دەسەڵاتی سیاسی و ئۆپۆزسیۆنی نیشتمانی مافی ئەوەیان نییە سیستەمی مەدەنی تێك بدەن، بە پاساوی هەڵكشان و خراپیی كێشە و گرفتە ئابووری، یان كۆمەڵایەتییەكان، بەڵكو پێویستە دەسەڵاتی سیاسی بە بەشداریی هێزە ئۆپۆزسیۆنە نیشتمانییەكان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، ڕیزەكان یەكبخەن و ڕێكاری كردەنی بگرنە بەر بۆ كەمكردنەوەی گرژییەكان و، كاركردن بۆ فەراهەمكردنی سەقامگیریی سیاسی و ئاسایشی كۆمەڵایەتی و بەلاوەنانی ململانێیەكان، هەروەها وشككردنی سەرچاوەكانی گەندەڵی، لەگەڵ كۆنتڕۆڵكردنی ئەو ژینگەیەی كە دەبنە هۆكاری هەڵگەڕانەوە و یاخیبوون لەلایەن دەمارگرەكانی تایفەگەری، یان عەشیرەتگەری، یان بەرەیی، كە ئامانجیان هەرەسهێنانی سیستەمی سیاسی و كۆمەڵایەتییە، هاوكات بڵاوكردنەوەی بێسەروبەری و ئاشووب و تیرۆر، دواجار مەبەستیان تێكدانی دامەزراوە یاساییەكانە.

 

ئەگەر دیموكراسی لە بەدیهێنانی گەشەپێدانی كۆمەڵایەتی و ئابووری و ڕۆشنبیری شكست بهێنێت، ئەوا مانای وایە دیموكراسی لە ناوەرۆكە ڕاستەقینەكەی دادەماڵرێت، واتا ئەگەر لە چارەسەركردنی كاروبارە بنەڕەتییەكانی پەیوەست بە گوزەرانی ڕۆژانەی تاكەكانی كۆمەڵگە سەركەوتوو نەبێت، كەواتە تەنیا دەبێتە دروشمێكی سیاسی، چینی حوكمڕان خۆی پێ هەڵدەكێشێت، بۆ سەپاندنی كۆنتڕۆڵی خۆی و قۆستنەوەی دەسەڵات، هەروەها بۆ فەرامۆشكردنی دەستاودەستكردنی حوكمڕانی و سەپاندنی تیۆری حزبی سەركردە، یان تاكە پێشەوا بەكاری دەهێنێت.

ئامانجی دیموكراسی ڕێزگرتنی كەرامەتی مرۆڤە، هاوكات بۆ ئەوەی ئەو مرۆڤە بتوانێت ماف و ئازادییەكانی پیادە بكات، هەروەها بەكارهێنانی وزە و توانای كۆمەڵگە و هێنانە ئارای هاریكاری لەنێوان تاكەكان، ئەم ڕێكارەش بەوە دەكرێت كە ئینتیمای نەتەوەیی و نیشتمانی بەهێز بكرێت و كۆمەڵگەیەكی دادپەروەر و یەكسان و دژ بە گەندەڵی بێتە كایەوە.

لە حاڵەتی شكستی دەسەڵاتی حوكمڕان لە بەرجەستەكردنی دیموكراسی و بەشداریكردنی سیاسی و قبووڵكردنی ڕای جیاواز و بەلاوەنانی دادپەروەری و یەكسانی، ئەوا بە واتای پەرتەوازەكردنی كۆمەڵگەیە، هەروەها پەیداكردنی جیاوازییە لەنێوان چینی حكومڕانی دەسەڵاتدار، كە بڕوای بە حوكمی تۆتالیتاری هەیە. لەگەڵ چینی حوكمكراو كە بە دەست زەلیلی و چەوسانەوەی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابوورییەوە دەناڵێنێت، كە ئەمەش دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی یاخیبوون لە شێوەی بزاڤی توندڕەوی ئایینی، یان ناسیۆنالیستی، یان تایفەگەری. بۆیە ئەزموونەكان ئەوەیان سەلماندووە كە پەراوێزخستنی هەندێ توێژی سیاسی، یان كۆمەڵایەتی دەبێتە هۆی سەرهەڵدانی چەند بزاڤێكی دژ بە حوكمڕانی، كە توندڕەوی پەیڕەو دەكەن و هەوڵ دەدەن پەلاماری سیستەمی سیاسی بدەن، سەرەنجام توندوتیژی بەدوادا دێت و دواجار هۆكارە بۆ تێكدانی سەقامگیری و ئاسایشی كۆمەڵگە.

زۆرجار پەڕگیری لەوەدا بەرجەستە دەبێت كە خۆی لە پابەندبوون بە بیروباوەڕێكی توندڕەوی نەگۆڕی ئایینی، یان تائیفی، یان سیاسیدا دەبینێتەوە، بۆیە پەڕگیری بریتییە لە حەز و خولیایەك و هەندێك لە نائومێدی و دژایەتیی دەروونی و هەستكردن بە گۆشەگیری و پەراوێزكردن، كە بەرەبەرە لە تۆمەتباركردنی خودی مرۆڤ و ئازاردانی ویژدان و داڕووخانەوە دەگۆڕێت بۆ بزاڤێكی كردەنی، دواتر بەدوای ئەوەدا دەگەڕێت، كە خۆی لە داڕشتنی بیروباوەڕێكی توندڕەودا بەرجەستە بێت. پەڕگیر (توندڕەو) لەمەدا هەوڵ دەدات، خۆی ڕێكبخاتەوە و دژایەتیی عەقڵییەت و هەست وسۆزی هەموو ئەوانە بكات، كە دژە ڕا و بۆچوونی ئەون، چونكە ئەو لەو باوەڕەدایە كە خاوەن ڕاستیی ڕەوایە و خۆی جیادەكاتەوە، بەم جۆرە هەستی مرۆڤی پەڕگیڕی ئایینی، یان تایفەگەری، یان ناسیۆنالیستی لە مەیلی دوژمنكارییەوە دژی خود دەگۆڕێت، بۆ مەیلێكی ڕووخێنەر كە ئامانجی لەناوبردنی بەهاكانی كۆمەڵگەیە، تاكو بە شێوەیەك ڕێكی بخاتەوە و بخرێتە خزمەت بەدیهێنانی ئامانجەكانی پڕۆژەیەكی توندڕەوی سیاسی، یان ئایینییەوە، لەسەر بنەمای ئەو بیروباوەڕە توندڕەوەی كە پەیڕەوی دەكات.

زۆربەی پراكتیزەكانی پەڕگیریی توندڕەو پەیوەندیی دیالیكتییانەیان هەیە لەگەڵ هەڵكشانی قەیرانەكانی ئابووری و كۆمەڵایەتی و سیاسیدا، كە لە ئەنجامی پراكتیزەكردنی سیاسی هاتوونەتە ئاراوە، ئەو پراكتیزەیەش لەلایەن چینی سیاسیی حوكمڕان پیادەی دەكەن دژ بە خەڵك، ئەو خەڵكەی بەدەست هەژاری و نەخۆشی و بێكاری و نەزانین و گەندەڵیی بەربڵاوی ئیداری و دارایی و نەبوونی دادپەروەری و یەكسانی دەناڵێنێت.

ئەگەر بێتوو تەنیا دەسەڵاتی حوكمڕان كە هۆكاریشە بۆ سەرهەڵدانی بزاڤەكانی پەڕگیری، توندوتیژی دژ بەو بزاڤانە بەكاربهێنێت، ئەوا ناتوانێت واقیعی ئەم گرووپانە بگۆڕێت، بەڵكو بەپێچەوانەوە توندوتیژتر دەبن، دواجار بە توندوتیژی ڕووبەڕووی توندوتیژیی بەرانبەر دەبنەوە، تا وایان لێ دێت، دەبنە دڕندەیەك كە هەموو شتێك لەناو دەبەن!

ڕووبەڕووبوونەوەی پەڕگیری لە هەر كۆمەڵگەیەكدا، پێش هەموو شتێك پێویستی بە چاكسازیی سیستەمی سیاسی هەیە، هەروەها بنیادنانەوەی پەیوەندیی نێوان حوكمڕان و خەڵكەكە، لەسەر بنەمای پێداویستییەكانیان و جێبەجێكردنی یاسا بۆ دەستەبەركردنی ماف و ئازادییەكانیان و بڵاوكردنەوەی دادپەروەری و یەكسانی و نەهێشتنی جیاوازیی گوزەرانی نێوان هەموو چین و توێژەكانی كۆمەڵگە و چاككردنی بەردەوامی خزمەتگوزارییە بنەڕەتییەكان.

بەكارهێنانی توندوتیژی و توندوتیژیی بەرانبەر ڕێكاری سەرنەكەوتوو و نەزۆكن لە بەرەوڕووبوونەوەی بزاڤە پەڕگیرەكان، بەڵكو هۆكارن بۆ ئەوەی زیاتر گەشە بكەن و ژینگە خۆشتر بكەن تاكو پاساویان هەبێت بۆ تێكدانی شیرازەی كۆمەڵگە، لەبەرئەوە ئەركی دەسەڵاتی سیاسی نییە وەك تیمێكی پەڕگیر وەڵامی توندوتیژی بە توندوتیژییەكی بەهێزتر بداتەوە، پێویستە نەبێتە لایەنێك لە خۆشكردنی ئاگری دووبەرەكی، بەڵكو دەبێت لە هۆكار و پاڵنەرەكانی پەرگیری بكۆڵێتەوە و بەدواداچوون بكات، بەدوای چارەسەری لۆژیكیدا بگەڕێت، تاكو بتوانێت ژینگەی پەڕگیری و سەرچاوەكانی داهاتی وشك بكات. هەروەها لەسەر دەسەڵاتی سیاسی پێویستە جیاوازی بكات لەنێوان ئۆپۆزسیۆن و ئەوانەی مەبەستیانە چاكسازیی لە سیستەمی سیاسیدا بكەن و لەنێوان هێزە پەڕگیرەكان كە هەوڵ دەدەن بنەماكانی سیستەمی سیاسی هەڵتەكێنن، بۆیە مامەڵەكردن لەگەڵ هەموو ئەو لایەنانە بێ جیاوازی و هەوڵدان بۆ لەناوبردنیان ئەنجامی كارەساتباری لێ دەكەوێتەوە، كە ڕەنگە ئەو بزاڤە پەڕگیرانە بتوانن كۆنتڕۆڵی هێزەكانی ئۆپۆزسیۆن بكەن، كە دواجار دەبێتە مەترسی بۆ ئاشتیی كۆمەڵایەتی و پەرەسەندنی كاری تیرۆریستی.

گرووپەكانی ئۆپۆزسیۆن و نیشتمانپەروەر بریتین لە هێزگەلێكی سیاسی لە چوارچێوەی ڕەوایەتیدا كاردەكەن، ماف و ئەركی خۆیان هەیە، دەیانەوێت چاكسازی بێننە ئاراوە و بەرنامەی ئابووری و سیاسیی خۆیان هەیە، بۆیە لەسەر دەسەڵاتی سیاسی پێویستە بەپێی یاسا مامەڵەیان لەگەڵدا بكات، بڕوای بە دەستاودەستكردنی ئاشتییانەی دەسەڵات هەبێت، لە ڕێی هەڵبژاردنی پاك و بێگەردەوە. لەبەرئەوە هەوڵی بێبەشكردنی ئۆپۆزسیۆنی سیاسیی نیشتمانی سەردەكێشێت بۆ نەمانی سەقامگیریی سیاسی و ئاسایش و ئاشتیی كۆمەڵایەتی و لاوازكردنی گیانی ئینتیما، كە هاندەرە بۆ سەرهەڵدانی بزاڤە پەڕگیرەكان.

چارەسەری ئەمە لەوەدایە كە پرەنسیپ و بەهاكانی دیموكراسیی لیبڕاڵی جێبەجێ بكرێن، بۆ دۆزینەوەی كەشێكی لەبار لەپێناو گەشەسەندنێكی بەردەوام و وەدیهێنانی هاریكاری لەنێوان هێزەكانی كۆمەڵگە و بەشداریكردنی لە هەڵگرتنی بەرپرسیارێتیدا، چونكە بە بێ ئۆپۆزسیۆنێكی نیشتمانیی دڵسۆز بۆ بەرژەوەندیی كۆمەڵگە، مەحاڵە دیموكراسی بێتە كایەوە.

دەسەڵاتی سیاسی و ئۆپۆزسیۆنی نیشتمانی مافی ئەوەیان نییە سیستەمی مەدەنی تێك بدەن بە پاساوی هەڵكشان و خراپیی كێشە و گرفتە ئابووری، یان كۆمەڵایەتییەكان، بەڵكو پێویستە دەسەڵاتی سیاسی بە بەشداریی هێزە ئۆپۆزسیۆنە نیشتمانییەكان و ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، ڕیزەكان یەكبخەن و ڕێكاری كردەنی بگرنە بەر بۆ كەمكردنەوەی گرژییەكان و، كاركردن بۆ فەراهەمكردنی سەقامگیریی سیاسی و ئاسایشی كۆمەڵایەتی و بەلاوەنانی ململانێیەكان، هەروەها وشككردنی سەرچاوەكانی گەندەڵی، لەگەڵ كۆنتڕۆڵكردنی ئەو ژینگەیەی كە دەبنە هۆكاری هەڵگەڕانەوە و یاخیبوون لەلایەن دەمارگرەكانی تایفەگەری، یان عەشیرەتگەری، یان بەرەیی، كە ئامانجیان هەرەسهێنانی سیستەمی سیاسی و كۆمەڵایەتییە، هاوكات بڵاوكردنەوەی بێسەروبەری و ئاشووب و تیرۆر، دواجار مەبەستیان تێكدانی دامەزراوە یاساییەكانە.

دیموكراسیی لیبڕاڵی لەسەر بنەمای سیاسەتی عەقڵانی دادەمەزرێت بۆ بنیادنانی دەسەڵاتێكی نیشتمانی كە بڕوای بە ماف و ئازادییەكان و دەستاودەستكردنی دەسەڵات هەبێت، هەروەها ڕێز لە ڕۆڵی ئۆپۆزسیۆنی نیشتمانی بگرێت، ستایشی ڕۆڵی ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی بكات لە بەشداریكردنیان لە بڕیارە چارەنووسسازەكاندا، بەم شێوەیە دەتوانێت دیموكراسی پەیڕەو بكات، دواجار سەرچاوەكانی پەڕگیری لەناوبەرێت و پاساو بۆ گرووپە پەڕگیرەكان نەهێڵێتەوە كە مەبەستیان لەناوبردنی سیستەمی سیاسییە، لە كۆتاییشدا دەتوانێت ئەو گرووپانە ڕیشەكێش بكات.

لەناوبردنی پەڕگیری پەیوەستە بە توانای دەستەبژێری سیاسیی حوكمڕان، یان ئۆپۆزسیۆن لە ڕووی پەرەپێدانی گیانی نیشتمانی و بەلاوەنانی ئەو بیروباوەڕە توندڕەوە كە پێی وایە نیشتمان و حكومەت تەنیا میراتی توێژێكی دیاریكراوە.

 ئەوە دیموكراسییە كە هەستی بەرپرسیارێتی دەورووژێنێت، گەشە بە توانای قوربانیدان و بەخشش دەدات لەپێناو گەل و نیشمان، هەر ئەویشە كە بزاڤەكانی پەڕگیری گۆشەگیر دەكات، بەمەش تاكەكانی كۆمەڵگە مامەڵەیان لەگەڵدا دەكەن، بەو پێیەی كە دوژمنی یەكەمی دیموكراسین، دواجار ئەم هەنگاوە دەبێتە هۆی وردە وردەی شكست و نەمانی ئەو بزاڤە پەڕگیرانە.