ئابووریی تەكنەلۆژیا و زانیاری و پەیوەندییەكان لە جیهانی پێشكەوتوودا هەنگاوی زۆر گەورەیان ناوە، بە ڕاددەیەك، بووەتە بابەتێكی سەرەكیی ناو بەرنامەی كاری كۆڕبەند و كۆنفڕانسە نێودەوڵەتییەكان، گەیشتن بە ئاستی ئەم پێشكەوتنە گەورەیەش پەیوەندییەكی بەهێزی بە حكومەتی ئەلەكترۆنییەوە هەیە. بۆ قسەكردن لەسەر ئابووریی تەكنەلۆژیا و شۆڕشی پەیوەندییەكان، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ دكتۆر گوڵدەران عەبدولڕەحیم مامۆستای بەشی دارایی و بانك لە كۆلێژی كارگێڕی و ئابووریی زانكۆی سەڵاحەدین ساز دا.

 

* لەم دواییانەدا لەگەڵ دوو مامۆستای شارەزا كتێبێكت بە ناوی (ئابووریی تەكنەلۆژیا و زانیاری و پەیوەندییەكان) چاپ كرد. سەرەتا دەكرێت بزانین مەبەستت لە ئابووریی تەكنەلۆژیا چییە و چ وەرچەرخانێكی لەسەر مێژووی مرۆڤایەتی لێ كەوتووەتەوە؟

- ئابووریی جیهان لە ئێستادا بە شێوەیەكی زۆر خێرا لە پەرەسەندنی بەردەوامدایە، وەرچەرخانێكی گەورە لە شێوازی سیستم و بەڕێوەبردنی ئابووری ڕوو دەدات. جیهان لە ئابوورییەكی كلاسیكییەوە بەرە و ئابوورییەكی مەعریفی و زانیاری گەشە دەكات. تەنانەت شۆڕشی تەكنەلۆژیا و پەیوەندییەكان بە شێوەیەك گەشەی كردووە، لە توانای هزری مرۆڤایەتی تێپەڕیوە و بەرەو زیرەكیی دەستكردیش ڕۆیشتووە. ئەم شێوازەی ئابووریی تەكنەلۆژیا لە كۆڕبەند و كۆنفڕانسە جیهانییەكاندا لە تەنیشت دۆسێی گۆڕانكاریی كەشوهەوا و ئاسایشی نێودەوڵەتی و قەیرانەكان و وزەدا باس دەكرێت، بەتایبەتی كە ئەم جۆرە ئابوورییە وەرچەرخانی لە بەرهەمهێنان و پەیوەندییەكانی بەرهەمهێناندا دروست كردووە، بەمەش سێكتەرەكانی ژیان و بوارە جیاجیاكانی ئابووری گۆڕانكاریی گەورەیان بەسەردا هاتووە، بە ڕاددەیەك جیهان فریای گلۆباڵ فێرژنە نوێیەكانی تەكنەلۆژیا ناكەوێت، وەنەبێت ئەم ئابوورییە تەكنەلۆژیایە تەنیا پەیوەندی بە بەرهەمە نوێیەكانی ئایفۆن و ئایپات و براندە جیهانییەكان و گۆڕانكارییە خێراكانی ئەم براندانەوە هەبێت، بەڵكو پەڕیوەتەوە ناو گۆڕانكاری لە سێكتەری خوێندن و تەندروستی و، تەنانەت بوارەكانی سیاسی و سەربازیشی گرتووەتەوە، ئەم تەكنەلۆژیایە كە پێی دەگوترێت تەكنەلۆژیای نانۆ و چركە بە چركە گۆڕانكاری و هەنگاوی سەرسوڕهێنەر دەبڕێت، كە ڕۆڵی گەورە و كاریگەری لەسەر ئاستی گەشەی ئابووری بەگشتیدا هەیە، ئەمەش دەمانخاتە بەردەم ئەزموون و تەحەددایەكی قورسەوە، بەوەی لە وڵاتی خۆشمان دەبێت هەنگاوەكانی بەدیجیتاڵكردنی خزمەتگوزارییەكان و سوودوەرگرتن لە تەكنەلۆژیا و ئەنتەرنێت هەنگاوی خێراتری بۆ بنرێت، بە پێچەوانەوە لە شێوازی بەرهەمهێنان چ لە ڕووی جۆرایەتی و چ لە ڕووی چەندایەتییەوە زۆر دوامان دەخات. مێژووی مرۆڤایەتی بە چاپ و تەلەفۆن و ڕادیۆ و تەلەفزیۆن و، دواتر لە شۆڕشی چوارەمدا بە كۆمپیۆتەر تێپەڕی، تا ئەو كاتەی لە شۆڕشی پێنجەمی تەكنەلۆژیا و زانیاری و پەیوەندییەكاندا تۆڕی ئەنتەرنێت دامەزرا، هەموو ئەم مێژووە چەندین ساڵی پێویست بوو، لە كاتێكدا لە ئێستادا گۆڕانكاری و وەرچەرخانەكان زۆر خێراتر و كاریگەرترن.

* بۆ ئێمەی كورد تاچ ڕاددەیەك ئەو هەلە لە بەردەستدایە، تاوەكو خێراتر بگەینە تەكنەلۆژیا و لایەنەكانی مەعریفە و پەیوەندییەكان؟ ئایا ئێمە چەند ساڵمان پێویستە بۆ گەیشتن بە ئابووریی تەكنەلۆژیا؟

- پێویستە خێرا لە كەرتەكانی پەروەردە و خوێندن و فێركردنی ئەلەكترۆنی و بەكارهێنانی تەكنەلۆژیا بەشێوەیەكی فراوان دەست پێ بكەین، چونكە بۆ ئێمەی كورد ئەوەندە ساڵ پێویست نییە، تاوەكو لەگەڵ ئەم پێشكەوتنە بگونجێین. گرفتەكە لەوەدایە زۆربەی خەڵكی هۆكارەكانی پەیوەندیكردن و زانیاری لە بواری میدیا و سۆشیال میدیا بە هەڵە بەكار دەهێنن، یان بۆ لایەنێكی خراپی ناوزڕاندن و پڕوپاگەندە و حزبایەتی بەكاری دەهێنن. تەكنەلۆژیا و پەیوەندییەكان بۆ بەڕێوەبردنی ژیان و ئابووری و وەرچەرخان لە سێكتەرەكاندا بەكار دەهێنرێت. ئێمە نەمانتوانیوە خوێندن بكەین بە ئەلەكترۆنی و لە ماڵەوە، یان لە ئۆفیسەكەمانەوە بەردەوامی بە خوێندن بدەین، یان تەكنەلۆژیا و زیرەكیی دەستكردمان بۆ دیاریكردنی نەخۆشی و چارەسەرییەكان بەكار نەهێناوە، لە بەكارهێنانی كارتی بانكی و بەبانكیكردنی مووچە و كۆتاییهاتن بە مامەڵەی كاش و بەدەستهێنانی دەیان خزمەتگوزاریی دارایی و بانكی لە سەرەتای ڕێگەداین، یان كتێبخانەی ئەلەكترۆنی و خێرایی بەرهەمهێنان و بەرزكردنەوەی كوالێتی و توانای ململانێكردنی بەرهەم و ماركە جیهانییەكانمان نییە، تەنانەت لە بواری بازرگانیی ئەلەكترۆنییشدا ئێمە جارێ زۆر لاوازین.

* لایەنێكی گرنگی ئەم ئابوورییە تەكنەلۆژیایە پەیوەندی بە حكومەتی ئەلەكترۆنییەوە هەیە. ئایا تا چەند حكومەتی هەرێمی كوردستان سەركەوتوو بووە لە گەیشتن بەوەی زۆر لە خزمەتگوزارییەكانی و مامەڵەكانی بە ئەلەكترۆنی بكات و، ئایا سوودە ئابوورییەكانی ئەم حكومەتە ئەلەكترۆنییە چییە؟

- حكومەتەكانی ئەمریكا و فەرەنسا و هۆڵەندا و ژاپۆن و نەرویج و فنلەندا و دانیمارك و ئوسترالیا و تەنانەت توركیا و سعودییە و مەكسیك و بەرازیلیش لە پێشەنگی ئەو وڵاتانەدا دادەنرێن كە گەیشتوون بە حكومەتی ئەلەكترۆنی، لای خۆمان لێرە و لەوێ هەوڵێكی شەرمنانەی بەئەلكترۆنیكردنی خزمەتگوزارییەكان لە چەند سێكتەرێكدا هەیە، بەڵام هەنگاوەكان خێرا نین و ڕەنگە كۆمەڵێك ئالنگاری و بەربەست هەبێت بۆ گەیشتن بە حكومەتی ئەلەكترۆنی، كە دەبێت خێرا چارەسەر بكرێت و كاری لەسەر بكرێت. بە بۆچوونی من پێویستە ژێرخانێكی زانیاری و تەكنەلۆژیا دابین بكرێت و لە ڕووی سەرمایەی مرۆییەوە خولی خێرا و بەهێز بكرێتەوە و، هەوڵی ئەوە بدرێت ئەو بوارانەی حكومەتی ئەلەكترۆنی كاری لەسەر دەكات، دەزگاكان بە دامەزراوییكردن بكرێن و ژێرخانێكی یاسایی و ڕێنمایی باشی بۆ دەر بچێت و، لە ڕووی ئاسایشەوە زانیارییە تایبەتەكان و مافەكان پارێزراو بن، لەمەش گرنگتر، گەیشتن بە حكومەتی ئەلەكترۆنی بەڕێوەبەرێكی پسپۆڕ و شارەزا و لێهاتووی دەوێت، دەبێت هەموو زانیاری و تەكنەلۆژیاكانیش بە ناوەندێكی بەهێزی حكوومییەوە ببەسترێتەوە و ئەو ناوەندە سەرپەرشتی بكات. ڕەنگە خراپیی بواری دارایی و قەیرانە داراییەكەی هەرێمی كوردستان لە 10 ساڵی ڕابردوودا ڕێگری سەرەكی بووبێت بۆ جێبەجێكردنی ئەم پێداویستییانە، چونكە كۆتاییهاتن بە مامەڵەی كاغەزی و تەواوكاریی بازرگانی و خزمەتگوزاری و بەڕێوەبردنی هەموو ئەو خزمەتگوزارییانەی حكومەت پێشكەشی هاووڵاتیانی دەكات، پێویستی بە بودجە و سەرمایەیەكی گەورە هەیە، كە بە تێپەڕبوونی كات بە چەندین هێندە ئەو بڕە پارەیە بۆ حكومەت دەگەڕێتەوە. واتە من بە خەرجیی دانانێم بەقەد ئەوەی وەبەرهێنانە لە عەقڵی مرۆڤەكان و كەمكردنەوەی تێچووەكان و زیادكردنی داهاتەكانە، بۆ نموونە ئێمە پۆستی ئەلەكترۆنیمان هەیە لە فەرمانگەی شارۆچكەیەكی سەر سنوور، بە كلیكێك مامەڵەی هاووڵاتی دەگاتە دیوانی وەزارەت و نووسینگەی وەزیر و هەمان ڕۆژ واژوو دەكرێت و بە كلیكێك دەگاتەوە دەستی، ئیتر چەند هەفتەیەكی ناوێت تاوەكو بە شێوە تەقلیدییەكە بە ئۆتۆمبێل و ئیفادی فەرمانبەرەكە و بە شێوەی دەستی بهێنرێت و بە هەمان پرۆسەی ڕۆتین و دوور و درێژ بنێردرێتەوە، ئەم مامەڵە ئەلەكترۆنییە دوورمان دەخاتەوە لە واسیتە و مەحسووبیەتیش.

* باسی كۆتاییهاتنی مامەڵەكردن بە دراوی كاش و هاتنە پێشەوەی فیزاكارت و بەبانكیكردنی مووچە و كارتەكانی تەوتین و هەژماری من دەكرێت. ئایا ئەمە تاچەند دەچێتە چوارچێوەی ئابووریی تەكنەلۆژیا؟ بۆچی ئەم بابەتە گرنگە بە سیاسی دەكرێت، كە وا هەست دەكرێت ئەمیش وەكو زۆر بواری دیكە بە لاڕێدا دەبرێت؟

- بانكە ئەلەكترۆنییەكان لە ڕێگەی كارت و فیزاكارت و ماستەركارت و مامەڵە ئەلەكترۆنییەكانیانەوە ڕۆڵی گەورەیان بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی خزمەتگوزاریی بانكی و دارایی و پەرەپێدانی ئابووری هەیە، بابەتەكە تەنیا پەیوەندی بە تەوتین، یان هەژماری منەوە نییە، بەڵكو ئەمە بەشێكە لە پێشكەوتنی زانستی و تەكنەلۆژیای كاری بانكی و لایەنی دارایی، كە هەموو هاووڵاتییەك لە ڕێگەی كارتی بانكییەوە بتوانێت بە شێوەیەكی ئەلەكترۆنی و دوور لە مامەڵەی كاش، مامەڵەكانی خزمەتگوزاری و پێدانی ڕسومات و باج و وەرگرتنی پارە و مامەڵەكانی بازاڕ و بازرگانیكردن جێبەجێ بكات. سوودەكانی ئەم بوارە زۆرە، هەر لە خێراكردنی بەڕێوەچوونی كارەكان و كەمكردنەوەی تێچوون، تا زیانەكانی دیكەی مامەڵەكردن بە دراوی وەرەقی و تا دەگاتە بابەتەكانی كۆتاییهاتن بە كێشەی سیولەی نەختینەیی، ئەگەر ئێمە حكومەتی ئەلەكترۆنیمان هەبێت، چۆن دەبێت مامەڵە بە دراوی كاش بكەین. لێرەدا تەنیا نموونەیەك باس دەكەم، كاتێك پێویستت بە نوێكردنەوەی مۆڵەتی شۆفێری بێت، لە ڕووی كات و خەرجیی بەنزین و نۆرەكردنەوە تێچوون و توانایەكی جەستەیی زۆری دەوێت، لە كاتێكدا لە حكومەتی ئەلەكترۆنی و بە بەكارهێنانی كارتی بانكی، كات و تێچوون و مەترسییەكان كەمتر دەبنەوە، ئەمە جگە لەوەی ئەدای حكوومی زۆر بەرز دەبێتەوە. بە شێوەیەكی گشتی هەژماری من هەنگاوێكی پێشكەوتووە و بۆ حكومەتی ئەلەكترۆنی زۆر پێویستە، لە هەموو دنیادا خەڵك تەكنەلۆژیا و پەیوەندی و زانیارییەكان بۆ ئامانج و مەبەستی نەتەوەیی و نیشتمانی بەكار دەهێنن، كەچی لای خۆمان لەم ڕووەوە سوودێكی وای لێ نەبینراوە.

* وەكو مامۆستایەكی شارەزا لە بواری ئابووریی تەكنەلۆژیا، پێشنیار و بۆچوونت چییە، تاوەكو ئێمەی كوردیش ڕوو لەم زانست و تەكنەلۆژیا پێشكەوتووە بكەین و لە كۆمەڵگە پێشكەوتووەكانی دنیا دانەبڕێین؟

- پێویستە سەرەتا لە سەرجەم قۆناغەكانی بنەڕەتی و ناوەندی و دواناوەندی و زانكۆ و خوێندنی باڵادا گرنگییەكی زۆر بە تەكنەلۆژیا و هۆكارەكانی پەیوەندیكردن و زانیاری بدەین، دواتر خولی خێرا بۆ ئەو فەرمانبەرانە بكرێتەوە كە لە بواری حكومەتی ئەلەكترۆنیدا كار دەكەن، لەمەش گرنگتر ئەوەیە چیتر ڕێگە نەدرێت بەو شێوە خراپە هۆكارەكانی پەیوەندیكردن و سۆشیال میدیا بۆ حزبابەتی و ناوزڕاندن و ئازاردانی یەكتر بەكار بهێنرێت، كەوای كردووە زۆر كەس لەم هۆكارانەی پەیوەندیكردن و تەكنەلۆژیا دوور بكەوێتەوە، لەمەش گرنگتر لە ڕووی ئەمنی و ئاسایشەوە چاودێری و سەرپەرشتیی تەكنەلۆژیاكە بكرێت، بەتایبەتی لە بواری بەكارهێنانی كارتی بانكی و مامەڵە بازرگانییەكاندا، پەروەردەكردنی نەوەیەكی نوێ بە كەسانێك ناكرێت كە زانست و زانیارییەكان بۆ ئایدیۆلۆژیای تەسك و بیری حزبایەتی و مەرام و بەرژەوەندیی تایبەت بەكار بهێنن. بەشێكی خەڵكی خۆمان لە هۆكارەكانی پەیوەندیكردن و سۆشیال میدیا بێزار بوون، چونكە لەبری ئەوەی بۆ خزمەت و پێشكەوتن بەكاربهێنرێت، كەچی بۆ مەرامی خراپ بەكار دەهێنرێت. من ئەزموونی كۆریای باشوورم لە ئابووریی تەكنەلۆژیا و پەیوەندییەكاندا زۆر پێ باشە و دەتوانین سوودی لێ وەربگرین، چونكە ئەوان جگە لە تەكنەلۆژیا و گرنگیدان بە پەیوەندییەكان و زانیاری، لە ڕووی پاراستنی دابونەریت و نەتەوەییشەوە لەگەڵ واقیعی ئێمەدا زۆر گونجاون.