د.تەیب بوعزە* لە كتێبی «رەخنەگرتن لە لیبڕاڵیزم – نقد اللیبرالیة»، هەڵوەستەیەكی گرنگ لەسەر ئەو دابڕانە ئەبستمولۆژییە دەكات، كە میكیافیلی لە كتێبی «میر»دا لە زانستی سیاسەت دروستی دەكات، كە ئەویش جیاكردنەوەی «ئاكارە لە سیاسیەت»، لەمەش زیاتر ئاماژە بەوە دەكات، هەر لە سەردەمی كۆمارەكەی ئەفلاتوون و كتێبی «سیاسەت»ی ئەرستۆ «سیاسەت و ئاكار» دوو جمك بوون و لێك جیا نەكراونەتەوە، بەڵام هۆكاری سەرەكی بۆ جیاكردنەوەی «سیاسەت و ئاكار» لە ئیتاڵیای سەردەمی میكیافیلیدا، پێویستی بە خوێندنەوەی ئەو سەردەمەی ئیتاڵیا هەیە، كە تێیدا میكیافلیلی هەستی بە شەرمەزاری دەكرد، گەلەكەی ناتەبا و پەرتەوازەیە و وەك فەرەنسی و بەریتانییەكان خاوەنی دەوڵەتی نەتەوەیی خۆیان نین. لەم ڕوانگەیەوە میكیافلی، گێڕانەوەی تەبایی و یەكڕیزی بۆ گەلی ئیتاڵیا لە سەرووی هەموو كارێكی ئاكارییەوە دادەنێت، هەتا ئەگەر لەم كارەدا «میر» هەموو دەسەڵاتێكی ڕەهای پێ بدرێت. بە هەمان شێوە تۆماس هۆبز دەگاتە ئەو قەناعەتەی كە لە نێوان پەرتەوازەیی و لە ڕیشەوە هەڵكێشانی دەرهاویشتە خراپەكانی شەڕی ناوخۆ و گێڕانەوەی سەقامگیری و ئارامی بۆ بەریتانیا، تەنیا یەك ڕێگا هەیە، ئەویش ئەوەیە «پادشا دەسەڵاتی ڕەهای هەبێت»، بۆ ئەمەش كتێبێكی نووسی بە ناونیشیانی لیڤییاسان، واتە «ئەژدیها».

* پ.د.تەیب بوعزە، ئوستادی فەلسەفەی قۆناغی خوێندنی باڵایە لە شانشینی مەغریب.

 

 

 ناتەبایی و پەرتەوازەیی

ئەو ڤایرۆسەی تەمەنی 62 ساڵە

شەوكەتی مەلا سمایل كە یەكێكە لەو ئەفسەرانەی لە سەرەتای شۆڕشی ئەیلوولەوە لە ساڵی 1962 پەیوەندی بە شۆڕشەوە كردووە و بەرپرسی ئامێرەكانی بێتەلی «موخابەرە»ی شۆڕش بووە و بەردەوام یاوەری مستەفا بارزانی بووە، لە دیمانەیەكی لەگەڵ گۆڤاری گوڵان پێی گوتین «دوای ئەوەی بە ڕابەرایەتیی مستەفا بارزانی لە بادینان ناوچەیەكی زۆر ئازاد كرا، جەنابی بارزانی بڕیاری دا، بە هێزێكی گەورەوە بپەڕێتەوە بۆ بەری سۆران و هاوكاریی هێزەكانی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان بكات، بەڵام بەر لەوەی لە زێ بپەڕینەوە، مەكتەبی سیاسی قاسیدێكیان ناردبوو بۆ لای ئێمە كە خوالێخۆشبوو «مەحموود كاوانی» بوو، كە پەیامی مەكتەبی سیاسی بۆ جەنابی بارزانی هێنابوو، كە بریتی بوو لەوەی «با مەلا مستەفا بارزانی هەر لە ناوچەی بادینان بمێنێتەوە و فەرماندەی هێزی بادینان بێت»، لەم پەیامە جەنابی بارزانی زۆر نیگەران بوو، لەبەر ئەوەی بۆنی «ناوچەگەری و ناتەبایی و پەرتەوازەیی» لێدەهات، بۆیە بڕیاری دا لە زێ بپەڕێتەوە و ڕێگە لەم پەرتەوازەیی و ناوچەگەرییە بگرێت، كە مەكتەبی سیاسی دەیانویست ئەنجامی بدەن.

ئەم پێشمەرگە دێرینە (شەوكەتی مەلا سمایل) تەمەن درێژ بێت، وەك شاهیدێك ئێستا لە ژیاندایە و سەرقاڵی نووسینەوەی تەواوی یادەوەرییەكانی و مێژووی شۆڕشی مەزنی ئەیلوولە و لە گێڕانەوەی یادەوەرییەكانی خاڵێكی زۆر گرنگ و گەوهەری دەستنیشان كردووە، كە زۆر كەم هەڵوەستەی جددی لەسەر كراوە، ئەویش ئەوەیە «نییەت و ئامانجی باڵی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان بۆ گەڕانەوە بۆ ناوچەگەری و ناتەبایی و پەرتەوازەیی تەمەنی 62 ساڵە، نەك 60ساڵ».

مێژووی نەتەوە ئازادەكانی جیهان پێمان دەڵێت: « لاپەڕە ڕەشەكانی مێژوو، یان ڕابردوو نامرێت». لەسەر ئەم پرسە گۆڤاری بەناوبانگی ئەمریكی «فۆرین ئەفێرز - Foreign Affairs « ژمارەی كانوونی دووەم- شوباتی 2018ی تەرخان كردووە بۆ ئەم ناونیشانە «ڕابردوو نامرێت – The Undead Past»، لەم ژمارەیەدا بابەتێكی تەرخان كردووە بۆ یەكێك لە لاپەڕە ڕەشەكانی مێژووی ئەمریكا بە ناونیشانی «ئەسڵی كوفرەكەی ئەمریكا . كۆیلایەتی و میراتی باڵادەستیی سپی پێستەكان - Americas Original Sin ..Slavery and the Legacy of White Supremacy»، لەم باسەدا جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، هەر لە رۆژی 4ی تەمموزی 1776 كە جاڕی سەربەخۆیی ئەمریكا دراوە و بەیانی سەربەخۆیی ڕاگەیەندرا، كە دەبێت هەموو ئەمریكییەكان ئازاد بن، هەتا 14ی نیسانی ساڵی 1861 بە كردەیی «شەڕی ناوخۆی نێوان ویلایەتەكان و سیستمی كۆیلایەتی» هەبووە. ئەبراهام لنكۆڵن كە لە نۆڤەمبەری 1860 بۆ سەرۆكی ئەمریكا هەڵبژێردرا و لە 20ی كانوونی دووەمی 1861 وەك سەرۆكی ئەمریكا سوێندی یاسایی خوارد، پەیامی سەرەكی بۆ گەلی ئەمریكا ئەوە بوو «نابێت شەڕی ناوخۆ و سیستمی كۆیلایەتی» لەم نیشتمانەدا بمێنێت، بۆیە شۆڕشی دژی كۆیلایەتی و شەڕی ناوخۆی پیادە كرد و سەرەنجام هەم شەڕی ناوخۆی كۆتایی پێهێنا و یەكگرتنەوەی لە نێوان ویلایەتەكان دروست كرد، هەمیش سیستمی كۆیلایەتی لە ڕیشەوە هەڵكێشا. ئەم سەركەوتنە نازناوی «میراتی ئازادی» بەخشیە ئەبراهام لنكۆڵن و ئێستا پەیكەرەكەی لە بەردەمی كاپیتۆڵ دانراوە. لنكۆڵن لەگەڵ ئەوەی سەرۆكی پارتی كۆماریی ئەمریكا بووە، بەڵام لە ساڵی 2009 و لە 200ـەمین ساڵی لەدایكبوونیدا، باراك ئۆباما كە ئەو كات سەرۆكی پارتی دیموكراتی و سەرۆكی ئەمریكاش بوو، لەبەردەم پەیكەرەكەی وتارێكی خوێندەوە و دەستی بۆ پەیكەرەكەی درێژكرد و گوتی: «فێرمان بكە چۆن لەناو شەوەزەنگی تاریكی ئاسمانی نەتەوەدا بڕیاری بوێرانە بدەین و ڕووناكی بۆ نەتەوەكەمان دروست بكەین». ئەم قسەیەی باراك ئۆباما تەنیا پەند و وانەیەك نییە بۆ گەلی ئەمریكا، بەڵكو دەبێت هەموو نەتەوەكانی جیهان سوودی لێ وەربگرن.

هەر لەم ژمارەیەی گۆڤاری فۆرین ئەفێرز باس لە لاپەڕە ڕەشەكانی هیتلەر و نازیسم لە مێژووی گەلی ئەڵمانیا كراوە، بە ناونیشانی «لە نازیسمەوە بۆ ئەوەی جارێكی دیكە دووبارە نەبێتەوە». لەم باسەدا جەخت لەوە كراوەتەوە كە بە ڕووخانی هیتلەر و نازیسم لە 1945 ئایدیۆلۆژیەتی نازی كۆتایی نەهات، وەك دەبینین هەتا ئێستاش لە نەمسا و ئەڵمانیا جار جارە حزب و جووڵانەوەی سیاسی پەرە بە ئایدیۆلۆژی نازیسم دەدەنەوە، بەڵام ئەڵمانیا دوای ئەوەی جارێكی دیكە لە شەستەكانی سەدەی ڕابردوو هەستایەوە سەرپێی خۆی و دووبارە وڵاتی بونیاد نایەوە، لەگەڵ ئەوەی بە هۆی دەرهاویشتە خراپەكانی شەڕی ساردەوە جارێكی دیكە ئەڵمانیا دابەش كرا بۆ ئەڵمانیای «ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا»، بەڵام ئەڵمانیای ڕۆژئاوا خۆی لە مێژووی « هیتلەر و نازی» بێبەری نەكرد، بەڵكو خۆی كرد بە خاوەنی ئەو مێژووە و هەوڵیدا بە ئاراستەیەك هەنگاو هەڵبگرێت، كە لاپەڕە ڕەشەكان و هەڵەی ئەو مێژووە بە جۆرێك ڕاست بكاتەوە، كە نەك بەرجەستەی ئیرادەی گەلی ئەڵمانیا بكات، بەوەی دەتوانێت وڵاتەكەی خۆی بونیاد بنێتەوە، بەڵكو بەرجەستەی ئەوەی كرد، كە ئەڵمانیا شایەنی ئەوەیە سەركردایەتی یەكێتیی ئەوروپا بكات، كە ئێستا بە كردەیی ئەڵمانیا سەرۆكی كۆمیسیۆنی باڵای یەكێتیی ئەوروپایە و لە هەموو پرسەكانی ئەوروپا بەگشتی و شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیادا قسەی یەكلاكەرەوەی هەیە.

ئەم ئاراستەیەی بۆ «خۆ بە خاوەنكردنی مێژووی نەتەوە بە لاپەڕە گەش و ڕەشەكانییەوە» لە مێژووی نەتەوەكانی جیهاندا ئەوەمان فێر دەكات، چۆن لاپەڕە گەشەكانی مێژوو نامرن و نەوە دوای نەوە شانازی پێوە دەكەن، بە هەمان شێوە لاپەڕە ڕەشەكانی مێژووش نامرن و نەوە دوای نەوە بە دەستیەوە گرفتار دەبن و لە ناوەوە ڕایەڵە پێكەوە گرێدراوەكانی نەتەوە دەپچڕێنێت و تا دەگاتە ئەوەی بە پێچەوانەی میكیافیلییەوە كە دەڵێت «هەموو كارێك بۆ كۆتاییهێنان بە پەرتەوازەیی و ناتەبایی و شەڕی ناوخۆ كارێكی ئاكارییە، هەتا ئەگەر دەسەڵاتی ڕەها بە میریش بدرێت». بەداخەوە لەبەر ئەوەی ئێمە وەك نەتەوەی كورد خۆمان نەكردووە بە خاوەنی مێژووی « ڤایرۆسی ناوچەگەری و پەرتەوازەیی و شەڕی ناوخۆ» ئەوا وەك ئێستا دەبینین دوای 62 ساڵ شەڕەكە هەر شەڕی «گەیشتن بە دەسەڵاتە» و دروشمی حزبە سیاسییەكانیش وەك لە ماوەی ئەم 62 ساڵە پێی گوتین «هەر كارێك بۆ ئەوە بێت حزبی سیاسی پێی بگاتە دەسەڵات، كارێكی ئاكارییە، هەتا ئەگەر ئەو كارە خیانەت و خاكفرۆشیش بێت».

 دەرهاویشتە خراپەكانی

بە زیندوومانەوەی ڤایرۆسی پەرتەوازەیی

ئەمانوئێل كانت لە كتێبی «پرۆژەیەك بۆ ئاشتیی هەمیشەیی»، دوو چەمكی گرنگ (ئاشتی و ئاگربەست) لێك جیا دەكاتەوە و پێی وایە پەیوەندیی نێوان دەوڵەتانی ئەوروپا لە سەدەی هەژدەیەمدا لەسەر بنەمای بڕوابوون بە «ئاشتی» ڕێك نەخراوە، بەڵكو لەسەر بنەمای «ئاگربەست» ڕیكخراوە و هەموو ئاگربەستێكیش، خۆ ئامادەكردنە بۆ شەڕێكی دیكە و، ئاسایشی دەوڵەت لەسەر بنەمای ئاسایشی ئایینی دەوڵەت دامەزراوە، نەك ئاسایشی نەتەوەیی، ئەوجا بۆ ئەوەی ئاشتییەكی هەمیشەیی لە جیهاندا بێتە ئاراوە، دەبێت «نییەتی ئاگربەست بگۆڕێت بۆ نییەتی ئاشتی و ئاسایشی ئایینیی دەوڵەتیش بگۆڕێت بۆ ئاسایشی نیشتمانی». ئەم پڕۆژەیەی كانت لە ساڵی 1918 و دوای كۆتاییهاتنی شەڕی یەكەمی جیهانی لە لایەن وۆردو ویلس سەرۆكی ئەو كاتی ئەمریكا كرایە بناغە بۆ دامەزراندنی «كۆمەڵەی گەلان» بەمەش خەڵاتی نوبڵی ئاشتی پێدرا.

ئەگەر لە ڕوانگەی چەمكی «ئاشتی»ی ئەمانوئیل كانتەوە، مێژووی 62 ساڵی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی كوردستان بخوێننەوە، ئەوا دەبینن بە درێژایی ئەم مێژووە هیچ كاتێك ئاشتییەكی ڕاستەقینە لە نێوان حزبە سیاسییەكانی كوردستان نەبووە، بەڵكو لە وێستگە جیاوازەكانی ئەم مێژووەدا ماوە ماوە «ئاگربەست» هەبووە و ماوەی نێوان ئاگربەستێك و ئاگربەستێكی دیكە خۆئامادەكردن بووە بۆ شەڕێكی دیكە.

لە ماوەی ئەم 62 ساڵەدا كە بەردەوام ڤایرۆسی «شەڕی گەیشتن بە دەسەڵات» بوونی هەبووە، لە بەرانبەردا هەوڵی زۆر جیاوازیش تاقی كراونەتەوە و ئاكامی هەوڵەكانی چەندین جار «ئاگربەستی» كاتی بووە، كە لێرەدا ئاماژە بە هەندێكیان دەكەین:

 لە ساڵی 1964 كە باڵی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان جیابوونەوەی خۆی ڕاگەیاند، جەنابی مستەفا بارزانی بە هاوشێوەی ئەبراهام لنكۆڵن هەوڵیدا بە ڕێگەی گرێدانی كۆنگرە ڕێگە لە جیابوونەوە و شەڕی ناوخۆ بگرێت، بەڵام چۆن هەوڵەكەی لینكۆڵن بێ ئاكام بوو، بە هەمان شێوە نەتوانرا لە ڕێگەی گرێدانی كۆنگرەی پارتی دیموكراتی كوردستانیشەوە ڕێگە لە جیابوونەوە و شەڕی ناوخۆ بگیرێت و سەرەنجام چۆن لینكۆڵن ناچار بوو شەڕ بكات، بارزانییش ناچار بوو شەڕ بكات، لە هەمان كاتدا چۆن لینكۆڵن دوای ئەوەی شەڕەكەی بردەوە، پەنای بۆ تۆڵەسەندنەوە نەبرد و چەك و ئەسپەكانی لە بەرانبەرەكەی نەسەند و پێی گوتن: «ئەسپەكانتان بۆ زەوی كێڵان بەكار بهێنن و تفەنگەكانتان بۆ ڕاو»، بە هەمان شێوە مستەفا بارزانی دوای سەركەوتنی لە شەڕەكە، پەنای بۆ تۆڵەسەندەوە نەبرد و لێبوردنی بۆ دەركردن و هەموویانی گێڕایەوە بۆ ناو پارتی و پێی گوتن: «چەكەكانتان ئاراستەی دوژمن بكەن، نەك براكانی خۆتان»، هەروەها جارێكی دیكەش لە ساڵی 1970 دیسان مستەفا بارزانی بۆ ئەوەی كۆتایی بە ڤایرۆسی پەرتەوازەیی و ناتەبایی بهێنێت، نەك هەر لێبوردنی گشتی بۆ دەركردن، بەڵكو دەستی كرد بە پرۆسەی «لە خۆگرتنەوە-استیعاب»، ئەمەش بەو مانایەی ئەو مێژووە ڕەشەی لیكترازان و شەڕی ناوخۆ دروستی كردووە تەنیا مێژوویی لایەنێكی سیاسیی نیە، بەڵكو بۆتە مێژووی نەتەوەیەك و دەبێت خۆمان بكەینە خاوەنی ئەو مێژووە و پێكەوە ڕاستی بكەینەوە.

 لە دوای ساڵی 1975 جارێكی دیكە ڤایرۆسی پەرتەوازەیی و یەكتری قبووڵنەكردن سەری هەڵدایەوە، هاوكات لە گەڵیشیدا فرەحزبی لە كوردستان سەریهەڵدا، لە ماوەی ساڵانی 1976-1986 هەوڵێكی زۆر درا كە لایەنە سیاسییەكان لە بەرەیەكدا كۆببنەوە و سەرەنجامیش توانرا بەرەیەك بە ناوی «بەرەی نیشتمانی دیموكراتی –جود-» دابمەزرێت، كە ژمارەیەك حزبی سیاسیی كۆكردبووەوە، بەڵام تەواوی لایەنە سیاسییەكانی تێدا نەبوو، بۆیە هەتا مانگەكانی كۆتایی ساڵی 1986 كە پرۆسەی ئاشتبوونەوەی پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستانی تێیدا ئیمزا كرا، نەتوانرا بناغەیەك بۆ بەرەیەكی سەرتاسەری كوردستانی دابنرێت، ئەم ئاشتبوونەوەیە كە زەمینەیەكی لەباری بۆ كاری هاوبەشی نێوان حزبە سیاسییەكان هێنایە ئاراوە، بووە هۆكاری ئەوەی لە ساڵی 1988 بەرەی كوردستانی بە فەرمی ڕابگەیەنرێت، ئەوجا لەگەڵ ئەوەی بارودۆخی كوردستان لە ماوەی ساڵی 1988-1991 زۆر قورس و ئاڵۆز بوو و ڕژێمی بەعس سیاسەتی بە سووتماككردنی خاكی لەسەر كوردستان پیادە دەكرد، بەڵام بەرەی كوردستانی وەك ئومێدێك بۆ خەڵكی كوردستان توانی زەمینەی ڕاپەڕین لە كوردستان دروست بكات و ڕابەرایەتی بكات، ئەو ڕاپەرینەی كە تەنیا لە ماوەی كەمتر لە 20 ڕۆژ توانی تەواوی كوردستان ئازاد بكات، بە كەركووكی دڵی كوردستانیشەوە.

 هاوكات لەگەڵ ڕاپەرینی بەهاری 1991، سەرۆك مسعود بارزانی وەك سەرۆكی بەرەی كوردستانی لە ناوخۆی كوردستان بە هەموو لایەكی ڕاگەیاند «دەبێت لە كوردستان دەوڵەتی یاسا هەبێت و هەڵبژاردن بكرێت و گەل سەرچاوەی دەسەڵات بێت»، پاشانیش دوای ئەوەی ڕژێمی بەعس دامودەزگا ئیدارییەكانی لە كوردستان كشاندەوە، سەرۆك بارزانی پێشنیاری بۆ بەرەی كوردستانی كرد كە دەبێت هەڵبژاردن بكرێت و، دوای ئەوەی بەرەی كوردستانی ئەم پێشنیارەی سەرۆك بارزانی كرد بە بڕیار، لە 19ی ئایاری ساڵی 1992 یەكەمین هەڵبژاردنی ئازاد ئەنجام درا. ئامانجی سەرۆك بارزانی لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن بۆ ئەوە بوو كە هەموو لایەك ئیرادەی گەلی كوردستان بە مەرجەعی خۆی بزانێت و ڕێز لە ئیرادەی گەلی خۆی بگرێت و ئەم هەڵبژاردنە ببێتە ئەو ڤاكسینەی كە لە ڕیشەوە پەتای «پەرتەوازەیی و ناتەبایی و شەڕی دەسەڵات» كۆتایی پێ بهێنێت، بەڵام ڕەتكردنەوەی ئیرادەی ڕاستەقینەی گەلی كوردستان و ڕەتكردنەوەی ئاكامەكانی هەڵبژاردن بووە هۆكاری ئەوەی سیستمێكی حزبی «50بە50» بێتە ئاراوە و پاشانیش شەڕی ناوخۆ، كە هەتا ئێستا دەرهاویشتەی ئەو سیستمە و شەڕی ناوخۆ هەموو جومگەكانی حوكمڕانی لە كوردستاندا گرتووەتەوە و، ئەو ڤایرۆسەی سەرۆك بارزانی مەبەستی بوو بە ئیرادەی گەلی كوردستان كۆتایی بێت و لە ڕیشەوە هەڵبكێشرێت، بەداخەوە دووبارە سەری هەڵدایەوە، ڕاستە لە چوارچێوەی ڕێككەوتنی ستراتیژیی نێوان «پارتی و یەكێتی» بۆ چەند ساڵێك ئەم ڤایرۆسە سڕ بوو، بەڵام دوای نەمانی كردەیی ئەم ڕێككەوتنە ستراتیژییە جارێكی دیكە ئەم ڤایرۆسە سەری هەڵداوەتەوە و بە شێوازی جۆراوجۆر دەرهاویشتە خراپەكانی خۆی دووبارە دەكاتەوە.

 پێداگری لەسەر هەڵبژاردنێك

كە ئیرادەی گەلی كوردستان بەرجەستە بكات

هەموو بیرمەندە گەورەكانی جیهان كە لە ئاستی پەرتەوازەیی و ناتەبایی گەلەكەیان و نەبوونی دەوڵەتی نەتەوەیی هەستیان بە شەرمەزاری كردووە، هەر كارێكیان بە «كارێكی ئاكاری» داناوە، ئەگەر ببێتە هۆكاری كۆتاییهێنان و لە ڕیشەوە هەڵكێشانی ڕەگ و ڕیشەی پەرتەوازەیی و دەرهاویشتە خراپەكانی شەڕی ناوخۆ، هەتا ئەگەر ئەو كارە پێدانی دەسەڵاتی ڕەهاش بووبێت بە ئەمیر و پادشا.

بە پێچەوانەی ئەم بیروبۆچوونانە، لای سەرۆك بارزانی مەرجەعی بڕیار «میر و پادشا» نین، هەتا دەسەڵاتی ڕەهایان پێ بدرێت، بەڵكو مەرجەعی سەرەكی «ئیرادەی گەلی كوردستانە» بە تەواوی نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانیەوە كە دەبێت دەسەڵاتی «ڕەها»ی پێ بدرێت و بۆ ئەوەی ئەو ئیرادەیە پەتای پەرتەوازەیی و ناتەبایی و دەرهاویشتە خراپەكانی شەڕی ناوخۆ لە ڕیشەوە هەڵبكێشێت.

لە ئێستا كە زەمینەسازی دەكرێت بۆ هەڵبژاردنی داهاتووی پەرلەمانی كوردستان «كە زیاتر لە دوو ساڵی بەسەردا تێپەڕووە»، ململانێی حزبی و شەڕی گەیشتن بە دەسەڵات تا ڕاددەیەكی زۆر ناوەرۆكی ئەو هەڵبژاردنەی پووچەڵ كردووەتەوە، كە دەبوو بەرجەستەی ئیرادەی گەلی كوردستان بكات، هەر بۆیە پارتی دیموكراتی كوردستان لە ئاداری 2024 هەڵوێستی فەرمی خۆی ڕاگەیاند بەوەی «بەشداری لە هەڵبژاردنێك ناكات كە بەرجەستەی ئیرادەی گەلی كوردستان نەكات و پێكهاتە جیاوازەكانی لێ داببڕێت». ئەم هەڵوێستە نیشتمانی و نەتەوەییەی پارتی دیموكراتی كوردستان، ئەو ڕاستییەی بۆ هەموو لایەك ئاشكرا كرد، كە سەرۆك بارزانی سازش لەسەر ئیرادەی گەلی كوردستان و پێكەوەژیانی ئاشتییانەی نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی كوردستان ناكات.

لە ئێستادا لەگەڵ ئەوەی غەدرێكی گەورە بۆ بەرژەوەندیی حزبی لە نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی هەرێمی كوردستان كراوە و ژمارەی كورسیی كۆتاكان لە 11 كورسییەوە كەم كراوەتەوە بۆ پێنج كورسی و لەمەش غەدری زیاتر ئەوەیە ئەو كۆتایانە بۆ بەرژەوەندیی حزبی بەسەر پارێزگاكاندا دابەش كراون، بەڵام هەتا ئێستا سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان ڕۆژێكی بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنی كوردستان دیاری نەكردووە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان چاوەڕێی ئەوەیە حزبەكان لەسەر ڕۆژێك ڕێك بكەون بۆ ئەوەی هەڵبژاردن لەوە زیاتر دوا نەكەوێت.

هەڵبژاردنی ئەمجارەی پەرلەمانی كوردستان وەك هەڵبژاردنی ساڵی 1992 چارەنووسسازە، ڕاستە هەڵبژاردنی ساڵی 1992 بووە هۆكاری دامەزراندنی پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان كە ئەمە خەونێك بوو هاتەدی، بەڵام بەرژەوەندی حزبی ڕێگەی نەدا وەك خۆی ئیرادەی خەڵكی كوردستانی تێدا بەرجەستە بێت. هەڵبژاردنی ئەمجارەش چارەنووسسازە بۆ ئەوەی جارێكی دیكە دامەزراوە شەرعییەكانمان بە ئیرادەی گەلی كوردستان بونیاد بنێینەوە، ئەگەر لە ساڵی 1992 نەتوانرا بێت پارێزگاری لە ئیرادەی گەلی كوردستان بكرێت، ئەوا ئێستا لە چوارچێوەی ستراتیژیەتی كوردستانێكی بەهێز و هەنگاوهەڵگرتن بۆ كوردستانێكی بەهێزتر، ئەو ئیمكانیەتە هەیە پارێزگاری لە ئیرادەی ڕاستەقینەی گەلی كوردستان بكرێت و كەموكورتییەكان ڕاست بكرێنەوە، كە بێگومان پارێزگاریكردنیش لە ئیرادەی گەلی كوردستان دەبێتە ئەو ڤاكسینەی كە ڤایرۆسی «پەرتەوازەیی و ناتەبایی» كۆتایی پێ دەهێنێت، كە بەداخەوە هەتا ئێستا ئەو ڤاكسینە بەردەست نییە.