America's changing calculations in the Middle East

نووسینی: روبرت فورد

وەرگێرانی لە ئینگلیزیەوە: شێرکۆ حەبیب

ئیدارەی سەرۆک جۆ بایدن پلانی نییە لە ساڵی ٢٠٢٤دا لە سەرجەم بنکە سەربازییەکانی لە سەرانسەری ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بکشێتەوە، هەرچەندە داهاتووی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق وسوریا روون نییە.

بەشێکی زۆری لە 30 هەزار سەربازی ئەمریکی لە ناوچەکەدان ولە بنکەکانی کوەیت، بەحرەین، قەتەر و ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبی جێگیرکراون. لە دوای کشانەوەی سوپای بەریتانیا لە کەنداوی عەرەبی لە ساڵی ١٩٧١، هێزی دەریایی ئەمریکا بنکەیەکی بۆ بەلەمەکانی لە کەنداوی عەرەبی، لە بەحرەین پاراستووە. ئەم بنکەیە لە سەرەتادا بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی کاریگەریی سۆڤیەت لە کەنداو دامەزراوە، بەڵام ئەرکەکەی گۆڕاوە لە ماوەی دوو دەیەی ڕابردوودا، بۆ سنوردارکردنی ئێران وڕووبەڕووبوونەوەی چەتەی دەریایی لە دەریای عەرەبی، ئامانجەکان کە تەنانەت دوای شەڕی هێزە دەریاییەکان لەگەڵ حوسییەکان بەردەوام دەبن.

هەروەها ئەمەریکا لە دامەزراوەی وشکانی وئاسمانی لە دوو بنکەی کوەیتی کەڵک وەردەگرێت و جێگیربوونی لەوێش دوای ئازادکردنی کوێت لە دەستی سەدام حوسێن لە ساڵی ١٩٩١ دەستیپێکرد، سەبارەت بە بنکەی ئاسمانی (ئەلعودەید) لە قەتەر، گەورەترین بنکەی ئەمریکییە لە ناوچەکەدا، لە دوای هێرشەکانی 11ی ئەیلولی 2001ەوە، ئەمریکا لە بنکەی ئاسمانی (ئەلزەفرا) لە ئیماراتی یەکگرتووی عەرەبیەوە چالاکی دەکات و ئەرکی مەشق و ڕاوێژکاری لە ئوردن و سعودیە ئەنجامداوە، بە ڕەزامەندی و پێشوازیی ئەم وڵاتە عەرەبیینە، بە لەبەرچاوگرتنی نیگەرانییەکانی واشنتۆن سەبارەت بە ئێران و پەرەسەندنی رۆڵی چین لە ناوچەکەدا، پێناچێت ئەمریکا ئەو بنکانە چۆڵ بکات، مەگەر وڵاتانی عەرەبی میواندار داوای لێ بکەن.

لە ڕاپۆرتی مانگی شوبات، دەرەنجامە هەواڵگرییەکانی ئەمریکای راگەیاند کە داعش لە عێراق و سوریا "لە ڕووی سەربازییەوە تێکشکاوە"،بەڵام ئێستاش جموجۆڵی هەیەبۆ مانەوە و ناتوانێت هێرشی بەرفراوان ئەنجام بدات، چ لە ئاستی ناوخۆ و چ لە ئاستی نێودەوڵەتیدا. لەکاتێکدا کوتلە بچوکەکانی داعش بەردەوامن لە دانانی بۆسەی بچووک، چیتر مەترسییەکی گەورە بۆ سەر کۆنتڕۆڵکردنی شارەکان دروست ناکەن. لەوەش گرنگتر داعش لە عێراق نەیتوانی دەستوەردان بکات لە هەڵبژاردنە ناوخۆییەکانی ئەم دواییە یان بۆنە ئاینییەکانی کەربەلا وبەغدا.

محەممەد شیاع ئەلسودانی، سەرۆک وەزیرانی عێراق ڕایگەیاند، ئێستا هێزە عێراقییەکان توانای مامەڵەکردنیان لەگەڵ پاشماوەکانی داعش لە ناوخۆی وڵاتدا هەیە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی کاتی دانوستان بۆ کۆتاییهێنان بە بوونی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە عێراق هاتووە، ئەلسودانی حەز دەکات پەیوەندییە دووقۆڵییە ئەرێنییەکانی لەگەڵ ئەمریکا بپارێزێت، لەنێویاندا هاوکاری سەربازی، بەتایبەتی سەبارەت بە پاڵپشتی تەکنیکی پێویست بۆ پاراستنی جبەخانەی عێراق لە چەکی ئەمریکی، وەک فڕۆکە جەنگییەکانی ئێف ١٦.

لە مانگی یەکی ساڵی ٢٠٢٣، ئەلسودانی لە لێدوانێکدا بۆ ڕۆژنامەیەکی ئەمریکی ڕایگەیاند کە هیچ خشتەی کاتیی بۆ کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا نییە. بەڵام لەم دواییانەدا تۆنی حکومەتەکەی دەستی بە گۆڕانکاری کردووە، هەروەک وتەبێژی سودانی هێرشە ئاسمانییەکانی ئەمریکا بۆ سەر عێراق و کوشتن بە ئامانجیکردنی سەرکردەکانی میلیشیاکان کە هێرشیان کردە سەر هێزەکانی ئەمریکا بە کردەوەی ناسەقامگیرکەر ئاماژە پێکردوە و ئەمە سەروەری عێراق پێشێل دەکات، یاریدەدەرانی شیعی سودانی دووپاتیان لە دژایەتی خۆیان بۆ ئەوەی عێراق ببێتە گۆڕەپانی شەڕی ململانێکانی نێوان ئێران و ئەمریکا دووپات کردەوە.

هەڕوەها جێی سەڕنجراکێشانە ڕەخنەی توند لەسەر هێرشەکانی ئاسمانی ئەمریکا لە لایەن ژەنەڕاڵ یحیا ڕەسوول، وته بێژی فەڕماندەی هێزەچەکدارەکانی عێراقەوه، که به توندی ڕە خنەی له هێرشەکانی ئاسمانی ئەمریکا لەعێراق گرت و بە ئاشکرا داوای دانوستاندنی کرد بۆ دیاریکردنی کەی ئەمریکییەکان دەڕۆن، هەڵوێستی سوپای عێراق لە دانوستانە دووقۆڵییەکان سەبارەت بە داهاتووی هێزەکانی ئەمریکا گرنگە، چونکە پنتاگۆن ئەم گفتوگۆیانە وەک هەڵسەنگاندنێکی تەکنیکی بۆ ئامادەیی سوپای عێراق بۆ وەرگرتنی سەربەخۆیی بەرپرسیارێتی بەرەنگاربوونەوەی داعش دەبینێت، دواتر ڕەسووڵ لە بەیاننامەیەکدا کە لە ١١ی شوباتدا بڵاویکردەوە، تۆنی خۆی نەرمتر کرد و ئاماژەی بە هەڵسەنگاندنی تەکنیکی بەردەوامی کرد کە دەبێت ببێتە هۆی "کەمکردنەوەی وردە وردە و پلان داڕێژراو" لەگەڵ هێزەکانی هاوپەیمانان و گواستنەوە بۆ پەیوەندییە سەربازییە دووقۆڵییەکان.

لە هەمان کاتدا کەسایەتییە سیاسییەکانی کورد و عەرەبەکانی سوننە کەمتر قسە لەسەر ئەم بابەتە دەکەن لەبەردەم خەڵکدا، دوابەدوای مشتومڕ و مشتومڕەکانی نێوان ئیسلامییە شیعەکانی عێراق لەسەر تیرۆرکردنی قاسم سولەیمانی و ئەبومەهدی موهەندیس، لە لایەن ئەمریکاوە لە مانگی یەکی ساڵی 2020، ئەندامانی پەرلەمانی کورد و عەرەبی سوننە لە پەرلەمان دوورکەوتنەوە لەو دانیشتنە تایبەتەی کە داوای کشانەوەی دەستبەجێی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق دەکرد، لە کۆی ٣٢٩ نوێنەر تەنیا ٧٧ نوێنەر بەشداری دانیشتنەکەیان کردووە کە لە ١٠ی شوبات بەڕێوەچوو، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی لە کاتێکدا ئێران و هاوپەیمانەکانی کاریگەرییەکی بەرچاویان هەیە، بەڵام توانای ئەوەیان نییە بەغدا ناجار بکەن کە بڕیاری کۆتایی سەبارەت بە بوونی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق بدات.

سەرەڕای ئەوەی لە دوای ٧ی ئۆکتۆبەرەوە ڕووبەڕووی ژینگەیەکی ئۆپەراسیۆنی سەختتر بوونەتەوە بەهۆی زیادبوونی هێرشی میلیشیاکان، بەڵام جێگای سەرنج بووە کە گوتاری گشتی لەناو ئیدارەی بایدن یان کۆنگرێسدا بە شێوەیەکی بەرچاو کەم بووەتەوە سەبارەت بە ئەگەری کشانەوەی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق. بەرپرسانی ئەمریکی - کە یادەوەرییان لە سەرهەڵدانی داعش دوای کشانەوەی ئەمریکا لە ساڵی ٢٠١١ هێشتا لە مێشکیان ماوە و - کاتێکی زیاتریان دەوێت، جگە لەوەش نیگەرانی ئەوە هەیە کە کشانەوەیەکی بەپەلە ڕەنگە ئەمریکییەکان لە بەرامبەر هێرشەکانی میلیشیاکاندا لاواز دەرکەون. بۆ نموونه        ئەمریکییەکان دانوستانەکانی به دواداچوونیان لەبارەی ئایندەی هێزەکانی ئەمریکا لە عێراق دواخست دوای کوژرانی سێ سەڕباز له ئوردن له 28ی 1، پێش ئەوەی بەم دواییە له 11ی شوبات دوای پێداگری عێراق ده ستپێبکرێتەوه .

 

ئایا لە هەولێر دەمێنەوە؟

 

هاوکات لەگەڵ گفتوگۆکان سەبارەت بە داهاتووی بوونی سەربازی ئەمریکا لە عێراق، بەشێک لە ئەمریکییەکان بی باکی لەسەر ئەگەری کشانەوە لە بەغدا و بنکەی ئاسمانی ئەلئەسەد لە ڕۆژئاوای عێراق دەکەن، هاوکات ئۆپەراسیۆنەکانیان لە فڕۆکەخانەی هەولێر لە هەرێمی کوردستانی عێراق دەپارێزن، کە هێزەکانی ئەمریکای تێدایە لەوێ بەشداری لە ئۆپەراسیۆنەکانی مەشق و ڕاهێنان لەگەڵ پێشمەرگە دەکەن و ناوەندێکی لۆجستی بەڕێوەدەبەن.

لە ٨ی شوباتدا، مەسرور بارزانی، سەرۆکوەزیرانی هەرێمی کوردستان، بە کەناڵی (ئێن بی سی) ڕاگەیاند، بەردەوامی بوونی ئەمریکا لە عێراق "پێویستە"، تیشکی خستە سەر خواستی هەولێر بۆ زیادکردنی پشتیوانی ئەمریکا. بەڵام بەپێی مادەی 110ی دەستووری عێراق، حکومەتی فیدراڵی لە بەغدا کۆنترۆڵی تایبەتی بەسەر کاروباری دەرەوە و سیاسەتی ئاسایشی نیشتمانیدا هەیە، حکومەتی هەرێم لە دۆخێکی ناجێگیری یاساییدا دەمێنێتەوە ئەگەر ڕێنماییەکانی بەغدا پشتگوێ بخات بۆ داخستنی ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکانی ئەمەریکا لە هەولێر.

 

ڕۆژی 9ی شوبات، شاخوان عەبدوڵڵا، جێگری سەرۆکی پەرلەمان، لە پارتی دیموکراتی کوردستان کە بارزانی سەرۆکی پارتەکەیە، هێرشە ئاسمانییەکانی ئەمریکای لە عێراق و هێرشی ئێران بۆ سەر فڕۆکەخانەی هەولێر شەرمەزار کرد و جەختی لەسەر دەسەڵاتی بەغدا لەسەر بڕیارە دیپلۆماسی و ئەمنییەکان کردەوە بۆ پشتیوانیکردن لە سەروەری نیشتمانی عێراق. ئەم لێدوانە سەرنجی تایبەتی چاودێرانی وروژاند، ئاماژەی بەوەدا کە حکومەتی هەولێر لە ئێستادا پشت بە حکومەتی فیدراڵی دەبەستێت بۆ پاڵپشتی دارایی بۆ پێدانی مووچەی فەرمانبەرە مەدەنییەکانی، سەرکردەکانی میلیشیاکان دژایەتی مانەوەی ئەمریکییەکان لە هەولێر دەکەن، حکومەتی هەرێمی کوردستانیش دەبێت مەترسییەکانی تۆڵەسەندنەوە لە بەغدا و پەرەسەندنی نێوان پێشمەرگە و میلیشیاکانی سەر بە ئێران، کە لە ماوەی ڕابردوودا لەسەر کەرکوک پێکدادانان روویدا ، بخشێنێتەوە، پێش ئەوەی هەنگاوێکی لەو شێوەیە بنێت .

 

ئەی سوریا چی؟

ناوەندی لۆجستی لە هەولێر بۆ پاراستنی بوونی سەربازی ئەمەریکا لە سوریا گرینگێکی سەرەکییە، ئەگەر حکومەتی عێراق بڕیاری دەرکردنی هێزەکانی ئەمریکا لە هەولێر بدات، ئەمە گریمانەی کشانەوەی لە سوریاش دەکات. ڤیکتۆریا نولاند، یاریدەدەری وەزیری دەرەوەی ئەمریکا کە بە ئەزموونە بەرفراوانەکەی ناسراوە، لە ٢٨ی کانوونی دووەم لە ئەنقەرەوە پشتڕاستی کردەوە کە ئەمریکا هیچ پلانێکی نییە بۆ جێهێشتنی سوریا، هەرچەندە پنتاگۆن دەستیکردووە بە داڕشتنی پلان بۆ ئەگەری چۆڵکردنی سوریا، گرنگە جیاوازی بکرێت لە نێوان ئامادەکاری لۆجستی بۆ ئەگەری کشانەوە و بڕیاری سیاسی ڕاستەقینەی جێبەجێکردنی.

بەڵام ڕۆیشتنی دانا سترول جێگری یاریدەدەری وەزیری بەرگری لە مانگی کانوونی دووەمدا، داکۆکیکارێکی پێشەنگی ڕۆڵی سوپای ئەمریکا لە ڕۆژهەڵاتی سوریا دوورخستەوە. سەرچاوەیەک لە ڕۆژهەڵاتی سوریا لە 10ی شوباتدا پێی ڕاگەیاندم کە بەرپرسانی ئەمریکا دەڵێن هێزەکان تا کاتێکی نادیار نامێننەوە، ئەمەش ئاماژەیە بۆ گۆڕانکاری لە پێگەی ئەمریکا.

بەڵام ئەگەر دواجار ئەمریکا سوریا بەجێبهێڵێت، هێزەکانی سوریای دیموکرات کە زۆربەیان لە یەکینەکانی پاراستنی گەلی کورد (یەپەگە) پێکهاتوون، ڕووبەڕووی دووڕیان و دووڕیانێکی ستراتیژی گەورە دەبنەوە.

دوژمنایەتی بەردەوامی تورکیا بەرامبەر بەو یەکە کوردانە پێناچێت کەم ببێتەوە. ئەم دوژمنایەتییەی تورکیا لە ڕابردوودا یەکینەکانی پاراستنی گەلی ناچار کردبوو ڕێککەوتنی تاکتیکی لەگەڵ ڕووسیا و حکومەتی سوریا قبوڵ بکەن. بۆ نموونە یەپەگە لە ساڵی ٢٠١٩ لەگەڵ ڕووسەکان و حکومەتی سوریا گەیشتە دوو ڕێککەوتن و بوونی هێزەکانی حکومەتی ڕووسیا و سوریای لە باکوری سوریا فراوانتر کرد بۆ ئەوەی لەشکرکێشییە ئەگەرییەکانی تورکیا ڕابگرن.

هەر لەبەر ئەم هۆکارەش هێزەکانی لایەنگری دیمەشق لە چەندین شوێن لە پارێزگاکانی حەلەب و حەسەکە ئامادەن، لەنێویاندا میلیشیاکانی لایەنگری ئێران هەندێکجار لە شوێنی هاوبەش لەگەڵ چەکدارانی میلیشیاکانی یەپەگە.

 

ڕێککەوتن و تەحەددیاتەکان

 

دواجار دەبێت دوای کشانەوەی ئەمریکا ڕێککەوتنێکی هەمەلایەنە بکرێت، لە نێوان یەکینەکانی پاراستنی گەل وهێزەکانی سوریای دیموکرات لە لایەک وڕووسیا و حکومەتی سوریا لە لایەکی ترەوە. ڕێککەوتنێکی لەو شێوەیە ڕووبەڕووی سێ پرسی دڕکاوی دەبێتەوە:

ئایندەی ئاسایش لە پارێزگاکانی ئەلحەسەکە ودێرەزۆر لە ڕۆژهەڵاتی سوریا کە ئێستا لەلایەن هێزەکانی سوریای دیموکراتەوە بە هاوکاری نزیکەی هەزار سەربازی ئەمریکی کۆنترۆڵکراون. سوپای سوریا هێزی مرۆیی پێویست نییە بۆ کۆنترۆڵکردنی ڕۆژهەڵاتی سوریا، لەوانەش بەڕێوەبردنی ئەو کەمپانەی دەستبەسەرکردن کە دەیان هەزار زیندانی داعش وخێزانەکانیان لەخۆدەگرن کە داعش دەیەوێت ڕزگاریان بکات بۆ بەهیزکردنەوەی دەسەڵاتەکەی.

بۆیە سوپای سوریا بۆ کۆنتڕۆڵکردنی داعش پێویستی بە چەکدارانی ئێستای یەپەگە و سەدەف هەیە. بەڵام دیمەشق ویەپەگە و هێزەکانی سوریای دیموکرات دەبێت لەسەر چۆنیەتی کارکردن لەگەڵ سوپای سوریا ڕێکبکەون.

ئایندەی داهاتی نەوتی ، بەڵام گرنگ لە ئەلحەسەکە و دێرەزۆر، کە هەردوو ئیدارەی خۆسەر و دیمەشق تەماحی دەکەن.

لە کۆتاییدا، پرسی ئیدارەی ناوخۆیی و قبوڵکردنی دەسەڵاتی ناوەندی دیمەشق بەسەر تەواوی پارێزگاکانی حەسەکە و دێرەزۆر.

 

ئەو مەرجانەی کە دەبنە هۆی کشانەوە

 

ئەم پرسیارە

 لە ساڵانی داهاتوودا دەبنە بابەتی گفتوگۆ لە کاتێکدا تاران و میلیشیاکان فشاری سیاسی و سەربازی دەخەنە سەر ئەمریکییەکان، بۆ تۆڵەسەندنەوەی میلیشیاکان لە ئەمریکا، وردە وردە ئەو مەودایە تەسک دەکاتەوە کە لەبەردەستی محەممەد شیاع ئەلسودانی سەرۆک وەزیرانی عێراقدایە لە دانوستانەکان سەبارەت بە داهاتووی هێزەکانی ئەمریکا و لە ئەنجامدا هێرشی میلیشیاکان زیاتر ڕوودەدەن، بەتایبەتی ئەگەر دانوستانە دووقۆڵییەکان نەبنە هۆی... ڕۆشتنی خێرای ئەمریکی

جگە لەوەش ئەم هێرشەی میلیشیایانە پاساوی سەرەکی واشنتۆنە بۆ مانەوەی هێزەکانی لە عێراق و سوریا، کە تواناکانیان بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش و بنیاتنانی هێزی هاوبەشی بەهێز کەمدەبێتەوە. پێناچێت بایدن، لەم وەرزەی هەڵبژاردندا، بیەوێت شەڕێکی گەورەتر لەگەڵ ئێران دەستپێبکات بۆ بەردەوامبوونی ئەرکێکی سەربازی کە تادێت مەترسیدارتر دەبێت لە عێراق وسوریا بۆ بەدەستهێنانی قازانجی بێ بایەخ لە دژی داعشێک کە لە ئێستاوە لاواز بووە.

لە هەمان کاتدا بایدن ڕەخنەی توندی لەلایەن زۆرێک لە کۆنگرێسمانەکانەوە لێدەگیرێت بەهۆی کشانەوەی لە سوریا و عێراق مەگەر بەڕاستی ناچار نەبێت. سەبارەت بە ساڵی داهاتوو، دوای هەڵبژاردنەکان، سەرۆک - جا بایدن بمێنێتەوە یان دۆناڵد ترەمپ دووبارە هەڵبژێردرێتەوە - فەزای سیاسی زۆر زیاتری دەبێت بۆ کشانەوە