د.سالار عوسمان، بەرپرسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان، لە دەسپێكی گفتوگۆی ئەم جارە (هەرێمی كوردستان لە ڕوانگەی تێڕوانینی حكومەتی فیدڕاڵیی عێراقدا)، سەرەتا لە پەیڤێكدا زۆر بە گەرمی بەخێرهاتنی بەشداربووانی ئەم گفتوگۆیەی كرد و، ئامادەبوونی ئەو بەشداربووە بەڕێزانەی بەرز نرخاند، كە لە پارێزگاكانی دیكەی عێراق و كوردستانەوە بۆ ئەم گفتوگۆیە هاتبوون و پێی ڕاگەیاندن: «بەخێر بێن بۆ كوردستان، بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندن و پارتی دیموكراتی كوردستان ماڵێكی گەورەیە بۆ كۆكردنەوەی هەموو عێراقییەكان، ئەمڕۆ لەم هۆڵەدا و ئەو بەشداربووە بەڕێزانەشی بە سكایپ لەگەڵمان ئامادەن، كۆبووینەوە بۆ ئەوەی گەنگەشە و گفتوگۆ لەسەر پرسێكی گرنگ بكەین، پرسێك كە پەیوەندیی بە هەموو عێراق و بە هەرێمی كوردستانەوە هەیە. بە ڕاشكاوی و برایانە باس لە تێڕوانینی حكومەتی فیدڕاڵیی عێراق دەكەین، بەرانبەر بە هەرێمی كوردستان. ئێمە دەزانین جۆرێك لە ئیشكالیات و لیكتێنەگەیشتن لە نێوان حكومەتی فیدڕاڵی و هەرێمی كوردستاندا هەیە، ئەوجا بۆ ئەوەی گفتوگۆیەكی جددی لەسەر ئەم پرسە هەستیارە بكەین، ئێمەی عێراقی بە جیاوازیی نەتەوە و ئایین و جیاوازیی بیروبۆچوونی سیاسیمانەوە، پێویستمان بەوەیە پێكەوە بیرو بۆچوونەكانمان زۆر بە ڕاستگۆیی و ڕاشكاوی لەگەڵ یەكتری ئاڵوگۆڕ بكەین».

دوای ئەوەی ئامادەبووانی ئەم گفتوگۆیە تەواوی بیربۆچوونەكانی خۆیان لەسەر ئەم پرسە گرنگە هەستیارە خستە ڕوو، بەرپرسی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان بەم شێوەیە دید و تێڕوانینی خۆی و پارتی دیموكراتی كوردستانی بۆ میوانان خستەڕوو:

 

 

میتۆدی بازەی گفتوگۆ كە ئەمڕۆ حەڤدەیەمینی بەڕێوە چۆو، بەو شێوەیە كە منیش و هەڤاڵانم لە بازنەی گفتوگۆ زیاتر گوێ بگرین، ئەگەرنا ئێمەش قسە و باسی خۆمان لەسەر ئەم پرسە گرنگە هەیە، بۆیە زۆر بە كورتی هەڵوەستە لەسەر چەند ڕەهەندێكی گشتی دەكەم.

دەوڵەتی عێراق هەر لە سەرەتای دامەزراندنییەوە تا ئێستا كۆمەڵێك كێشەی لە هەناوی خۆیدا هەڵگرتووە و ئیرادەیەكی ڕاستەقینە نەبووە بۆ ئەوەی ئەم كێشانە چارەسەر بكرێن، لە سەرووی هەمووشیانەوە كێشەی كورد كە هەر لە سەرەتای دروستبوونی عێراقەوە هەیە.

بەڕێزانی ئەم گفتوگۆیە ئاماژەیان بە پرسێكی گرنگ كرد، ئەویش ئەوەیە كە «عێراق هەر كێشەی بونیادنان و پێكهێنانی هەیە». ئەگەر لەسەر بنەمای ئەم پرسە بگەڕێینەوە بۆ سەرەتای دروستبوونی دەوڵەتی عێراق لە بیستەكانی سەدەی ڕابردوو، ئەوا دەبێت هەڵوەستە لەسەر ئەوە بكەین، كە دەوڵەتی عێراق لەلایەن بەریتانیا و بۆ مەبەستی تایبەتی خۆی دروست كرا، نەك دروستبوونی ڕەنگدانەوەی خواستی تەواوی پێكهاتە جیاوازەكانی عێراق بێت. بۆیە جیاوازییەكی زۆر لە نێوان (دروستبوون) و (دروستكردن)دا هەیە، كە لێرەدا ناچینە ناو ئەو وردەكارییە.

بە درێژای ئەم مێژووە دوور و درێژە، هەتا ئێستای عێراقی نوێش، كە زیاتر لە 100 ساڵە، مێژووی سیستمی حوكمڕانی لە عێراقدا سیستمێكی سەنتڕاڵی و دیكتاتۆرییەت بووە، ئەمە ڕاستییەكی تاڵمان بۆ ئاشكرا دەكات، بەو مانایەی، ئەوەی عێراقی دروستكراوی ڕاگرتووە، سیستمی سەنتڕاڵی و دیكتاتۆرییەت بووە، نەك دیموكراتی و لامەركەزی، یان فیدڕاڵییەت.

كاتێك دوای ساڵی 2003 قۆناغێكی نوێ لە پرۆسەی سیاسیی عێراق دەست پێدەكات، عێراقی نوێ دەخاتە بەردەم دووڕێیانی پرسیارێك: ئایا دەتوانێت بە پیادەكردنی سیستمێكی دیموكراتی و فیدڕاڵی خۆی بەڕێوە بەرێت؟ ئەمە پرسیارێكی زۆر گرنگە، بۆیە من وای دەبینم، ئەگەر سیستمی دیموكراتی و فیدڕاڵی بە ڕاستی لە عێراقدا پیادە بكرێت، عێراق وەك «دەوڵەت» جارێكی دیكە كێشەی – دروستبوون-ی بۆ دروست دەبێتەوە، لەبەر ئەوەی پێكهاتە سەرەكییەكانی كورد و عەرەبی سوننە و عەرەبی شیعە پێی ڕازی نین.

ئێمە ئەگەر ڕاشكاوانە لەگەڵ یەكتری گفتوگۆ بكەین، ئەگەر لە عێراقدا دیموكراسییەتی ڕاستەقینە پیادە بكرێت، ئەوا هەیكەلەی ئێستای دەوڵەتی عێراق گۆڕانكاری بەسەردا دێت، بەڵام گۆڕانكارییەكی دیموكراسییانە لە چوارچێوەی پیادەكردنی سیستمێكی فیدڕاڵیی ڕاستەقینەدا كە بەش و پێكهاتە جیاوازەكانی ئەم وڵاتە مافی خۆبەڕێوەبردنیان هەبێت و، جۆرێك لە سەربەخۆیی خۆیان لە چوارچێوەی ئەم عێراقە فیدڕاڵییەدا هەبێت.

بەداخەوە ئەوەی ئێستا دەیبینین، ئەوەیە كە لە عێراقی ئێستادا كە ناوی عێراقی نوێ و عێراقی فیدڕاڵییە، لە ڕوانگەی هێز و هەژموونەوە سەیری هەرێمی كوردستان دەكرێت و دەیانەوێت لەسەر ئەم بنەمایە مامەڵەی لەگەڵدا بكەن، لە بەرانبەردا ڕوانگەی هەرێمی كوردستان «ماف و چارەسەر»ـە، بۆ ئەمەش كورد بە درێژایی مێژوو ئەو ڕاستییەی سەلماندووە، هەر دەرفەتێك بۆ كورد هاتبێتە پێشەوە، داوای «ماف و چارەسەر»ی كردووە.

لە قۆناغی ڕاپەرینی بەهاری ساڵی 1991 كە سەرباز و فەرماندەكانی تەواوی فەیلەقی 5ی سوپای عێراق كەوتنە دەستی خەڵكی هەولێر، زۆر ڕێزیان لێ گیرا و بە ڕێزەوە ڕەوانەی لای ماڵ و منداڵەكانیان كرانەوە، بەڵام لە بەرانبەردا لە دوای ڕیفراندۆمی ئەیلوولی ساڵی 2017 بینیمان زۆر بەداخەوە دەوڵەتی فیدڕاڵیی عێراق پەنای بۆ بەكارهێنانی هیزی سەربازی برد و، بینیمان لە كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دیكەی دەرەوەی هەرێم چییان كرد.

لە دوماهیدا دەخوازم جەخت لەوە بكەمەوە كە ڕوانگەی «هەژموون و هێز» لە عێراقی دیموكراسی و فیدڕاڵیدا سەركەوتوو نابێت، لەبەر ئەوەی 100 ساڵە ئەم ڕوانگەیە لەگەڵ كورد تاقی دەكرێتەوە و سەركەوتوو نەبووە، لە بەرانبەریشدا ئەگەر سیاسیی یان دەسەڵاتدارێكی عەرەبی عێراق وا تێگەیشتووە كە ڕوانگەی كورد كە «ماف و چارەسەرە»ـە، ئەمە لە لاوازییەوە سەرچاوەی گرتووە، ئەوا بە دڵنیاییەوە پێیان دەڵێین: «بە هەڵە لەم پرسە هەستیارە تێگەیشتوون»، ئەمەش لەبەر ئەوەیە كاتێك باس لە دیموكراتی و پێكەوەژیان و یەكپارچەیی خاكی عێراق دەكەینەوە، دەبێت ئێمە هەموومان بە دوای چارەسەردا بگەڕێین و بگەینە چارەسەرێكی هاوبەش، لە ئێستا باشترین چارەسەر ئەوەیە، كە ئێمە دستوورێكمان هەیە و هەموومان دەنگمان پێ داوە، با ڕێزی بگرین و جێبەجێی بكەین. دەبێت ماددە و بڕگەكانی ئەم دەستوورە بكەینە نەخشە ڕێگە، هەم بۆ چارەسەری كێشەكانمان و هەم بۆ بنەماكانی دەوڵەتی عێراق بە مانا گەورەكەی.