د.ئەنەس دۆسكی، ئەندامی مەكتەبی تەنفیزیی یەكێتیی زانایانی ئیسلامیی كوردستانە و ئەندامی پەرلەمانی كوردستان و مامۆستای زانكۆش بووە. یەكێكە لەو زانا ئیسلامییانە كە لەسەر پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان هەڵوێست و قسەی ڕاشكاوانەی خۆی هەیە و، هەمووكات بەرگری لە خاك و نیشتمان وەك فەریزەیەكی ئایینی سەیر دەكات. لە گفتوگۆی ئەمجارەی بازنەی گفتوگۆ _هەرێمی كوردستان لەناو گێژاوی ململانێی هەرێمی و نێودەوڵەتیدا)زۆر بە ڕاشكاوی دیدوبۆچوون و پێشنیارەكانی بەمجۆرە خستەڕوو.

 

بە ناوی خوای بەخشندە و میهرەبان «رِبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رِحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّاب»

قسەكردن لەسەر ئەم ناونیشانە (هەرێمی كوردستان لە ناو گێژاوی ململانێی هەرێمی و نێودەوڵەتی) بەڕاستی لە جێگەی خۆیەتی و گرنگە هەموومان بیر لەوە بكەینەوە كە هەرێمی كوردستان لەناو ئەم هەموو ململانێ و تەنگژەیەدا چۆن دەتوانێت خۆی بپارێزێت.

جیۆپۆلیتیكی هەرێمی كوردستان دوو جەمسەرییە، ئەگەر ئێمە لە ناوخۆی هەرێمی كوردستان هێزە سیاسییەكانمان یەكڕیز و تەبا بن و بەرژەوەندیی باڵای نەتەوەیی و نیشتمانی بخەنە سەرووی بەرژەوەندییە حزبی و كەسییەكانەوە، ئەوا ئەم جیۆپۆلیتیكەی كوردستان هێزێك بۆ ئێمە دروست دەكات، بەڵام ئەگەر ئێمە پەرتەوازە بین و هیچ پلان و بەرنامەیەكمان بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەڕەشە و ئالنگارییەكان نەبێت، ئەوا بەڕاستی ئەمە دەبێتە مەترسییەكی گەورە و ناتوانین تێیانبپەڕێنین و وەك دەڵێن خوا دەزانێت چیمان بەسەر دێت.

لەناو بازنەی هێزی گێژاوی ئەم ململانێ هەرێمی و نێودەوڵەتییەدا، هەرێمی كوردستان بەراورد بە دەوڵەتانی دەوروبەری و لەڕووی هێزی سەربازییەوە لە هەمووان لاوازترە و بەراورد ناكرێت، بۆیە لەم لایەنەوە هەرێمی كوردستان دەبێت بیر لە بەكارهێنانی هێزی نەرم بكاتەوە، لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر وەك نموونە سەیری دەوڵەتێكی وەك قەتەر بكەین، دەبینین ئەم دەوڵەتە بچووكە كە هێزێكی ئەوتۆی سەربازیی نییە، بەڵام فاكتەرێكی گەورەشە لە سیاسەتی ناوچەكەدا و توانیویەتی كە ڕۆڵێكی زۆر باش لەسەر ئاستی سیاسەتی هەرێمی و نێودەوڵەتی بگێڕێت، هەرێمی كوردستانیش كە جیۆپۆلیتیكییەی بووەتە ناوبژیوانی نێوان هێزی ڕۆژئاوا و ڕۆژهەڵات، دەتوانێت بە بەكارهێنانی هێزی نەرم خۆی بپارێزێت و، پاراستی ئەم قەوارەیە و كیانی سیاسیی هەرێمی كوردستانیش لە ئێستادا لە سەرووی هەموو شتێكی دیكەوەیە.

لێرەدا نامەوێت بچمە ناو ئەو وردەكارییەی كە چۆن هەرێمەكەمان بپارێزین، لەبەر ئەوەی بەڕێزانی بەشداربووی ئەم گفتوگۆیە پێش من ئاماژەیان پێ كرد، بەڵام بۆ ئەوەی بتوانین ئەم قۆناغە تێپەڕێنین، گرنگە ئێمە بتوانین هاوپەیمانیی سیاسی پێكبهێنین.

سرووشتی سیاسەت بەو جۆرەیە كە هەتا سەر دۆستایەتی و دوژمنایەتی نیە، بەڵكو ئەم دۆستایەتی و دوژمنایەتییە بەرژەوەندییەكان دیاری دەكەن، بۆ ئێستای هەرێمی كوردستان زۆر گرنگە هەرێم خۆی نەخاتە سەنگەری ئالنگاریی هیچ كام لەو هێزانەی لەناو ململانێ هەرێمی و نێودەوڵەتییەكاندان، تەنانەت ناكرێ لەگەڵ عێراقیشدا خۆمان بخەینە سەنگەری ئالنگارییەكان.

زۆر گرنگە لەم قۆناغەدا هەرێمی كوردستان هەوڵ بدات، بەرژەوەندیی وڵاتانی دەوربەر و نێودەوڵەتی بهێنێتە ناو كوردستان، هێنانی بەرژەوەندیی وڵاتان بۆ ناو هەرێم فاكتەرێكی گرنگە بۆ ئەوەی هەرێم بپارێزین، هەر بۆ نموونە هاتنی كۆمپانیا گەورەكانی نەوت بۆ هەرێمی كوردستان، سیاسەتێكی دروست بوو، ئەمە لەگەڵ ئەوەشی هەندێك ڕەخنە و تێبینییش لەسەر كۆنتراكتی نەوتی هەیە، بەڵام ئەم لایەنە دەكرێت پێداچوونەوەی بۆ بكرێت، بەڵام بوونی ئەو كۆمپانیا گەورە جیهانییانە لە كوردستان هۆكارێك بوون بۆ ئەوەی كوردستان بپارێزرێت، دەتوانم بڵێم ئەگەر ئەو كۆمپانیا جیهانییانە لە كوردستان نەبوونایە، بارودۆخی ئێستای كوردستان زۆر خراپتر دەبوو.

خاڵێكی زۆر هەسیتار كە هەڕەشە لە كوردستان دەكات و بەڕێزانی دیكەش ئاماژەیان پێكرد، پەرتەوازەیی نێوماڵی كوردستانە، وەك پەروەردگاریش دەفەرموێت «و لَا تَنَٰزَعُواْ فَتَفْشَلُواْ وَتَذْهَبَ رِيحُكُمْ»، بەڕاستی ئەم پەرتەوازەییە هەڕەشەی ڕاستەقینە لەسەر هەرێمی كوردستان دروست دەكات و، ئەگەر هاوپەیمانان هەرێمی كوردستان بەجێ بهێڵن، ئەوا هیچ گومانی تێدا نییە هەرێمی كوردستان نامێنێت، لەوانەیە ئەم پەرتەوازەییە ببێتە هۆكاری ئەوەی هەرێم دابەش بێت بۆ دوو هەرێم، یان هەرێمەكە ئەسڵەن هەر نەمێنێت.

ئەگەر لە ناوماڵی سیاسیی كوردستان یەكڕیزی و یەكگوتاری هەبووایە، ئەمە دەبووە سەرچاوەی هێزی ئێمە و دەمانتوانی هەڕەشە و ئالنگارییەكان هەرچەند گەورە بن تێیانبپەڕێنین، بەڵام لە ئێستادا لەبەر ئەوەی ئەو یەكڕیزییە نییە، دەبینین دەرهاویشتە خراپەكانی ئەم پەرتەوازەییە دەرگای دیكەی بە ڕووی هەڕەشەی زیاتر بۆ سەر هەرێمی كوردستان كردووەتەوە، یەكێك لەو هەڕەشانەی كە خەریكە ئاسایشی و ئاشتی كۆمەڵایەتیی ئێمە لە ڕیشەوە هەڵدەكێشێت، بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەرە، كە من ناوی لێ دەنێم هێرشی ماددەی هۆشبەر بۆ سەر كوردستان، ئەم هێرشەی ماددەی هۆشبەر كە بەئەنقەست و بە بەرنامە ماددەی هۆشبەر لەم هەرێمە بڵاو دەكرێتەوە و گەنجەكانمان بەم ماددە هۆشبەرانە ئالوودە دەبن، ئامانج لێی ئەوەیە ژێرخانی كۆمەڵایەتیی ئێمە بڕووخێنن.

لەسەر ئاستی عێراق هەندێك جار گوێبیستی بانگەشەی مەزهەبی و نەتەوەیی لە دژی هەرێمی كوردستان دەبین، ئەم بانگەشە مەزهەبی و شۆڤێنییانە بۆ ئەوەیە كە چارەسەركردنی كێشەكانی هەرێم و دەوڵەتی فیدڕاڵی بە ئاراستەیەكی خراپ بەرن و ڕێگەی چارەسەركردنی كێشەكان ئاڵۆز بكەن. بۆیە گرنگە ڕێگە نەدەین بەم بانگەشانە كە ئاراستەی چارەسەركردنی كێشەكان بخەنە چوارچێوەی كێشەی نێوان كورد و عەرەب، یان نێوانی كورد و تەواوی پێكهاتەكانی دیكەی كوردستان، بەڕاستی گەلی كورد نەك هەر هیچ كێشەیەكی لەگەڵ نەتەوەی عەرەب و تەواوی نەتەوە و ئایینەكانی دیكەی كوردستان و عێراق نییە، بەپێچەوانەوە هەموو كات گەلی كورد فاكتەرێكی سەرەكی بووە بۆ پێكەوەژیانی نێوان تەواو نەتەوە ئایینە جیاوازەكان و لەسەر ئاستی عێراقیش بڕوای بە برایەتیی كورد وعەرەب هەبووە.

هەرێمی كوردستان لە ماوەی ساڵانی ڕابردوو لەدوو پرسی گەورەی جیهانیدا سەركەوتوو بووە و توانیشی ڕۆڵێكی سەرەكیی تێدا بگێڕێت، یەكەمیان سەركەوتن بوو لە شەڕی دژی تیرۆریستانی داعش كە هێزی پێشمەرگەی كوردستان ڕۆڵێكی گەلێك مەزنی تیدا گێڕا، هەروەها لە پاكی ژێرخانیی كۆمەڵایەتیی كوردستان كە ژێرخانێكە تۆوی تیرۆریستانی تێدا شین نابێت.

دووەمیان كە هەرێمی كوردستان تێیدا سەركەوتوو بووە، ئەو پێكەوەژیانەی نێوان نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی كوردستانە، كە بووەتە سیمایەكی گەش لەسەر ئاستی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهاندا.

ئەوەی جێگەی هەڵوەستە لەسەركردنە ئەوەیە كە ئێمە لەچەند بوارێكی دیكە كەموكورتیمان هەیە و نەمانتوانیوە وەك پێویست سەركەوتوو بین، كە ئەوانیش بریتین لەوەی ئێمە تائێستا نەمانتوانووە بەسەر پەرتەوازەیی سیاسیی ناوخۆ زاڵ بین، هەروەها لەشەڕی دژی بڵاوبوونەوەی ماددە هۆشبەرەكانیش بەڕاستی نەمانتوانیوە كوردستان لەو ماددە هۆشبەرانە پاك بكەینەوە، كە ئەمە هەردووكیان مەترسیی ڕاستەقینە لەسەر هەرێمی كوردستان دروست دەكەن.

لە دوماهیدا پێشنیاری من ئەوەیە كە هەموو پێكەوە بیر لەوە بكەینەوە، پێش هەمووشت ببینە خاوەنی گوتارێكی یەكگرتووی نیشتمانی و بە یەك ئاراستە بیر لە پاراستنی هەرێمی كوردستان بكەینەوە، لەمەشدا مەبەستم ئەوەیە، مەرج نییە ئێمە تەرەفگیریی هیچ بەرەیەك لەو بەرانە بكەین، كە ئێستا ئەم گێژاوی ململانێیەیان لە ناوچەكەدا دروست كردووە. لێرەدا ئەگەر سەرنج لە هەڵوێستی توركیا بدەین بەرانبەر شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا، دەبینین توركیا لەگەڵ ئەوەی ئەندامی هاوپەیمانیی باكووری ئەتڵەسییە، بەڵام پەیوەندییەكانی لەگەڵ ڕووسیا بەردەوامە و و ئامادەشە ناوبژیوانی بكات بۆ كۆتاییهاتنی شەڕەكە و لەولاشەوە وەك ئەندامێكی هاوپەیمانیی باكووری ئەتڵەسی هاوكاریی ئۆكرانیاشی كردووە، بە پێدانی چەك. ئێمەش لە هەرێمی كوردستان ئەگەر یەكگرتوو و یەك گوتار بین، دەتوانین نەبینە تەرەفگیری هیچ بەرەیەك و، ببینە ناوبژیوانی نێوان هەموو لایەنەكان و سیاسەتێكی لۆژیكانە پەیڕەو بكەین كە سەرەنجام هەرێمی كوردستان پارێزراو بێت.

 ئێمە دەبێت ئەوە بخەینە بەرچاوی خۆمان كە دەوڵەتان پێش هەموو شت سەیری بەرژەوەندییەكانی خۆیان دەكەن، لە كوێ بەرژەوەندییان هەبێت، هەوڵ دەدەن ئەو شوێنە بپارێزن، لە سیاسەتدا عەشق و خۆشەویستی نییە، تەنیا بەرژەوەندی هەیە، بۆیە وەك پێشتریش ئاماژەم پێكرد، زۆر گرنگە دەوڵەتان بەرژەوەندییان لە كوردستاندا هەبێت، بوونی بەرژەوەندیی وڵاتان لە وڵاتی ئێمە فاكتەرێكی سەرەكییە بۆ ئەوەی ئێمە بتوانین خۆمان بپارێزین.