پڕۆفیسۆر عیمران ئەل باداوی بۆ گوڵان: هێشتا چەند وڵاتێكی عەرەبی دەیانەوێت پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیل ئاسایی بكەنەوە
عیمران ئەل باداوی، پڕۆفیسۆر و بەڕێوەبەری پڕۆگرامی دیراساتی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە زانكۆی هوستۆن لە ئەمریكا، هەروەها دامەزرێنەری پڕۆگرامی دیراساتی عەرەبییە لە هەمان زانكۆ. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پتر پەیوەست بوون بە شەڕی نێوان ئیسرائیل و غەززە و بەردەوامبوون و ئەگەرەكانی هەڵكشانی ئەم شەڕە و، كاریگەری و دەرهاویشتەكانی لەسەر چەند پرس و پێشهاتێكی ناوچەكە.
* ئەوەی لە شەڕی ئیسرائیل و بزوتنەوەی حەماسدا جێی هەڵوەستەلەسەركردنە ئەوەیە كە هەوڵەكان زیاتر جەخت لەسەر گەیشتن و ڕاگەیاندنی ئاگربەست دەكەنەوە، بە بێ ئەوەی ڕێگەچارەیەك بخرێتەڕوو بۆ چارەسەركردنی كێشە، یان هۆكارە ڕیشەییەكان، كە ئاشكرایە بە چارەسەرێكی یەكجارەكیی ئەم ناكۆكییە هەمیشە ئەگەری هەڵگیرسانەوەی شەڕ و نەهامەتی مرۆیی لە ئارادا دەبێت، تێڕوانینی ئێوە لەم ڕووەوە چییە و ئایا پێشبینی درێژەكێشانی شەڕەكە دەكەن، بەتایبەتی كە ئەوە ڕوونە، پشتیوانییەكی ناوخۆیی لە نێو ئیسرائیلدا بۆ ئەم شەڕە بەدی دەكرێت؟
- سەرەتا دەبێت ئاماژە بەوە بكەین كە لە ڕاستیدا نەك هەر پشتیوانی، بەڵكو پشتیوانییەكی بەهێز هەیە لە نێو ناوخۆی ئیسرائیلدا و خەڵكی ئەو وڵاتەدا بۆ ئەو شەڕەی لە كەرتی غەززە هەڵگیرساوە و بۆ درێژەپێدان و بەردەوامی پێدانی پشتیوانی دەكەن، ئەمە سەرباری ئەو ڕاستییەی، یان با بڵێین (بە بێ گوێدانە ئەو ڕاستییەی) كە حكومەتەكەیان ڕووبەڕووی ئەگەری دادگاییكردن بووەتەوە لە بەردەم دادگای دادی نێودەوڵەتیدا، هەروەها ڕۆژ بە ڕۆژی ڕای گشتیی جیهان زیاتر و زیاتر دژیان دەوەستێتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت ئەوە بڵێین كە سەرەڕای ئەوەی لەسەر ئاستی ناوخۆیی ئیسرائیل پشتیوانی لە خودی سەرۆك وەزیران(بنیامین نەتنیاهۆ) ناكرێت، بەڵام نەتنیاهۆ و ئەگەری ئەوە هەیە ئەو كەسەی جێی دەگرێتەوە، بەردەوام بن لەسەر گرتنەبەر و پیادەكردنی سیاسەتێكی توند و سەختگیر لە دژی فەلەستینییەكان، بە بێ گوێدانە ئەوەی كە ئەم سیاسەتانە دژ و پێچەوانەن لەگەڵ ڕێساكانی یاسای نێودەوڵەتی، هەروەها بە بێ ئەوەی ڕووبەڕووی بەرپرسیارێتی ببنەوە.
* بەڵام ئێمە ئەوە دەزانین كە چەند وڵاتێك هەوڵ و كۆششەكانیان خستووەتەگەڕ بۆ هێوركردنەوەی هەلومەرجەكە و گەیشتن بە جۆرێك لە ئاگربەستی كاتی، ئێوە چۆن لەم هەوڵانە دەڕوانن و پێتان وایە تا چ ڕاددەیەك دەرئەنجامی خوازراویان لێ دەكەوێتەوە؟
- ئەوە ڕاستە كە هەندێ لە دەوڵەتان و لە نێویاندا (میسر، قەتەر، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا) هەوڵی ناوبژیوانی و هێنانەئارای جۆرێك لە ئاگربەست و ئاڵوگۆڕپێكردنی زیندانیكراوەكان دەدەن، بەڵام ئەوەی تا ئێستا بەدی كراوە، ئەوەیە كە هەوڵەكان بێهوودە بوون و دەرئەنجامێكی ئەوتۆیان لێ نەكەوتووەتەوە. لێرەدا من دەمەوێت ئەوە بڵێم كە كێشە سەرەكییەكە بریتییە لە هەڵوێستی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، بەهۆی بەكارهێنانی ڤیتۆ لە نێو ئەنجومەنی ئاسایشی ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان و، پاڵپشتییە بەردەوام و هەمیشەییە سەربازی و داراییەكانی بوونەتە هۆی ئەوەی ئیسرائیل پارێزراو بێت لە ڕووبەڕووبوونەوەی دەرئەنجامی خراپەكارییەكانی، كەواتە ئەگەر بمانەوێت وەسفی هەلومەرجی ئێستا بكەین، ئەوا دەتوانین بڵێین كە شەڕی ئیسرائیل و حزبوڵڵا تووشی جۆرێك لە چەقبەستبوویی بووەتەوە و بەم شێوەیە دەمێنێتەوە، تا ئەو كاتەی یەكێك لە لایەنەكان لەژێر گوشاردا چۆك دادەدات.
* نكۆڵی لەوە ناكرێت كە پرسی جیۆپۆلەتیك ڕەهەند و ڕایەڵێكی گرنگە لەو تەنگژە و قەیرانانەی لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەئارادان و دێنە ئاراوە، هەروەها ئەم پرسە گرێ دراوە بە بەرژەوەندییەكانی وڵاتانی ڕۆژئاوا و چەندین وڵاتی دیكەی جیهانەوە. ئێوە چۆن لە كاریگەریی ئەم پرسە دەڕوانن لەسەر پەرەسەندن و پێشهاتەكانی شەڕەكەی كەرتی غەززە؟
- دەمەوێت سەرەتا ئەوە بڵێم، خەڵكی ئەوە نادیدە دەگرن كە دەوڵەتی ئیسرائیل وەكیلێكی هەمیشەیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكایە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، چونكە هەموو لایەنەكانی دەوڵەتی ئیسرائیل، بە سوپا و چاودێریی تەندروستی و كەرتی پەروەردە و بوار و كەرتەكانی دیكەی ژیانەوە، داهاتیان لەلایەن باجدەرەكانی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاوە دابین دەكرێت، ئەویش بە زۆری بە بێ ئاگایان لەمە بێت، یان بژارەیەكی ئەوتۆیان هەبێت لەبارەیەوە. لە هەمان كاتدا ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا وڵاتێكە كە دانیشتووانێكی گەشەكردوو و هەڵكشاوی جوولەكە لەخۆ دەگرێت، كە دید و تێڕوانینیان لەبارەی ئیسرائیلەوە زیاتر و زیاتر بەرەو دابەشبوون دەچێت، هەروەها نابێت ئەوەش لە یاد بكەین كە لە نێو ئەو وڵاتەدا(ئەمریكا) هەستێكی دژایەتی و دوژمنكاری هەیە لە نێو هەر دوو پارتە سیاسییە سەرەكییەكەدا (كۆماری و دیموكراتەكان) لە ئاست دەستڕۆیشتوویی و كاریگەریی ئێران لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، كەواتە لەبەرچاوگرتنی ئەم هۆكارە ئاڵۆزانە پێمان دەڵێن كە بۆچی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە یەك كاتدا بەشدارە لە یەكەم: لە ناوبردنی ژیانی فەلەستینییەكان لە كەرتی غەززە و كەناری ڕۆژئاوا، دووەم: ڕەوانەكردنی هاوكاری و یارمەتییەكان بۆ ئاوارە فەلەستینییەكان كە بوونەتە قوربانیی شەڕەكە.
* باشە دەكرێت بڵێین لە دەرئەنجامی ئەم سیاسەت و ئەم شێوازی مامەڵەكردنەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ئاست ئەم ناوچەیە و كێشەكانی، بوونەتە هۆی ئەوەی وڵات، یان هێزە مەزنەكانی دیكەی جیهان بێن و كێبڕكێی دەستڕۆیشتوویی و كاریگەری لەم ناوچەیەدا بكەن؟
- ئەوە ڕوونە كە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا كاریگەری و دەستڕۆیشتوویی خۆی لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە دەست دەدات لە بەرانبەر چەند وڵاتێكی دیكەدا، بەتایبەتی كە ئەگەر چەند پرس و پەرەسەندنێك لە بەرچاو بگرین، بۆ نموونە لە ئێستادا ڕووسیا خاوەنی بنكەیەكی سەربازییە لە نێو سووریا و چینیش مامەڵەی بازرگانیی هەیە لەگەڵ ئێران و چەندین وڵاتی دیكەی ڕۆژئاوای ئاسیا و ئەفریقا، هەرچۆنێك بێت، دەبێت ئاماژە بەوەش بكەین، كە مێژووی ئەم دواییە ئەوەمان بۆ دەخەنە ڕوو، كە هەمیشە هێزی سەربازی و بەكارهێنانی (كە ئەمە سیاسەتی دەرەكیی پیادەكراو و پەیڕەوكراوی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بووە)، شكستێكی كارەساتباری لێ كەوتووەتەوە و تەنیا بووەتە هۆی لاوازكردنی پێگەی ئەمریكا لەسەر شانۆی جیهان.
* ئێمە دەزانین كە پێش هەڵگیرسانی شەڕی غەززە، چەند وڵاتێكی عەرەبی ڕێككەوتنی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیلدا ئەنجام دابوو، تەنانەت باس لەوە دەكرا كە ئەگەری ئەوە هەیە لە ماوەیەك، یان ئایندەیەكی نزیكدا لە نێوان سعودیە و ئیسرائیلیشدا ڕێككەوتنێكی لەم چەشنە بێتە ئاراوە. چۆن لە كاریگەریی ئەم شەڕە لەسەر ئەم پرسە دەڕوانیت؟ ئایا پێت وایە ئەم ئاساییكردنەوەی پەیوەندییانە بەردەوام دەبن؟
- لە ڕاستیدا هێشتا حكومەتەكانی چەند وڵاتێكی عەرەبیی دیاریكراو خواستی ئەوەیان هەیە كە ڕێككەوتنی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكانیان لەگەڵ ئیسرائیلدا ئەنجام بدەن، بە چەشنێك كە ئەگەر دەرفەت و بواری ئەم ئاساییكردنەوەیە بڕەخسێت و بێتەئاراوە، ئەوا هەوڵ و كۆششەكانیان بەم ئاراستەیەدا دەخەنە ڕوو، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا نابێت ئەوەمان لە بیر بچێت، كە گەلانی ئەم وڵاتە عەرەبییانە بە ڕوونی بەرهەڵستیی هەوڵەكانی ئاساییكردنەوەی پەیوەندییەكان دەكەن و پێیان وایە نابێت ئەم كارە بكرێت، تاوەكو زەمانەتی سەلامەتی خەڵكی فەلەستین و دامەزراندنی دەوڵەتی فەلەستین نەكرێت، هەروەها گەلانی عەرەب پتر چالاكن لە بایكۆتكردنی مامەڵەی بازرگانی و كڕینی كاڵا ئیسرائیلییەكاندا، كە ئاشكرایە ئەمەش دەرهاویشتە و دەرئەنجامی ئابووریی لێ دەكەوێتەوە. كەواتە دەكرێت بەو شێوەیە گوزارشتی لێ بكرێت، كە كەلێن و دابڕانێك هەبوو لە نێوان حكومەت و گەلانی وڵاتانی عەرەبدا و شەڕەكەی كەرتی غەززە بووە هۆی قووڵكردنەوە و بەرفراوانكردنەوەی ئەم كەلێنە. سەرباری هەموو ئەوانەش هێشتا مامەڵەی بازرگانی لە نێوان دەوڵەتی ئیسرائیل و چەند وڵاتێكی عەرەبیی دیاریكراودا لە ئارادایە و بەردەوامە، كە ڕەنگە ئەمە بەردەوام بێت و درێژەی هەبێت، ئەگەرچی بە شێوەیەكی پەردەپۆشكراو و ئاشكرانەكراویش بێت، بە هەر حاڵ لەم ساتەوەختەدا و بە لەبەرچاوگرتنی ئەو پێشهات و پەرەسەندنانەی هاتوونەتە ئاراوە، ئەوا پێدەچێت گەیشتن بە ئاساییكردنەوەیەكی تەواوی پەیوەندییەكان كارێكی ئەستەم بێت.
