شاری هەولێر، وەك یەكێك لە شارە دێرینەكانی كوردستان، هەرچەندە پێشتر چەندین نەتەوە و خەڵكی جۆراوجۆر لەم شارەدا ژیاون، بەڵام سەرچاوە مێژووییەكان ئاماژە بۆ ئەوە دەكەن كە زۆربەی ڕەهای دانیشتووانی هەولێر كورد بوون، وەك لە كتێبی (معجم البلدان)ی گەڕیدە و مێژوونووس (یاقوت الحموی) كە لە نێوان ساڵانی 1179 ـ 1229 ز ژیاوە، 16 ساڵ وەك و گەڕیدە سەفەری كردووە بۆ ناوچەكانی میسر و شام و موسڵ و حەلەب و تەورێز و بە شاری هەولێریشدا تێپەڕ بووە، لە نووسینەكانیدا ئاماژەی بەوە كردووە كە شاری هـەولێر لە مـێژوودا زۆرینەی دانیشتوانەكەی كـورد بووە، هەروەها دەڵێت: (ئـەربـل، قـەڵاتێـكی قایـم، و شـارێـكی گـەورەیـە، لـەسـەر زەویـیەكی فـراوان و بـەربڵاودایـە، قـەڵاتەكـە خـەندەقێـكی قـووڵی هەیـە، دەكـەوێتـە لایـەكی شـارەكـە، دیـواری شـارەكـە لە نـاوەندیـدا دەپچـڕێت، قـەڵاتەكـە لـەسـەر گـردێـكی خـاكیی بڵـنددایـە، گـەورەیـە، سـەری قـەڵاتەكـە بـەرینـە، لـەسـەر قـەڵاتەكـە بـازاڕ و ماڵـی خـەڵك هەیـە، لـەگەڵ مـزگەوتێـك بۆ نـوێژكردن، كە هـەر بە قـەڵاتـەكەی حـەڵەب دەچـێت، بـەڵام بـە پانتـایی لەوەی حـەلەب گـەورەتر و فـراوانتـرە، سـەرەڕای فـراوانیی شـارەكـە، خـانووەكانـی بـە خانـووی گونـد دەچـن نەك شــار، زۆرینـەی خـەڵـكەكەی كـوردن بوون، عەربشیان لەگەڵدا دەژی، ئـەوخـەڵكانـەی لە گونـدەكانیـش دەژیـن زەویوزاری كشتـوكاڵییان هەیـە، (ئەوانیـش كـوردن) ئەو وەسفەی یاقوت حەمەوی بەڵگەیەكی مێژووییە كە هەولێر لە سەدەی دوازدەمی زایینیدا دانیشتوانەكەی كورد بوون، ئەوشارە چوار سەدە ( 1516 ـ 1918 ) لەژێر حوكمڕانیی عوسانیدا بووە، هەولێر یەكەیەكی ئیداریی سەر بە ویلایەتی شارەزوور بووە.