی و دانوستاندا دەسوڕێتەوە. هەرچەندە هەندێک دەستکەوت بەدیهاتووە، بەتایبەتی لە عێراق، بەڵام هێشتا ئەو پرسە لەبەردەم تەحەدای گەورەدایە بەهۆی گرژییە ناوچەییەکان و دابەشبوونە نێوخۆییەکان و دژایەتیکردنی بەهێزی حکومەتە ناوەندەکان.

لە کۆیی ئەم بنەما سەرەکیانەی کورد لە ستراتیجیەتی پرسی نەتەوەیی خۆیدا گرنگە کۆیی لایەنەکان ئەو جیاکاریە بکەن ستراتیجیەتی نەتەوەیی و بابەتە نێوخۆیی و بەرژەوەندیە حزبیەکان و تەنانەت دۆخی سیاسی و ئیداری هەرێمیش جیاوازە و گرنگە تێکەڵ نەکرێت ، کورد لە قۆناغێکی هەستارو مەترسیداردایە و پێویستە جیاکردنەوەیەکی دروست بە هەستێکی نەتەوەیی لەو ستراتیجەیتە نەوەتەیی و نیشتیمانیە بێتە ئاراوا ، راستە لە ئایندەیەکی نزیکدا هەڵبژاردنی پەرلەمانی کوردستانەو ساڵی داهاتووش پەرلەمانی عێراقە ، مانایی ئەوە نیە بۆ بەدەست هێنانی کوردسیەک گشت بەها نەتەوەیی و نیشتمانی خۆمان لەدەست بدەین و تەنها سەرکەوتن لە بەدەست هێنانی کورسێکەوە ببینین ، ئەوەی ئەمڕۆ هەندێک لایەن دەیکەن لە ئاخافتن و جنێودان و سوکایەتی و تەشهیرکردنی حکومەتی ئەدایی ، لەکاتێکا بۆ خۆیان بەشێکن لەو حکومەتە ، مڕۆڤ دەخاتە حاڵەتێک کە پرسیاربکات ئەمە چ مۆدێلێکی سیاسەت کردنە ..؟

لەکاتێکا دەبینین ئەوانە لە ڕاستیدا خۆیان وەک میوان دەبینن لەم وڵاتە ، هیچ کات گیانی تەبایی و پێکەوە کارکردنیان نەبووە و هەمیشە لە قۆناغەکاندا خەنجەری ژەهراویان بە ناوی کوردایەتیەوە لە کورد داوە ، لە سەرەتایی شۆرشی ئەیلولەوە جیاکاری نێوماڵی کورد و هەڵگیرسانی شەڕی نێوخۆ و دروستکردنی ئەو دووبەرەکیە تا بەئەمڕۆ دەگات ، بۆیە گرنگە دەرک بەوەبکەین ناکۆکی و جیاوازی فکرو ئایدیۆلۆژیا و تێڕوانین بۆ فەرمانرەوایەتی بابەتێکی ئاساییە ، گەر لە چوارچێوەیکی یاسایی و پرەنسیپیدا بەرجەستەبکرێت ، نەک لەناوبردنی پرسی نەتەوەیی بۆ بەرژەوەندی و مەرامی تاکەکەسی و حزبی ، بەداخەوە ئەم سیاسەتەش هەندێک لایەنی کوردی لە سی ساڵی ڕابردوو کاری لەسەردەکەن و بەردەوامیشن .