ڕۆژنامەگەریی ئامانجدار ڕۆڵی كۆنكرێتی نابێت لە گەیاندنی پەیامە نیشتمانییەكەی، مەگەر لەمیانی دەستەبەركردنی كەشێك بۆ پیادەكردنی ئازادی لە ڕادەربڕین و ڕەخنەگرتندا، چونكە ئازادیی ڕۆژنامەگەری لەنێوانیشیدا ئازادیی چاپەمەنی و بڵاوكردنەوە، كە ئامرازێكە بۆ بەخشینی دەرفەت بە كۆمەڵگە بۆ هەڵبژاردنی ئەو بیروڕایەی كە خۆی بڕوای پێیەتی، دواجار سنوورداركردن، یان ڕێگەلێگرتنی بێ ڕێسا و یاسا، یان پاساوی ڕەوا، واتا پێشێلكردنی كەرامەت و ئازادیی مرۆڤ، بۆیە دەبینین كە ڕێككەوتننامە و بەڵگەنامەكانی نێودەوڵەتی و دەستوورە نیشتمانییەكان لە دەوڵەتانی دیموكراسیدا گرنگییەكی زۆر بە ئازادیی ڕۆژنامەگەری دەدەن، سوورن لەسەر ئەوەی كە دەستەبەریی یاسایی بۆ پیادەكردنی ئەم پیشەیە فەراهەم بكەن، بەو پێەی كە ئەم ئازادییە یەكێكە لە بنەما بنەڕەتییەكانی سیستەمی دروستی دیموكراسی.

سەرەڕای گرنگیی ئەم ئازادییە و ڕۆڵی لە بنیادنان و پەرەپێدان و گەشەسەندنی كۆمەڵگە، بەڵام دەبێت ئەو ئازادییە نەبێتە هۆی پاشاگەردانی و بێسەروبەری و هۆكارێك بۆ بڵاوكردنەوەی ململانێ و جیاكاریی نێوان تاكەكانی كۆمەڵگە، یان نانەوەی دووبەرەكی و خزانە نێو كاری دوور لە نەریت. ئازادیی ڕۆژنامەگەری پێویستە بكەوێتە ژێر باری داب و نەریت و بەهای پیشەیی و یاسایی و مۆڕاڵەوە، چونكە ڕۆژنامەگەری هۆكارێكە بۆ ڕادەربڕین لەنێو كۆمەڵگەدا، دواجار ڕۆڵی خۆی ببینێت لە دەستنیشانكردنی كێشە و گرفتەكانی كۆمەڵایەتی و ئابووری و سیاسی و كولتووری و بەشداریكردن لە دانانی ڕێگەچارەی گونجاو بۆ هەموو ئەو گرفت و كێشانە.

ڕۆژنامەگەری بە شێوەی دیالیكتیكی پەیوەستە بە سیستەمی دیموكراسییەوە، چونكە دیموكراسی شەرعییەتی خۆی لە ڕۆژنامەگەریی ئازاد و نیشتمانی وەدەست دێنێت، دیارە ڕۆژنامەگەری كە گوزارشت لە ڕای گشتیی كۆمەڵگە دەكات، هاوكات كەلتووری پیادەكردنی دیموكراسی بڵاودەكاتەوە، دەتوانێت سیستەمی حوكمڕانی بە داخوازییە ڕەواكانی جەماوەر ئاگادار بكاتەوە، لە بەرانبەریشدا هەر ئەو ڕۆژنامەگەرییەیە جەماوەر بە دەستكەوتە ئەرێنی و نەرێنییەكانی سیستەمی حوكمڕانی ئاشنا بكات، دواجار سانسۆر بخاتە سەر كارەكانی دەسەڵاتی حوكمڕان، لە هەمان كاتیشدا ڕێنوێنی ئەو دەسەڵاتە بكات بۆ ئاراستەیەكی دروست.

ڕۆژنامەگەریی نیشتمانی كە پابەند بێت بە كێشە و پرسەكانی گەلەكەی، پێویستی بە پارێزگاریكردنێكی یاسایی هەیە تاكو كاری پیشەیی خۆی ڕاپەڕێنێت، هەروەها لە بەرانبەر دەستدرێژیی دوژمنكارانە بیپارێزێت، بەڵام ئەوە بەم واتایە نییە كە ئازادییەكی ڕەهای بێ سنوور بدرێت بە ڕۆژنامەگەری، چوارچێوە و پێوەرەكانی پیشەیی و یاسایی تێپەڕێنێت، چونكە ئەمە پێچەوانەی پەیامی ڕۆژنامەگەرییە، لەبەر ئەوەی زۆر جار ئەمە بۆ ورووژاندنی ڕق و كینە و دەمارگیری و پەڕگیری و ئاشووب نانەوە دەقۆزرێتەوە، دواجار كۆمەڵگە لەبەر یەك هەڵدەوەشێنێت.

سەرەڕای ئەو پەیماننامە و ڕێككەوتننامانە نێودەوڵەتییانەی بڵاوكراونەتەوە، لەوانەش جاڕی گەردوونیی مافی مرۆڤ كە لە ساڵی 1948 دەرچووە و ئازادیی ڕۆژنامەگەری لە بیروبۆچوون و گوزارشتكردن لە ئازادی دەستەبەر كردووە، بەڵام ئەوە بەو مانایە نییە كە ئەو ئازادییە ڕەها بێت، بەڵكو ئەو جاڕنامەیە بە دەق پیادەكردنی مافی داوە، بە مەرجێك ڕێز لە ماف و ئازادییەكانی بەرانبەر بگیرێت و، پارێزگاری لە سیستەم و بەرژەوەندیی گشتی و ڕەوشتی كۆمەڵایەتی بكرێت.

بۆیە، دەبینین تاكو ڕۆژنامەگەری بتوانێت پیشەی خۆی بەپێی مافەكانی پیادە بكات، دەبێت پابەندبێت بە دووركەوتنەوە لە ورووژاندنی كاری بێ بەهای ڕۆژنامەگەری و داڕمانی پیشەیی و مۆڕاڵی، هاوكات لە كاتی ئاماژەكردن و باسكردنی كێشە كۆمەڵایەتی و ئابووری و كەلتوورییەكاندا، پێویستە مۆڕاڵ و شەرەفی پیشەكە ڕەچاو بكرێت، چونكە ڕۆژنامەگەریی ئازاد و پابەند بە كێشەكانی گەل و نیشتمان، دەبێت لەسەر بنەما و پرەنسیپەكانی بەرپرسیارێتیی كۆمەڵایەتی بنیاد بنرێت، دواجار پابەند بێت بە ڕەوشت و مۆڕاڵ و چەمكە گشتی و پیشەییەكان. لە بەرانبەریشدا، ئەگەر كۆتوبەندی بێ پاساو خرایە سەر ئازادیی ڕۆژنامەگەری، چ بە سەپاندنی سانسۆری توند، یان قەدەغەكردنی بۆ گەیشتن بە زانیاری، ئەمەیان دەبێتە هۆی پووكانەوەی ڕاستییەكان و شاردنەوەی تاوان و دەستدرێژی و سەرپێچییەكانی ڕەوشتی كۆمەڵگە و گەندەڵیی كارگێڕی و دارایی.

ئەوەی كە پەیوەستە بە پاراستنی ئازادیی ڕۆژنامەگەری لە دەستوورە نیشتمانییەكاندا، دەبینین كە دەستووری ساڵی 2005ی عێراق لە ماددەی (36)دا بە دەق باس لە ئازادیی ڕادەربڕین و ئازادیی ڕۆژنامەگەری و چاپەمەنی و پەخش و بڵاوكردنەوە دەكات، ئەمەش بە واتای ئەوەی كە هەموو هاووڵاتییەكی عێراقی بە چاوپۆشی لە ئینتیمای نەتەوەیی، یان مەزهەبی، یان فیكری، مافی هەیە ئازاد بێت لە بیروبۆچوون و ئایین و مەزهەب، بێ هیچ گوشارێك، لەپاڵ ئەمەشدا مافی هەیە، هەواڵ بەدەست بهێنێت و لە دەزگاكانی ڕاگەیاندندا بڵاوی بكاتەوە، لەنێویاندا ڕۆژنامە، دیسان دەبێت بەپێی پرەنسیپ و بەهاكانی ڕەوشتی كۆمەڵگە بێت.

بۆیە دەبێت لێرەدا جەخت لەوە بكەینەوە، كە ئازادیی ڕۆژنامەگەری كاتێك ڕێگە بە تاكەكان دەدات بیروبۆچوون و زانیاری ئاڵوگۆڕ بكەن، هەروەها سیاسەتەكانی سیستەمی سیاسی هەڵبسەنگێنن، واتا ئەمە هاوكارییەكە بۆ ڕێزگرتن لە سەروەریی یاسا و جێبەجێكردنی یاساكان، دواجار ڕۆژنامەگەری ڕۆڵی بەرچاوی هەیە لە چاككردنی ئەدا و كارامەیی حكومەت لەپێناو خزمەتكردنی كۆمەڵگەدا، چونكە هەر ئازادیی ڕۆژنامەگەرییە كە دەرفەت بە ڕۆژنامەنووس و چالاكان دەدات سەرنج بۆ كێشە و گرفتەكان و پێشێلكردنەكانی مافی مرۆڤ ڕابكێشن، هاوكات پەردە لەسەر شوێن و جێگەكانی گەندەڵیی دارایی و كارگێڕی هەڵدەنەوە، لە كۆتاییشدا پاڵ بە سیستەمی حوكمڕانەوە بنێن، تاكو ڕێكاری كاریگەر و پێویست بگرێتە بەر بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ئابووری و كۆمەڵایەتی و كەلتووری و سیاسی.

ڕۆژنامەگەریی ئازاد و پاك، ڕێگە لەبەردەم تاكەكانی كۆمەڵگە ڕۆشن دەكاتەوە، بۆ ئەوەی كاربكەن لە پێناو ئەوەی حوكمڕانانی وڵات هان بدەن، ئاسایش و سەقامگیری و خۆشگوزەرانی بۆ كۆمەڵگە وەدی بێنن. بێگومان ئەو ڕۆڵە سەرەكییەی ڕۆژنامەگەریی ئازاد و پابەند بە كێشەكانی گەل و نیشتمان، توانای ئەوەی هەیە لێكدانەوە بۆ نهێنیی گرنگیدانی ڕێككەوتننامە و پەیماننامە نێودەوڵەتییەكان بكات، هەروەها جەخت لە دەستوورە نیشتمانییەكان بكات، بۆ دابینكردنی ئازادیی ڕۆژنامەگەری و میدیا و ئازادیی ڕادەربڕین و دواجار ببێتە دەستەبەری بنەڕەتیی پیادەكردنی دیموكراسی. چونكە دیموكراسی بەبێ ڕۆژنامەگەرییەكی ئازاد نایەتە دی، هەر ئەو ڕۆژنامەگەرییە ئازادەیە كە ئامرازێكی كاریگەرە لە چاودێریكردنی كارەكانی حكومەت و هەڵسەنگاندنیان لە ڕووی ئەرێنی و نەرێنییەوە.

لە كۆتاییدا دەڵێین: ڕۆژنامەگەریی ئازاد، حوكمڕان ئاگادار دەكاتەوە بە داخوازییەكانی گەل، نەك ئاگاداركردنەوەی گەل بە داخوازییەكانی حوكمڕان، بۆیە هیچ كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی نایەتە دی، ئەگەر ڕۆژنامەگەریی ئازاد نەبێت، هەر لەبەر ئەوەیشە لە ڕابردوودا گوتوویانە «ئەگەر بزانیت سیستەمی حوكمڕان دیموكراسییە، ئەوە بڕۆ لە ئازادیی ڕۆژنامەگەری بپرسە».