پڕۆفیسۆر یانیس ستیڤاچتیس بۆ گوڵان: داگیركردنی بەشێكی خاكی ڕووسیا دۆخێكی زۆر مەترسیداری خوڵقاندووە
یانیس ستیڤاچتیس، پڕۆفیسۆری زانستی سیاسییە لە زانكۆی تەقەنیی ڤێرجینیا، لە هەمان كاتدا سەرۆكی بەش و بەڕێوەبەری پڕۆگرامی دیراساتی نێودەوڵەتییە لە هەمان زانكۆ، وانەبێژ و توێژەری چەند بوارێكی گرنگە، وەك ستراتیژیەتی یەكێتیی ئەوروپا، پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، سیاسەتە ناوخۆییەكان، سیستمی جیهانی و نێودەوڵەتی و ئاسایشی نێودەوڵەتی. گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام دا بۆ لێكدانەوە و شرۆڤەكردنی پێشهات و پەرەسەندنەكانی شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا، بەتایبەتی دوای ئەوە سوپای ئۆكرانیا لە هێرشێكی كتوپڕدا دەستی گرت بە سەر پانتاییەكی بەرچاوی خاكی ڕووسیادا، و پرسی ئەوەی ئایا ئەمە چ گرنگییەكی هەیە لەسەر ڕەوت و ڕێڕەوی شەڕەكە و ئایا كاردانەوەی ڕووسیا چی دەبێت كە تا ئێستا پەرچەكردارێكی گەورەی ئەنجام نەداوە و پتر هێرشەكانی لەسەر بەرەكانی دیكەی شەڕەكە چڕكردووەتەوە، ئەمانە و چەند پرس و بابەتی دیكەی پەیوەندیدار ناوەرۆكی ئەم گفتوگۆیە بوون.
* لەگەڵ درێژەكێشانی شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا، وەرچەرخان و ئاڵوگۆڕی پێشبینی نەكراو لەم شەڕەدا بەدی هاتوون، ڕەنگە یەكێك لەو پەرەسەندنانەی مایەی سەرسوڕمان بێت بۆ خودی ڕووسیا، ئەوەیە كە نەك هەر سوپای ئۆكرانیا دانەڕووخاوە و تێكنەشكاوە و نەك هەر بەرگرییەكی سەرسەختانەی كردووە، بەڵكو هەندێ هێرش بۆ نێو قووڵایی خاكی ڕووسیادا ئەنجام دەدات و لەم ماوەی چەند هەفتەی ڕابڕدووشدا دەستی بەسەر ناوچەی كورسك لە نێو خاكی ڕووسیادا گرت، ئێوە چۆن لەم پەرەسەندنانە دەڕوانن؟
- لە ڕاستیدا زۆر زەحمەتە ئەوە یەكلا بكەینەوە كە ئایا گرنگی و بایەخی ستراتیژی و سەربازیی ئەم ناوچەیە چی بوو بۆ ئۆكرانیا بۆ ئەوەی بیكاتە ئامانج و دەستی بەسەردا بگرێت، هەندێ لەم ڕووەوە ئاماژە بەوە دەكەن كە ئامانجی ئۆكرانیا كۆنتڕۆڵكردن و دەستبەسەرداگرتنی وێستگە ئەتۆمییەكەی ئەو ناوچەیە بێت، بەڵام هەروەك دەزانن ئەم وێستگەیە نزیك نییە لە ناوچە سنوورییەكانەوە، هەروەها من باوەڕم وا نییە كە ئۆكرانیا هێزی مرۆیی پێویستی هەبێت بۆ ئەوەی بتوانێت ئەم وێستگە ئەتۆمییە داگیر بكات. خۆ ئەگەر ئێستا لە پەرەسەندنی دۆخ و هەلومەرجەكە بڕوانین، ئەوا ئەوەی بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە ئۆكرانیا شێوازێكی سەیری شەڕكردنی گرتووەتەبەر كە بەرجەستە دەبێت لە پێشڕەویكردن بە بێ بوونی ئامانجێكی ڕوون و دیاریكراو، كە ئەمەش ئەوەندەی دیكە دۆخەكە ئاڵۆز دەكات، سوپای ڕووسیاش ئامادەی ئەم جۆرە شەڕە نەبوو، هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە سەرۆكی ڕووسیا (ڤلادمیر پوتین) هەڵمەتی بەرەنگاربوونەوە و ڕووبەڕووبوونەوەی تیرۆری لەو ناوچەیە ڕاگەیاند، لەبری گرتنەبەری ئۆپەراسیۆنێكی سەربازی. كەواتە ئەگەر وەڵامەكە پوخت بكەمەوە لە پەیوەندی بە ناوچەی (كورسك)ـەوە، ئەوا پێم وانییە ئەوەی ئۆكرانیا ئەنجامی دا، ئۆپەراسیۆنێكی ئاسایی بێت كە لە ڕووی سەربازییەوە كە پێی ئاشناین.
* مەبەستتان چییە كە دەڵێن ئەمە ئۆپەراسیۆنێكی ئاسایی نەبووە و جۆرێك نەبوو لەو ئۆپەراسیۆنانەی كە پێی ئاشناین لە بواری سەربازیدا؟ ئایا دەكرێت بڵێین ئۆكرانیا بیری لە ڕێگاچارەیەكی ژیرانە كردەوە بۆ ئەنجامدانی ئەم كارە، یان هەروەك هەندێ لە شرۆڤەكاران هۆشداری دەدەن كە ڕەنگە ئەمە سەركێشییەكی گەورە بێت و ئۆكرانیا لە بەرانبەریدا باجێكی زۆر بدات؟
- كە دەڵێم نائاساییە، مەبەستم ئەوەیە كە ئەمە هێرش و پێشڕەوییەك بوو بە چەند ئاراستەیەكی جیاواز و هەوڵدان بۆ كۆكردنەوەی زانیاری، بەڵام ناكرێت بڵێین ئەوەی ڕووی دا، دەچێتە خانە و چوارچێوەی شەڕێكی ئاساییەوە، بە چەشنێك كە دەرئەنجامەكەی تەنیا ئاڵۆزكردنی زیاتری دۆخەكە بووە.
* بەڵام بۆچی ئەم هێرشە مایەی سەرسوڕمان بوو بۆ ڕووسیا، بە چەشنێك كە دەوترێت ڕووسیا پێشبینی پەرەسەندنێكی لەم چەشنەی نەدەكرد و ئەمەش بووە هۆی ئەوەی كە سوپای ئۆكرانیا بە ئاسانی پێشڕەوی بكات و ئەو ناوچەیە بخاتە ژێر كۆنتڕۆڵی خۆیەوە؟
- من ناڵێم ئەمە مایەی سەرسوڕمان بوو بۆ ڕووسیا، چونكە ئێمە دەزانین كە پێشتریش سەرۆكی ئەو وڵاتە (ڤلادمیر پوتین) جەختی لەسەر ئەوە كردبوو كە دەبێت ناوچەی بیلگۆرۆد و كورسك و ناوچەكانی دەوروبەر ئامادەی هەر حاڵەت و پێشهاتێك بن، كەواتە لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا حاكمی ناوچەی كورسك كە ڕێنمایی پێ درابوو ڕێكارەكان بگرێتەبەر كەمتەرخەم بووە و ئەركی خۆی ئەدا نەكردووە، یان ئەوەتا فەرماندەی سەربازی لەو ناوچەیەدا هەنگاوی پێویست و گونجاوی نەگرتووەتەبەر بۆ حاڵەتێكی لەم چەشنە؟ ئێوە ئەو ڕاستییەتان لەبەرچاو بێت كە هێزەكانی ڕووسیا لە ناوچەی كورسك لەسەر سنوورەكان جێگیر نەكرابوون، بەڵكو 11 بۆ 12 كیلۆمەتر دوورتر لە سنوورەكان و لە ناو خاكی ڕووسیا بوون، هەرچەندە ئەمە بیانوو و پاساو نییە و دەبوو هێزەكانی ڕووسیا ئامادە بوونایە و وریاتر مامەڵەیان بكردایە. خۆ ئەگەر لە ناوچەی بیلگۆرۆد-یش بڕوانیت، ئەوا هێزەكانی ڕووسیا پتر لە باری ئامادەباشیدا بوون.
* لە بارەی دەست بەسەرداگرتن و داگیركردنی خاكی ڕووسیا ڕاتان چییە، كە ئاشكرایە لە دوای جەنگی دووەمی جیهانییەوە ئەمە یەكەم جارە بتوانرێت خاكی ڕووسیا داگیر بكرێت؟ ئایا ئەمە چ لێكدانەوە و كاردانەوەیەكی ناوخۆیی لێ دەكەوێتەوە لە نێو ڕووسیادا و چۆن لێی دەڕوانن؟
- ئەوەی لە كورسك ڕووی دا، دۆخێكی تایبەتە، چونكە ئاشكرایە كە لە نێو هێزەكانی سوپای ئۆكرانیادا چەند چەكداری بیانی هەبوون، كە ڕەگەزنامەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و پۆڵەندا و چەندین وڵاتی دیكەیان هەیە، بە واتایەكی دیكە ئەمە وەك داگیركردنی خاكی ڕووسیایە لەلایەن ناتۆوە و هەروەك ئێوەش ئاماژەتان پێ كردووە لە پرسیارەكەتاندا، ئەمە لە دوای جەنگی دووەمی جیهانییەوە ڕووی نەداوە، و دەكرێت بڵێین ئەمە دۆخێكی زۆر مەترسیدارە.
* بەڵام لەم هێرشەی سوپای ئۆكرانیا بۆ سەر ناوچەی كورسك چەكی ڕۆژئاوایی بەكارهێنراوە، ئایا تا چەند ئەمە دۆخەكە بەرەو هەڵكشانی زیاتر دەبات و ئەمە تا چ ڕاددەیەك ئیستیفزازكردنی ڕووسیایە؟
- ئێمە نابێت ئەوە لە یاد بكەین كە پێشتر چەكی ڕۆژئاوایی بەكار هێنراوە لە هەندێ لەو هێرشانەی لە نێو خاكی ڕووسیادا ئەنجام دەدران لەلایەن خودی ئەو ڕووسییانەی كە بانگەشەی ئەوەیان دەكرد دژی سەرۆك (ڤلادمیر پوتین)ـن، لەم ڕوانگەیەوە دەتوانرێت بوترێت ئەمە یەكەم جار نییە كە هێرشێكی لەم چەشنە (ئەوەی لە ناوچەی كورسك ڕووی دا) ئەنجام دەدرێت، بەڵام جیاوازییەكە لەوەدایە كە ئەوەی لە كورسك ڕووی دا، بەرفراوانتر و لە مەودایەكی گەورەتردا بوو.
* ئەگەر باس لە ئاكام و دەرئەنجامی ئەم هێرشە و پەرەسەندنانەی لەسەر تێكڕای شەڕەكە و ڕێڕەوی شەڕەكە بكەین، ئایا ئێوە پێتان وایە گۆڕانكاریی گەورە دروست بكات لە ڕەوتی شەڕەكەدا، بەتایبەتی دوای ئەوەی باسی ئەوە كرا كە یەكێك لە ئامانجەكانی ئۆكرانیا ئەوە بوو كە ڕووسیا ناچار بكات، هێزەكان لە بەرەكانی دیكەی شەڕەوە بگوازێتەوە بۆ ئەم ناوچەیە و هەندێ لە فشارەكان لەسەر سوپای ئۆكرانیا كەمتر ببنەوە؟
- بەڵێ، من پێم وایە كاریگەری دەبێت، هەرچەندە لەم ڕووەوە دڵنیا نیم لەوەی تا چ ڕاددەیەك سەرۆك ڤلادمیر پوتین لەم ڕووەوە ددان بەخۆدا دەگرێت، چونكە ئەو بۆ ماوەیەكی زۆرە هەوڵی داوە ناكۆكی و شەڕەكە لە كۆنتڕۆڵ دەرنەچێت و بەرفراوانتر نەبێت، بەڵام ئێستا ئەوەی بەدی دەكەین ئەوەیە كە سەرۆك پوتین لەژێر فشارێكی زۆردایە، چونكە بەشێكی بەرچاوی خاكی ڕووسیا داگیر كرا و داگیركارییەكەش بەردەوامە و هێزێكی زۆری سوپای ئۆكرانیا لەسەر خاكی ڕووسیان. كەواتە گۆڕانكارییەكە ئەوەیە كە دوای ئەوەی باس لە خستنەگەڕی هەوڵەكان بۆ بەدیهێنانێكی چارەسەرێك دەكرا، ئەوا ئێستا ڕەنگە باس لە نەهێشتن و لەناوبردنی ئۆكرانیا بكرێت. كەواتە ڕوون نییە سەرۆك ڤلادمیر پوتین چۆن جڵەوی سوپای ڕووسیا دەكات لە میانەی كاردانەوەی لە بەرانبەر ئەم پەرەسەندنانەدا.
* بەڵام زۆر باس لەوە كراوە كە ڕووسیا كاردانەوەیەكی دەمودەست و دەستبەجێی نەبووە و لە ئێستاشدا نابینین ڕووسیا هێزێكی زۆر كۆبكاتەوە بۆ دوورخستنەوەی هێزەكانی ئۆكرانیا لەسەر خاكەكەی، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ڕووسیا نایەوێت لە ئێستادا ئەم كارە بكات لەبەر سەرقاڵبوونی بە بەرەكانی دیكەی شەڕەكەوە، یان توانای كارێكی لەم چەشنەی نییە؟
- من پێم وایە هۆكارەكە ئەوەیە كە ڕووسیا نایەوێت هەنگاوی خێرا بگرێتەبەر، بەڵكو دەیەوێت ئەم ئامانجە ستراتیژییانە بەدی بهێنێت كە پەیوەندیدارن بە ناوچەكانی دیكەوە، ئەگەر ئەو ئامانجانە بەدیهاتن، ئەوا بڕیار دەدات چ كاتێك دەست بە كاردانەوە بكات، ڕووسەكان سەرێكی ساردیان هەیە و كاردانەوەی زۆر خێرا ئەنجام نادەن.
