پڕۆفیسۆر هووشەنگ ئەمیرئەحمەدی بۆ گوڵان: پێویستە حكومەتی عێراق كار بكات بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی لەگەڵ كوردستان و دەوڵەتە دراوسێكانی
هووشەنگ ئەمیرئەحمەدی، پڕۆفیسۆرە لە سكوڵی ئیدوارد بلاوستین بۆ پلاندان و سیاسەتی گشتی لە زانكۆی ڕوتگێرز، وانەبێژی چەند بوارێكی گرنگە، وەك داڕشتن و گەڵاڵەكردنی سیاسەتی گشتی و پەرەپێدانی ئابووریی نێودەوڵەتی. هەروەها بەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە هەمان زانكۆ، دامەزرێنەر و سەرۆكی ئەنجومەنی ئەمریكی-ئێرانییە، كە ئەنجومەنێكە بایەخ بە پەرەپێدانی گفتوگۆ و لێكتێگەیشتن دەدات لە نێوان هەر دوو گەلی ئەمریكی و ئێرانیدا. هەروەها دامەزرێنەری سەنتەری شیكاری و توێژینەوەی ئێرانی بووە و بۆ چەندین ساڵ بەڕێوەبەری ئەو سەنتەرە بووە. پڕۆفیسۆر ئەمیرئەحمەدی كاندیدی هەڵبژاردنە سەرۆكایەتییەكەی ئێران بووە لە ساڵی 2005دا، بەڵام كاندیدبوونی لەلایەن «شورای نگهبان»ـەوە ڕەت كرایەوە.
بۆ تاوتوێكردنی چەند پرس و تەوەری گرنگی وەك پەیوەندییەكانی نێوان كۆماری ئیسلامیی ئێران و عێراق و كاریگەری و دەستڕۆیشتوویی ئێران لە ناوچەكە بەگشتی و لەعێراق بەتایبەتی، هەروەها پرسی ئاشتەوایی و ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان چەند وڵاتی ڕكابەر و دژ بە یەكی وەك عەرەبستانی سعودیە و كۆماری ئیسلامیی ئێران و ئایندەی ئەم پەیوەندییانە و ئەگەری بەردەوامبوونیان، یان شكستهێنانیان و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار ئەم دیمانەیەمان لەگەڵ ئەنجام دا.
* زۆر باس لەوە دەكرێت كە نەك هەر تەنیا پەیوەندییەكانی نێوان عێراق و كۆماری ئیسلامیی ئێران پتەون، بەڵكو ئێران دەستڕۆیشتوویی و كاریگەرییەكی زۆری لەم وڵاتەدا هەیە. ئێوە چ خوێندنەوەیەكتان بۆ پەیوەندییەكانی نێوان ئەم دوو وڵاتە هەیە؟ ئایا هاوڕان لەگەڵ ئەوەی ئێران لە سەرجەم وڵاتانی دیكە زیاتر كاریگەرە لە عێراقدا، ئەگەر وایە ئەمە بۆچی دەگەڕێننەوە و چۆن لە دەرئەنجامەكانی دەڕوانن؟
- سەرەتا نابێت ئەوە لە یاد بكەین كە نەك هەر تەنیا ئێران، بەڵكو وڵاتانی دیكەی جیهانی و هەرێمییش هەن كە كاریگەری و دەستڕۆیشتووییان لە عێراقدا هەیە، وەك ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، توركیا و چەندین دەوڵەتی دیكەی عەرەبی. دواتر دەكرێت ئەوە بڵێین كە دەستڕۆیشتوویی ئێران لە عێراقدا لە ئاستێكی زۆر باڵادا نییە، ڕاستە سەردەم و كاتێكی دیاریكراو هەبوون كە ئێران كاریگەرییەكی زۆری هەبوو لە نێو عێراقدا، بەڵام ئەوەی بەدی دەكەین، ئەوەیە كە لەم چەند ساڵەی دواییدا عێراق پتر و پتر كاری لەسەر ئەوە كردووە كە هەڵوێستی خۆی هەبێت و بەو شێوەیە لە پرسەكە بڕوانێت كە پێگەی وڵاتەكە شتێكی ئەوتۆی كەمتر نییە لە پێگەی ئێران لە ناوچەكەدا. مەبەستم ئەوەیە عێراق لەم ڕووەوە پەرەی بە جۆرێك لە متمانەبەخۆكردن داوە، هەرچۆنێك بێت، دەبێت حكومەتی عێراق ئەوەی لەبەر چاو بێت كە ئەو هەلومەرجەی لە وڵاتەكەیدا هاتووەتە ئاراوە و دروست بووە، هاوكار نییە، نە بۆ خودی خەڵك و گەلەكەی خۆی و نە بۆ ناوچەكەش.
* ئەگەر لێرەدا بمانەوێت زیاتر لەسەر ئەم پرسە ڕابوەستین، كە ئەوەی ئێوە ئاماژەی پێدەكەن لە جێی خۆیدایە كە دۆخی عێراق پێویستی بە چاكسازی و بەرەوپێشچوونە، لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە ئایا پێتان وایە پێویستە حكومەتی عێراق پتر هەوڵەكانی خۆی بخاتەگەڕ بۆ ئەوەی كار لەسەر چارەسەركردنی كێشە ناوخۆیی و دەرەكییەكان بكات، یان دەبێت وڵاتانی دراوسێ و دەرەكی هەڵوێست و سیاسەتەكانی خۆیان لە ئاستیدا بگۆڕن؟
- من پێم وایە پێویستە حكومەتی عێراق كار بكات بۆ ئەوەی كێشەكانی خۆی چارەسەر بكات لەگەڵ هەرێمی كوردستان و دەوڵەتە دراوسێكان و وڵاتانی دیكەش، هەرچەندە ئەوەش ڕاستە كە حكومەتی عێراقی هەوڵی داوە كە پتر هاوكار و كراوە بێت بۆ یەكلاكردنەوەی ئەم كێشانە، بەڵام ئەوەی لە دۆخی عێراق بڕوانێت، ئەوا نەك هەر تەنیا كێشەی نێوان حكومەتی هەرێم و بەغدا هەیە، بەڵكو لە هەمان كاتدا كێشە لە نێو خودی شیعەكان خۆیان، هەروەها لە نێو سوننەكانیش هەیە، هەروەها كێشە، یان ناكۆكی و ڕكابەری لە نێوان هەر سێ پێكهاتەی كورد و شیعە و سوننەدا هەیە.
* جگە لە پرسی دەستڕۆیشتوویی و كاریگەریی ئێران لە عێراق و چەند وڵاتی دیكەی ناوچەكەدا، كە ئێران بە ڕەوای دەزانێت و وڵاتانی دیكەش پێیان وایە ئەمە حاڵەتێكی ئاسایی نییە، ئەوا ئێران كاری كردووە لەسەر ئەوەی بە شێوەیەكی فەرمی هەندێ لە ناكۆكی و بارگرژییەكانی لەگەڵ دەوڵەتێكی وەك عەرەبستانی سعودیە كۆتایی پێبهێنێت و لە هەمان كاتدا پێشبینی ئەوەش دەكرا، كە سعودیە پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئیسرائیلیشدا ئاسایی بكاتەوە، بەڵام دواتر ڕووداوەكانی نێو غەززە ئەم پرسەیان لە بیر بردەوە، بە شێوەیەكی گشتی هەڵسەنگاندتان بۆ هەوڵی ئاشتەوایی و ئاساییكردنەوەی ئەو پەیوەندییانە چییە؟
- ئێمە دەبێت لەو ڕوانگەیەوە لەم پرسە بڕوانین، كە هەر هەوڵێك بۆ ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان و بۆ ئاشتەوایی و لێكنزیكبوونەوەی نێوان وڵاتانی ناوچەكە هەوڵێكی ئەرێنی و دڵخۆشكەرە و پێویستە پێشوازی لێ بكرێت. واتە هەر هەنگاوێك بۆ برەودان بە هاوكاری و هەماهەنگی لە بواری ئاوێتەبوون و ئاڵوگۆڕی ئابووری و هەر كۆششێك بۆ پتەوكردن و چەسپاندنی زیاتری ئارامی و ئاسایش لە ناوچەكەدا پەرەسەندنێكە كە خزمەت بە هەمووان دەكات، لە نێویاندا ئاشتەوایی نێوان عەرەبستانی سعودیە و كۆماری ئیسلامیی ئێرانیش.
* زۆر باشە، بەڵام ئێوە تا چ ڕاددەیەك پێتان وایە ئەم ڕێككەوتن و ئاشتەوایی و ئاساییكردنەوەی پەیوەندییانە بەردەوام دەبن و درێژە دەكشێن؟ ئایا تا چ ڕاددەیەك دەكرێت پەیوەندییەكانی نێوانیان قووڵتر ببێتەوە، و بە پێچەوانەوە ئایا ئەگەری ئەوە بەدی دەكەن، ئاشتەواییەكە سەرنەگرێت و جارێكی دیكە بكەونە دژایەتی و دوژمنایەتیكردنی یەكتری؟
- ئێمە دەبێت واقیعبین بین و ئەوە لەبەرچاو بگرین كە سەرباری ئەم ئاشتەواییە، بەڵام هێشتا چەندین كێشە و گرفت و تەنگژە لە نێوان هەر دوو وڵاتی عەرەبستانی سعودیە و كۆماری ئیسلامیی ئێراندا ماونەتەوە و درێژەیان هەیە و ڕیشەی كێشەكانیش گەورەن، كە ڕەهەندی مێژوویی و ئایینی و ڕەهەندی پەیوەست بە خاك لەخۆ دەگرن، هەروەها لایەنی سیاسیشی هەیە، لە هەمان كاتدا نابێت ئەوەش لەبەرچاو نەگرین كە دەوڵەت و هێزە دەرەكییەكانیش كاریگەری خۆیان هەیە لەسەر پرسی پەیوەندییەكانی نێوان ئەم دوو وڵاتە. كەواتە بۆ وەڵامی پرسیارەكەتان دەتوانم بڵێم كە گەیشتن بەم ڕێككەوتنە و ئاساییكردنەوەی پەیوەندییانە پەرەسەندنێكی باش و ئەرێنی بوون، بەڵام ئەگەر كێشەكانی دیكەی نێوانیان چارەسەر نەكەن، ئەوا ئەگەری ئەوە هەیە ئەم ڕێككەوتنە هەڵبوەشێتەوە.
* چی وا لە ئێوە دەكات كە ئێوە ئاماژە بەم ئەگەرە بكەن؟ مەبەستمان ئەگەری شكستهێنانی ئەم ڕێككەوتن و ئاشتەواییە بوو. ئایا پێتان وایە كێشەكان هێندە قووڵ بن، كە بۆی هەیە جارێكی دیكە سەرهەڵبدەنەوە و دووبارە حاڵەتەكە بە دۆخێك بگات كە جارێكی بێ متمانەیی باڵ بكێشێتەوە بەسەر پەیوەندییەكانی نێوان ئەم دوو وڵاتەدا؟
- ئێمە دەبێت قووڵتر لە ڕووكەش و ڕواڵەتەكان بڕوانین، واتە دەبێت ئەوە بزانین كە چەندین كێشەی گەورە هەن لە نێوانیاندا كە دەبێت كاری جددی بكرێت لەسەر چارەسەركردن و یەكلاكردنەوەیان، كە ئێمە دەتوانین لەم ڕووەوە ئاماژە بە چەند پرسێك بكەین، وەك كێشەی پەیوەست بە خاكەوە لە كەنداوی فارس لە نێوان ئەم دوو وڵاتەدا، هەروەها پرسی مامەڵەكردن لەگەڵ شیعەی نێو عەرەبستانی سعودیە، لە لایەكی دیكەوە پەیوەندییەكانی سعودیە لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ئیسرائیلدا. دواتر نابێت ئێمە كێشەی حوسییەكان و وڵاتی یەمەنیش لەبەرچاو نەگرین، كە یەمەنیش وڵاتێكی زۆر زۆر گرنگە. هەروەها من پێم وایە دەبێت هەمووان ئەو ڕاستییە ڕەچاو بكەن كە مەسەلەكان تەنیا بە داهات و دارایی یەكلا ناكرێنەوە، بەڵكو هەروەك پێشتریش ئاماژەم پێكرد، كێشەكان ڕەهەند و ڕایەڵەی مێژوویی و كەلتووری و سیاسییان هەیە و نابێت نادیدە بگیرێن. مەبەستم ئەوەیە ناكرێت تەنیا بانگەشەی ئەوە بكەیت و پشتئەستور بیت بەوەی داهات و داراییەكی زۆرت هەیە، یان مووشەك و فڕۆكەی زۆرت هەیە، و لێرەوە پێت وابێت ئەمانە دەبنە هۆی ئەوەی بتوانن لە ڕێیانەوە كێشە و هاوكێشەكان لە بەرژەوەندی و خواستی خۆت یەكلا بكەیتەوە. بۆ نموونە لە پەیوەندی بە سعودیە و یەمەن و ئێرانەوە، ئەوا پێویستە سعودیە ئەوە لەبەرچاو بگرێت كە لە ئێران و یەمەندا خەڵكانێك و گەلانێك هەن كە خاوەنی مێژوو و كەلتوور و فەرهەنگی تایبەت بە خۆیانن.
