هیوا قەرەنی، سەرپەرشتیاری ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپەڕین لەم دیدارەی گۆڤاری گوڵاندا باس لە گرنگترین پڕۆژەكانی دەڤەرەكە دەكات، كە وێڕای قەیرانی دارایی و كۆرۆنا و چەندین ئالنگاریی دیكە، لە ماوەی چوار ساڵی ڕابردوودا جێبەجێ كراون. ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپەرین یەكێكە لەو دەستكەوتانەی كە لەم كابینەیەدا بۆ خەڵكی دەڤەرەكە جێگەی دڵخۆشی بووە و چەندین بەڕێوەبەرایەتیی گشتی و بەڕێوەبەرایەتیی دیكە لە ڕاپەڕین كراوەتەوە، هەمووی لەپێناو شۆڕكردنەوەی دەسەڵاتەكان و زیاتر خزمەتكردنی هاووڵاتیان. بە وتەی سەرپەرشتیاری ئیدارەی ڕاپەرین وێڕای ئەم پڕۆژە و خزمەتانە خەڵكی ناوچەكە چاوەڕوانی پڕۆژەی زیاتر و خزمەتگوزاریی باشترن، بەتایبەتی لەو پڕۆژە و كارانەی كە ڕۆڵیان هەیە بۆ دابینكردنی هەلی كار بۆ گەنجەكان. لەم دیدارەدا گرنگترینی ئەو پڕۆژانە دەخەینە ڕوو كە لە تەمەنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا و بۆ ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپەڕین جێبەجێ كراون، هاوكات گرنگترین پێداویستیی و داواكارییەكانی خەڵكی دەڤەرەكەش لەسەر زاری هیوا قەرەنی سەرپەرشتیاری ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپەڕین دەخەینەڕوو.

 

* ڕەنگە بوون بە ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپەڕین ئەو وەرچەرخانە بێت لە سنووری دەڤەرەكەدا كە هاووڵاتیان هیوای زۆریان لەسەر هەڵچنیوە، وەكو سەرپەرشتیاری ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپەرین، دەكرێت بزانین گرنگترینی ئەو پڕۆژانەی لە ماوەی تەمەنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا لە دەڤەری ڕاپەڕین جێبەجێ كراون، زیاتر لە چ بوارێكدان؟

- پێش وەڵامدانەوەی پرسیارەكەتان دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە دەڤەری ڕاپەرین وێڕای تایبەتمەندییەكانی و خەبات و قوربانیدانی خەڵكەكەی، لە زۆر ڕووەوە پێویستی بە هەڵمەتی ئاوەدانی و جێبەجێكردنی پڕۆژە هەیە، بەتایبەتی كە زۆربەی ئەم ناوچانە لە پێش ساڵانی 1990ـەوە وێران كراون و ژێرخانەكەی بە تەواوەتی خاپوور كرابوو، تەنانەت لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسیشەوە لەلایەن حكومەتی عێراقەوە قەرەبووی دەڤەرەكە و خەڵكەكەی نەكرایەوە. لە ئێستادا تەواوی دەڤەرەكە بە شێوەیەكی زۆر خێرا و فراوان لە گەورەبووندایە، بۆیە پێویستیمان بە پلانێكی گشتگیر هەیە، بۆ پەرەپێدانی سەرجەم سێكتەرەكان و كەرتە جۆراوجۆرەكان. بە خۆشحاڵییەوە تەنیا لە چەند مانگی ڕابردوودا چەند پڕۆژەی گەورە و ستراتیژی بە ئامادەبوونی بەڕێزان سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كرایەوە، لەوانە تەواوكردنی پردی دەربەندی (ڕانیە - بنگرد). لە ماوەكانی ڕابردووشدا بەڕێز قوباد تاڵەبانی جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە سەردانی دەڤەرەكە و لە نزیكەوە كۆبوونەوەی لەگەڵ یەكە ئیدارییەكان و خەڵكی ناوچەكە، گوێبستی داواكارییەكانیان بوو، ئەمەش هاوكات بوو لەگەڵ دانانی بەردی بناغە و كردنەوەی چەند پڕۆژەیەكی گەورە و ستراتیژی، لەوانە ڕاكێشانی هێڵی پاڵەپەستۆی بەرزی 132 كەی ڤی (بازیان- ڕانیە) و كردنەوەی نەخۆشخانەی لەدایكبوون و منداڵانی قەڵادزێ و دانانی بەردی بناغەی چەند پڕۆژەیەكی كشتوكاڵی كە لە ڕیزبەندی پێشەوەی كارەكانی وەزارەتی كشتوكاڵ و سەرچاوەكانی ئاو و ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپەرینە. هاوكات ڕیزبەندییش بۆ ئەو پڕۆژە تەواونەكراوانە دانرا كە بە تێچوونێكی كەم تەواو دەبن، بۆ ئەوەی بودجەی بۆ دابین بكرێت، ئەمەش هاوكات بوو لەگەڵ ئەنجامدانی دەیان پڕۆژەی تۆڕی كارەبا و ئاوی خواردنەوە و قوتابخانە و شەقام و پێداویستییەكانی دیكە، كە بۆ ئەو گەڕەكە نوێیانەی لە ناو سەنتەری ڕانیە و قەزا و ناحیەكانی دەڤەرەكە دروست كراون.

* وەكو ئاماژەت پێدا پڕۆژەكانی كەرتی كشتوكاڵ لە ڕیزبەندی پێشەوەی پڕۆژەكانی ئەم دەڤەرە دادەنرێت، دەكرێت بزانین لەم ڕووەوە چ پڕۆژەیەك ئەنجام دراوە و پلان و بەرنامەتان بۆ پەرەپێدانی كەرتی كشتوكاڵی چییە؟

- دەڤەری ڕاپەرین بە خاك و ئاو و كەشوهەوا و ژینگەی لەبار دادەنرێت بۆ گەشەكردنی كەرتی كشتوكاڵ و دۆزینەوەی هەلی كار، بەتایبەتی بۆ گوندنشینەكان، بە خۆشحاڵییەوە لەم چەند ساڵەی دواییدا كەرتی كشتوكاڵ لە دەڤەرەكە بووژاوەتەوە و بەرهەمهێنان زیادی كردووە و بەردی بناغەی چەند پڕۆژەیەكی گەورەی پیشەسازیی خۆراكیش دانراون، لەوانە دانانی بەردی بناغەی كارگەی وشككردنی گەنمە شامیی قەمتەران لە ڕانیە، كە پڕۆژەیەكی كشتوكاڵیی پیشەسازییە و بەرهەمی جووتیارانی دەڤەرەكەی بۆ وەردەگرێت، توانای ئەم پڕۆژە پیشەسازییەی خۆراكی لە كاتژمێرێكدا 80 تەن گەنمە شامی وشك دەكات، ئومێدیشمان زۆرە بە هەماهەنگی لەگەڵ دەستەی وەبەرهێنان هانی زیاتری وەبەرهێنەكان بدرێت بۆ ئەنجامدانی پڕۆژەی كشتوكاڵی و پیشەسازی و گەشتیاری، لەم پێناوەدا پلان و بەرنامەی باش دانراون.

* ئاماژەت بە فراوانبوونی دەڤەرەكە دا، كە وا پێویستی كردووە لە كەرتەكانی كارەبا و ئاوی خواردنەوەدا گرنگییەكی زیاتر بە دەڤەرەكە بدرێت، لەم ڕووەوە چی ئەنجام دراوە؟

- دابینكردنی ئاو و كارەبا دوو پێداویستیی گرنگی هاووڵاتیان و فراوانبوونی دەڤەرەكەیە، بەتایبەتی لەگەڵ وشكەساڵی و گۆڕانكاریی كەشوهەوا و بەرزبوونەوەی پلەكانی گەرمادا، ئەم دوو خزمەتگوزارییە داواكاری و خواستی زیاتر و بەردەوامی لەسەرە، بەشەخسی لەگەڵ هەردوو بەڕێزان وەزیری شارەوانی و گەشتوگوزار و وەزیری كارەبا پەیوەندیی ڕاستەوخۆم هەیە بۆ دابینكردنی پێداویستی و داواكارییەكانی هاووڵاتیاندا، لە سەردانەكانیشیاندا كاری باشیان لە دەڤەرەكەمان ئەنجام داوە.

سەبارەت بە كارەباش یەكێك لەو پڕۆژە ستراتیژییانەی كارەبا هێڵی پاڵەپەستۆی بەرزی بازیان – ڕانیە بوو، كە لە توانایدا هەیە 450 مێگاوات كارەبا بۆ دەڤەرەكە بگوازێتەوە و ئەگەر پڕۆژەیەكی بەرهەمهێنانی كارەباش دابنرێت، لەم ناوچەیە ئەوا دەتوانرێت لێرەشەوە كارەبا بگوازرێتەوە بۆ تەواوی دەڤەرەكە و ناوچەكانی دەوروبەر، ڕاكێشانی ئەم بڕە كارەبایەش لەگەڵ فراوانبوونی دەڤەرەكە و بەرزبوونەوەی خواست زۆر پێویستە بۆ چارەسەركردنی بارزۆری و ئۆڤەرلۆد، پڕۆژەكە بە تێچوونی نزیكەی 34 ملیار دینار جێبەجێ كرا و لەلایەن جێگری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان كرایەوە. وێستگەیەكی 50 مێگاواتی بەرهەمهێنانی كارەباش لە قەڵادزێ لە بەرنامەدایە، بەو ئومێدەی بە زووترین كات دەست بە جێبەجێكردنی بكرێت. هەروەها بەڕێوەبەرایەتییەكی گشتیی كارەبا لەگەڵ چەندین بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی نوێ لەم سنوورە كرایەوە، لە لایەكی دیكەوە داوای دامەزراندنی وێستگەیەكی كارەبای مۆبایلمان بۆ (حاجیاوا)ش كردووە، كە بەوەش گرفتی گەورەی كارەبا لەو سنوورە چارەسەر دەبێت. ئەم پڕۆژە گەورانە هاوكاتە لەگەڵ ڕاكێشانی تۆڕی ئاو بۆ دەیان گەڕەك و گوند، بەتایبەتی لێدانی بیری نوێی ئاو و ڕاكێشانی تۆڕی ئاوی خواردنەوە بۆ گوند و گەڕەكە نوێیەكان و ڕاكێشانی كارەبای بەردەوام بۆ پڕۆژەكانی سەرچاوەی ئاوی خواردنەوە.

* ئیدارەی سەربەخۆی ڕاپەرین دەڤەرێكی فراوانە و پێویستی بەوە هەیە زیاتر گرنگی بە ڕێگەوبانەكانی بدرێت. ئایا گرنگترینی ئەو پڕۆژانەی ڕێگەوبان چییە كە لەم دەڤەرە ئەنجام دراون؟

- یەكێك لەو پڕۆژە ستراتیژی و گرنگانەی كە بەردی بناغەی لەم كابینەیەدا دانرا و لە 13ی تشرینی یەكەمی ساڵی 2020 بە گوژمەی زیاتر لە 11 ملیار و 387 ملیۆن دینار تەواو كرا پردی دەربەندی ڕانیە- بنگرد بوو لە سەر زێی بچووك بە درێژایی 420 مەتر و 15 مەتر پانی و 32 مەتر بەرزی، كە ئیدارەی ڕاپەڕین و شارۆچكەی دووكان و سلێمانی پێكەوە دەبەستێتەوە و كارئاسانیی زۆر بۆ هاتوچۆی هاووڵاتیان و جووتیاران و گەشتیاران دەكات. لە لایەكی دیكەوە بەردەوام لەگەڵ بەڕێز وەزیری ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێكردن گفتوگۆ و قسەی جددیمان هەبووە بۆ ئاوڕدانەوەی وەزارەتەكە لە ڕێگەوبانەكان و نۆژەنكردنەوە و قیرتاوكردنەوەیان. ناوچەكەمان ناوچەیەكی شاخاوییە و لە زستاندا ئاو و هەوایەكی سەختی هەیە و ڕێگەوبانەكانیش تووشی زیان دەبنەوە و زۆر ڕێگەوبانیش بەهۆی قەیرانی داراییەوە چەند ساڵێك بوو نەتوانرابوو پڕۆژەی نۆژەنكردنەوە و قیرتاوكردنی بۆ ئەنجام بدرێت، بە خۆشحاڵییەوە ماوەی دەستبەكاربوونم لە ساڵی 2018 ـەوە توانیمان زۆر پڕۆژەی ڕێگەوبان لە تەواوی دەڤەرەكە ئەنجام بدەین و، چەندین پڕۆژەی دیكەی ڕێگەوبانیش لە ڕێگەی وەزارەتی ئاوەدانكردنەوە و نیشتەجێبوونەوە خراوەتە پلان و لە قۆناغەكانی جێبەجێكردندان و هەنگاوی باشی بۆ نراوە، لەوانە لە 10ی تەموزی ئەمساڵ بە تێچوونی زیاتر لە شەش ملیار و 700 ملیۆن دینار ڕەزامەندی لەسەر ئەنجامدانی شەش پڕۆژە بۆ سنووری شارەوانیی ڕانیە درا، هەروەها لە 8ی تەموزی ئەم مانگەش دەست كرا بە قیرتاوكردنی ڕێگەی دۆڵی بالیسان، هەروەها بەردی بناغەی پڕۆژەی نۆژەنكردنەوە و قیرتاوكردنەوەی ڕێگەی سەرەكیی قەڵادزێ – دارەشمانە دانرا، دواجار سەرجەم ئەم ڕێگەوبانانە بۆ خزمەتی هاووڵاتیانی دەڤەرەكە و هاووڵاتیانی سەرجەم كوردستان دەبێت. گرنگییەكی زۆریشمان بە ڕێگەوبانەكانی مەرزی كێلێ داوە، ئەم مەرزە بۆ ڕەخساندنی هەلی كار و بووژانەوەی بازرگانی و ئابووری لە دەڤەری ڕاپەرین و بەهێزكردنی پەیوەندییەكان لەگەڵ ئەو دیوی سنووری ئێران گرنگە. هەر لەم كابینەیەشدا بەدووسایدكردنی ڕێگەی ڕانیە تاكو سنووری ئیدارەی ڕاپەڕین جێبەجێ كرا، هەروەها گرفتی دوو سایدی ناو بازاڕی ڕانیە كە 12 ساڵ بوو، چارەسەر كرا و قەرەبووی دووكاندارەكانیش دەكرێتەوە.

* ناوچەی ڕاپەرین جگە لەوەی ناوچەیەكی كشتوكاڵییە هاوكات ناوچەیەكی گەشتیارییشە، ئایا چی كراوە لە ڕێگەی دەستەی وەبەرهێنانەوە تاوەكو پڕۆژەكانی گەشتیاری لە تەواوی ناوچە شاخاوییەكانی دەڤەرەكە زیاتر بكرێت؟

- ناوچەی ڕاپەڕین بە ناوچەیەكی گەشتیاری دادەنرێت، بەداخەوە لە ماوەكانی ڕابردوودا نەمانتوانیوە وەكو پێویست هانی وەبەرهێنەران و سەرمایەگوزاران بدەین پڕۆژەی گەشتیاریی گەورە دابمەزرێنن، لە پلان و بەرنامەدا هەیە گرنگیی زیاتر بە ناوچە گەشتیارییەكان بدرێت، ئامادەین هەموو هاوكاری و پشتگیرییەكی كەرتی تایبەت بكەین، بۆ ئەوەی بێنە دەڤەرەكە و پڕۆژەی گەشتیاری ئەنجام بدەن.

هەر سەبارەت بە پڕۆژەكانی وەبەرهێنان لە كەرتی نیشتەجێبووندا لە تەواوی سەنتەری ڕانیە و قەزاكانی، ژمارەیەكی زۆری پڕۆژەكانی نیشتەجێبوون كراونەتەوە، لەم چەند ساڵەی دواییدا توانیومانە سەرجەم ئەم یەكانەی نیشتەجێبوون و بە پڕۆژەكانی دروستكردنی گەڕەكی نوێیەكانیشەوە، سەرجەم خزمەتگوزارییەكانی كارەبا و ئاوی خواردنەوە و شەقام و خوێندنگە و پێداویستییەكانی دیكەیان بۆ دابین بكەین.

یەكێك لە پڕۆژە گرنگ و ستراتیژییە گەورەكانی دەڤەرەكە كە ئومێدەوارم دەست بە جێبەجێكردنی بكرێت، بەنداوی دەڵگەیە كە بۆ سامانی ئاو و ماسی و گەشتیاری گرنگیی لە ڕاددە بەدەری دەبێت، هاوكات ئومێدەوارم گرنگیی زیاتر بەو بوارانە بدەین كە هەلی كار بۆ گەنجەكانمان دابین دەكات، هەر لە پڕۆژەكانی كشتوكاڵ و پیشەسازی و گەشتیارییەوە تاوەكو گرنگیدان بە بوارەكانی وەرزش و هونەر و كردنەوەی یاریگەیەكی پێشكەوتوو.