دیداری بازنەی گفتوگۆ

 

هەرێمی كوردستان و گفتوگۆی سیاسی

 

 

 

رۆژی 11ی تشرینی یەكەمی 2023 لە هۆڵی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان، ڕێوڕەسمی دابەشكردنی كتێبی یەكەمی «بازنەی گفتوگۆ» بەڕێوەچوو. لەم ڕێوڕەسمەدا دیدارێك بۆ فازڵ میرانی بەرپرسی دەستەی كارگێڕیی مەكتەبی سیاسیی پارتی دیموكراتی كوردستان بە ناونیشانی «هەرێمی كوردستان و گفتوگۆی سیاسی» ڕێك خرا. لەم دیدارەدا تیشكی خستە سەر گرنگیی «گفتوگۆ و دانوستاندن» و هەڵوەستەی لەسەر كێشە ناوخۆییەكانی كوردستان و كێشەكانی نێوان هەرێم و بەغدا كرد، ئەم دیدارە لەلایەن عەبدولڕەزاق عەلی ئەندامی بازنەی گفتوگۆ بەڕێوەبردرا و، لەم ڕاپۆرتەدا تیشك دەخەینە سەر چەند لایەنێكی ئەو دیدارە.

 

 ئەقڵانییەتی مرۆڤ

لە گفتوگۆ و دانوستاندن بەرجەستە دەبێت

لە دەستپێكی دیدارەكەدا «هەرێمی كوردستان و گفتوگۆی سیاسی»، فازڵ میرانی تیشكی خستە سەر گفتوگۆكانی بازنەی گفتوگۆ و هەروەها دەستخۆشی لە بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستان كرد، بە دامەزراندنی ئەم ئۆرگانە تازەیە «بازنەی گفتوگۆ» وەك ئۆرگانێكی سەربەخۆ و پلاتفۆرمێكی كراوە بۆ كۆكردنەوەی جیاوازییەكان و دەستەبژێری نیشتمانپەوەر بە جیاوازیی بیروبۆچوونی سیاسی و نەتەوە و ئایینەوە و بەمجۆرە لەسەر گرنگیی گفتوگۆ هاتە ئاخاوتن:

گفتوگۆ و دانوستاندن، پێش هەموو شت یەكتربینینە، هەتا ڕاستەوخۆش پێكەوە كۆنەبینەوە، ناتوانین گفتوگۆ و دانوستاندن ئەنجام بدەین.

لێرەوە ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ ئەوەی چۆن بیرۆكەی «گفتوگۆ و دانوستاندن» لای مرۆڤی ئاقڵمەند هاتە ئاراوە؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا دەڵێم: پەروەردگار مرۆڤی بە جیاوازیی ڕەگەز و ڕەنگەوە دروست كردووە، ئەم جیاوازیی ڕەگەز و ڕەنگەش كۆمەڵگەی جیاوازی دروست كردووە، پاشانیش كە ئایینەكان هاتوون، ئیدی ئەو جیاوازییانە زیاتر ڕەنگی داوەتەوە و، لە ئاكامدا شەڕ و توندوتیژی لەنێوان كۆمەڵگەی مرۆڤەكان دروست بووە و، هەر لایەكیان لە ئاكامی ئەم شەڕ و توندوتیژییانە زیان و ئازاری زۆریان پێ گەیشتووە، سەرەنجام گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە هیچ لایەكیان ناتوانن لایەكەی دیكە لەناو بەرن، بۆیە بیریان لەوە كردووەتەوە لەگەڵ ئەوەی جیاوازیشمان هەیە، بەڵام دەبێت زمانی یەكتری قبووڵكردنیش پەیدا بكەین، لێرەوە یەكتری قبووڵكردن بووە زمانی گفتوگۆ و دانوستاندن.

لێرەوە دەگەڕێمەوە سەر ناونیشانی ئەم دیدارە كە ناوتان لێ ناوە «هەرێمی كوردستان و گفتوگۆی سیاسی»، لەسەر ئەم ناونیشانە دەڵێم: بۆ ناوتان لێ ناوە «گفتوگۆی سیاسی»، كاتێك سەرنجم لە ئەڵقەكانی ئەم كتێبەی بازنەی گفتوگۆ دا، ئێوە لەسەر چەندین پرسی جیاواز گفتوگۆتان كردووە، وەك پرسەكانی «جڤاكی، گەنج، ئافرەتان، سەروەریی یاسا، خزمەتگوزاری، ئایین و.. هتد»، بۆیە لەم ڕوانگەیەوە من ئەم هەمەڕەنگییەی گفتوگۆكان بە كارێكی باش دەزانم. بە دیدی من گرنگە چەند شتێكی دیكەش پێش ئەنجامدانی گفتوگۆكان لەبەر چاو بگرن، لەوانە:

1. ئەوانەی گفتوگۆ دەكەن پسپۆڕی و شارەزایی و ئەزموونیان چییە، نەك ئەوانەی گفتوگۆ دەكەن كێن.

2. لەسەر چ پرسێك گفتوگۆ دەكەن و شێوازی گفتوگۆكە چۆن بەرێوە دەچێت؟

3. بە چ ئەقڵییەت و واقیعبینییەك گفتوگۆ دەكرێت، ئایا بە ئەقڵییەتی من گەورە و تۆ بچووك، من زانا و تۆ نەزان، من تێر و تۆ برسی، من پیاو و تۆ ئافرەت و.. هتد؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارانە دەڵێم، گەوهەری گفتوگۆ لەو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت، من لە چاوی تۆوە چۆن خۆم دەبینم، نەك من لە چاوی خۆمەوە چۆن تۆ دەبینم.

ئەمانە پرانسیپە سەرەكییەكانی گفتوگۆی بەرهەمدارن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر پێشوەختە یەكتریمان ڕەت كردەوە و یەكتریمان قبووڵ نەكرد، ئیدی گفتوگۆ لە پێناوی چیدا دەكەین؟ ئەگەر پێشوەختە من خۆم بە ڕاست زانی و تۆ بە هەڵە، ئیدی گفتوگۆ چ مانایەكی دەبێت؟ بۆیە مەرجی سەرەكی یەكتری قبووڵكردن و لێكتێگەیشتنە بۆ ئەوەی بتوانین كێشەكان چۆن چارەسەر بكەین.

 دەبێت سیاسەت سەرپۆشێك بێت

بۆ پاراستنی بەرهەمەكانی گفتوگۆ

لە بەشێكی دیكەی ئەم دیدارەدا میرانی هەڵوەستەی لەسەر ئەوە كرد كە بەرهەمی گفتوگۆی سەركەوتوو تەنیا بۆ ئەو كەسانە نییە كە گفتوگۆكە دەكەن، بەڵكو دەبێت بەرهەمی ئەم گفتوگۆیە پراكتیزە بكرێت، ئەمەشی بە بەرهەمی كێڵگەیەك بەراوردكرد كە جووتیارێك بەرهەمی دەهێنێت و لەم چوارچێوەیەدا بەمجۆرە جەختی لەسەر سوودوەرگرتن لە بەرهەمی گفتوگۆی بەرهەمدار كردەوە:

ئەوەی گرنگە ئاماژەی پێ بكەین، ئەوەیە كە ئێمە گفتوگۆ لە پێناوی گفتوگۆ ناكەین، بۆیە دەبێت بپرسین: ئایا چۆن سوود لە دەرەنجامەكانی گفتوگۆ وەردەگرین؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارە من نموونەیەك باس دەكەم و دەڵێم: كاتێك جووتیارێك لە پاییزدا زەوییەكەی دەكێڵێت و تۆوی دەكات، بۆ ئەوەیە لە بەهار و هاویندا بەرهەمەكەی كۆبكاتەوە، گریمان ئەم بەرهەمە گەنمە، پرسیار ئەوەیە ئەم بەرهەمە چی لێ دەكات؟ بێگومان ئەم بەرهەمە دەبێت بگاتە دەستی خەڵك و چەندین بەرهەمی دیكەی وەك نان و سەموون و ساوەر و.. هتد لێ دروست بكرێت، بەڵام كێ ئەم كارە دەكات و دەیگەیەنێتە دەستی خەڵك؟ ئەوا دەبێتە ئەركی حوكمڕان و سیاسەتمەدارەكان.

بە دیدی من بەرهەمی گفتوگۆش هەر بەو شێوەیە، لەبەر ئەوەی ئێمە گفتوگۆ تەنیا بۆ گفتۆگۆ ناكەین، هەروەها گفتوگۆش تەنیا بۆ ئەو كەسانە نییە كە بەشداری تێدا دەكەن، بۆیە دەبێت ئەم بەرهەمی گفتوگۆیەش بۆ خەڵك بێت و سوودی لێ وەربگیرێت، بەڵام پرسیار ئەوەیە چ لایەنیك ئەم بەرهەمە دەگەیەنێتە خەڵك و سوودی لێ وەردەگرێت؟ لە وەڵامی ئەم پرسیارەش دەڵێم: بەرهەمی ئەم گفتوگۆیانەی كە لەم كتێبەدا كۆكراونەتەوە، بە تەنیا بەس نییە، ئەم كتێبە لەوانەیە قوتابییەكی زانكۆ، یان توێژەرێك سوودی لێ وەربگرێت، بەڵام ئەنجامدانی ئەم گفتوگۆیە گرنگانە تەنیا بۆ هێندە نەبووە، بەڵكو بۆ ئەوە بووە كە لە شێوەی مامەڵەكردنمان لەگەڵ یەكتری پەیڕەوی بەرهەمی ئەو گفتوگۆیانە بكەین. ئەندامانی بازنەی گفتوگۆ زۆر بە زانایی ئەم گفتوگۆیانەیان ئەنجام داوە، بۆیە دەبێت حكومەت، دەزگاكانی دەوڵەت، حزبە سیاسییەكان زۆر باشتر لە بەرهەمی ئەم گفتوگۆیانە تێبگەن و پراكتیكی بكەن و بیكەنە یاسا، نەریت و ڕێنمایی و زۆر بە باشی سوودی لێ وەربگرن.

  گفتوگۆ لە دانوستاندن فراوانترە

گرنگە لێك جیا بكرێنەوە

بەرپرسی دەستەی كارگێڕیی مەكتەبی سیاسی وردكردنەوەیەكی هزرییانەی بۆ چەمكی « گفتوگۆ» كرد و بە فراوانتر لە دانوستاندنی سیاسی لە قەڵەمی دا، بۆیە جەختی لەسەر ئەوە كردەوە، گرنگە گفتوگۆ لە دانوستاندن جیا بكرێتەوە و بەمجۆرە دریژەی بە قسەكانی دا:

 بە دیدی من لەگەڵ ئەوەی لە نێوان گفتوگۆ و دانوستاندا خاڵی هاوبەش هەیە، بەڵام جیاوازیشیان هەیە، بۆیە گرنگە لێكیان جیا بكەینەوە. دانوستاندن پرسێكە لە نێوان ئەو شاندانەی كە دانوستاندن دەكەن لەسەر پرسێكی دیاریكراو، بۆ نموونە دوو حزبی سیاسی لەسەر كێشەیەكی تایبەتیی خۆیان دانوستاندن دەكەن، بەڵام گفتوگۆ فراوانترە و لەوانەیە كۆمەڵێك لایەنی جیاواز لە ڕووی سیاسییەوە، یان لە ڕووی ئایینی و نەتەوەییەوە لەسەر پرسێكی گرنگی كۆمەڵگە گفتوگۆ بكەن، بەڵام وێڕای بوونی ئەم جیاوازییەش، بناغەی سەركەوتنی دانوستاندن هەر بەندە بە پرانسیپی یەكتری قبووڵكردنەوە، ئەو جا ئەو دانوستاندنە لە نێوان دوو حزبی سیاسیی كوردستانی بێت، یان لە نێوان حزبێكی سیاسی و حكومەت بێت، یان لە نێوان حكومەتی هەرێمی و حكومەتی فیدڕاڵی بێت، بناغەی سەركەوتنەكەی بەندە بە واقعبینی و ‌یەكتری قبووڵكردنەوە.

 هێزی لۆژیك و لۆژیكی هێز

سەبارەت بە هێزی لۆژیك بۆ سەركەوتنی گفتوگۆ و دووركەوتنەوە لە لۆژێكی هێز و یەكتری ڕەتكردنەوە، میرانی ئاماژەی بەوە كرد، لۆژیك دەڵێت ئەوەی لە فەرهەنگی لۆژیكدا بێت، دەبێت پەسەند بكرێت، بەڵام ڕەنگە زۆر جاریش لۆژیك قبووڵ نەكرێت، لەم ڕوانگەیەوە پیتەكانی خاڵبەند كرد و لەسەر گرنگیی گفتوگۆ بەمجۆرە ڕای خۆی خستە ڕوو:

ئەو دەستەبژێرانەی لە بازنەكانی گفتۆگۆ لەسەر ئەو پرسە گرنگانە گفتوگۆیان كردووە، ئەگەر بە واقیعبینی و بەدەر لەوەی لێی ڕاهاتوون، گفتوگۆیان بكردایە، ئەوا بە بۆچوونی من لەوانەیە بەرهەمەكەی لەمەی ئێستا جیاواز بووایە، لەمەدا مەبەستم ئەوەیە باكگراوندی حزبی ئەوجا ئەو باكگراوندە «پارتی، یەكێتی، یەكگرتوو، كۆمەڵ، شیوعی و.. هتد»، زۆر جار ڕێگرە لەوەی كە بتوانین بە واقیعبینی و هێزی لۆژیك ڕاشكاوانە گفتوگۆ بكەین، بۆیە لەم ڕوانگەیەوە من ناڵێم دەبێت سیاسەت واز لە گفتوگۆ بێنێت، بەڵكو دەڵێم دەبێت باكگراوەندی سیاسیمان سەرپۆشێكی پارێزەر بێت بۆ پاراستنی گفتوگۆ و دەستبەرداری گفتوگۆ نەبێت.

بۆیە پێشنیاری من بۆ هەموو لایەك و پێش هەمووانیش بۆ پارتی دیموكراتی كوردستان، ئەوەیە كە ئێمە بە ئەندام و كادرانی پارتی بڵێین، بڕۆن لە دەرەوەی پارتیبوونی خۆتان لەسەر هەموو پرسێك گفتوگۆ بكەن. ئەگەر حزبە سیاسییەكان بەدەر لە باكگراوەندی حزبییان بوار بە ئەندام و كادرەكانی خۆیان بدەن، لەسەر پرسە گرنگەكان گفتوگۆ لەگەڵ یەكتری بكەن و، پێشوەختە نەڵێن ئەوەی تۆ هەڵەیە و من خاوەنی مافم و من لەسەر هەقم، بەوە گفتوگۆ بەرهەمی زۆر باشی دەبێت، بەڵام بەپێچەوانەوە ئەگەر ئەم لۆژیكە نەبوو، ئەوا ئەو لایەنە خۆی لە هەڵوێستێكی موحریجدا دەبینێتەوە و ناتوانێت دۆست و پشتیوانی بۆ پرسەكەی خۆی دروست بكات و، تەنیا وەك ئایدیۆلۆژیەتێكی دیاریكراوی توێژێك دەمێنێتەوە.

بۆیە دووبارەی دەكەمەوە كە دەبێت مرۆڤ بەردەوام خۆی لە بازنەی واقیعبینی ببینێتەوە، نەك «تاكبینی، توێژبینی، حزببینی، ئایدیۆلۆژیەتبینی»، واقیعبینی ئەوەیە من خۆم لە چاوی تۆدا ببینم، نەك چاوی خۆم، یان بە چاوی خەڵك تەماشای خۆمان بكەین، ئەمە شتێكی گشتییە بۆ واقیعبینی، ئەوجا ئەمە كەسێك بێت، یان حزبێك، یان حكومەت بێت، دەبێت لە چاوی خەڵكەوە تەماشای خۆمان بكەین.

ئێوە لە بازنەی گفتوگۆ ئەم كتێبەتان ئامادە كردووە و ناونیشانی «گفتوگۆ لەگەڵ ناڕەزایی خەڵك»تان بۆ داناوە، بەڵام من دەڵێم ناڕەزایی لەسەر چی؟ گرنگە ناڕەزایی دیاری بكرێت، دەبێت بزانین ئەم ناڕەزاییانە، ناڕەزایی هاوبەشی خەڵكن، یان ناڕەزایی چینێك، یان ڕەگەزێكی دیاریكراوە؟ بۆیە ئەوانەی گفتوگۆ دەكەن، گرنگە پێش ئەوەی گفتوگۆ بكەن لەسەر شێوازی ناڕەزاییەكان ڕێك كەوتبن.

ئەمانەی ئاماژەم پێ كردن، وادەكات كە ئێمە خۆمان لەناو بازنەی واقیعبینی ببینینەوە، لەناو ئەم بازنەیەشدا لەسەر هەر پرسێك گفتوگۆ بكەین و، هەر بڕیارێك بدەین و لەسەر ئەم بنەمایە هەنگاو بهاوێژین، ئەگەر قازانجیش نەكەین، زەرەر ناكەین، ئەگەر هەنگاوێكیش نەچینە پێشەوە، ناگەڕێینەوە بۆ دواوە، بەڵام بەپێچەوانەوە و لە دەرەوەی بازنەی واقیعبینی هەر هزرێك و هەر بڕیارێك و هەر هەنگاوێك هەڵبگرین، ئەوا بە دڵنیاییەوە ئەگەر زەرەر نەكەین، قازانج ناكەین، ئەگەر بەرەو دواوە نەگەڕێینەوە، بەرەو پێشەوە ناچین.

 سیاسەت بە میزاج و كار و كاردانەوە ناكرێت

چەقبەستوویی پرۆسەی سیاسی لە كوردستاندا وا دەبینرێت كە گفتوگۆ و دانوستاندنی نێوان حزبە سیاسییەكان لە بارێكی باشدا نییە و هەندێك جاریش وادەبینرێت، كە حزبەكان پشتیان لە یەكدی كردووە و پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان ناتوانێت خاڵی هاوبەش لە نێوانیان دروست بكات، سەبارەت بە هۆكار و كێشەی گفتوگۆ و دانوستاندن لەنێوان حزبەكانی كوردستاندا، میرانی بەمجۆرە ڕاشكاوییە بۆچوونەكانی خۆی خستە ڕوو:

گرفتی سەرەكی بۆ دروستبوونی ئەم واقیعە خۆمانین، حزبە سیاسییەكان، نەك كۆمەڵگە، بۆچی؟ لەبەر ئەوەی حزبەكان كۆمەڵگەیان بە سیاسی كردووە، یان بە دوای سیاسەت كەوتوون. لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە هەرێمی كوردستانیشەوە، بە شێوەیەكی هەڵە حزبایەتی دەكەین، هەڵەكانیشمان لەچەند بوارێكدایە لەوانە:

  سیاسەت بە میزاج ناكرێت

ئەمەش واتە ناكرێت تۆ كەسێكت لە فڵانە حزب خۆش ناوێت، هەموو حزبەكە بسڕیتەوە و بڵێیت خۆشم ناوێت، ئەمەش واتا گشتاندن لە ڕوانگەی بەشێك و سەپاندنی بەسەر گشتدا، لە سلێمانی دەڵێن «چەم بێ چەقڵ نابێت»، بەڵام من دەڵێم «سیاسەت بە میزاج ناكرێت».

 سیاسەت بە كار و كاردانەوە ناكرێت

نەك هەر لە سیاسەتدا، بەڵكو لە شەڕیشدا هەموو دەرگاكان دانەخراون، ئەوجا چ بە ڕاستەوخۆ، یان ناڕاستەوخۆ، بەڵام ئێمە زۆر جار دەرگاكان لە خۆمان دادەخەین و ڕاستەوخۆ پەنا بۆ كاردانەوە دەبەین، هەر بۆ نموونە حزبێك لە حزبەكان بڕیارێك دەدات، لەوانەیە ئەو بڕیارە لە دیدی منەوە هەڵە بێت و لە دیدی خۆیەوە ڕاست بێت، ئەم جیاوازە فەرزی دەكات، ئێمە گفتوگۆ و دانوستاندن بكەین، بۆ ئەوەی قەناعەتم پێ بهێنێت بڕیارەكەی ڕاستە، كە ئەمەی كرد، من تووشی كاردانەوە نابم، یان من هەوڵ دەدەم قەناعەتی پێ بهێنم كە بڕیارەكەی هەڵەیە بۆ ئەوەی بەرانبەرەكەم وازی لێ بهێنێت، بەڵام كە ئەم ڕێگەیەمان واز لێهێنا و یەكسەر كاردانەوەمان پیشان دا، ئەوە ئیتر ناگەینە یەك و هەر لایەك لەسەر بڕیاری خۆی دەبێت.

 سیاسەت بە سۆز و عاتیفە ناكرێت

لە هەر بڕیارێكی سیاسیدا سۆز و عاتیفە پێوەر بێت، ئەو بڕیارە هیچ ئاكامێكی نابێت، خۆپیشاندان و ناڕەزاییش لەسەر سۆز و عاتیفە ڕیك بخرێت، ئاكامی نابێت. هەر بۆ نموونە ئێستا مامۆستایان لەسەر دواكەوتنی مووچەكانیان ناڕازین، بەڵام دواكەوتنی مووچە مانای ئەوە نییە نادرێت، هەر بۆیە ئێمە هەموومان پشتیوانی لە مامۆستایان دەكەین بۆ ئەوەی مووچەكانیان وەربگرن، بەڵام خەڵكانێك دێن بە ڕێگەی سۆز و عاتیفە داوا دەكەن، هەموو كۆمەڵگە هەمان هەڵوێستی هەبێت، كە ئەمە لەوانەیە بارودۆخێكی نەرێنی بە دوای خۆیدا بێنێت.

لەبەر ئەم هۆكارانە و بۆ ئەوەی بڕیاری سیاسیی ئێمە ئاكامێكی هەبێت، دەبێت ئێمە بەردەوام لە بازنەی واقیعبینی كارەكانی خۆمان ئەنجام بدەین، دەبێت ئەو سیاسەت و فرەحزبییەی لە جیهان و كوردستانیش هەیە، لەناو بازنەی واقیعبینی مامەڵە لەگەڵ یەكتری بكەین، ئەگەر لەو بازنەیە هاتینە دەرەوە ئەوا پێكەوەژیان بوونی نابێت.

 دەبێت كوردایەتی بكەین نەك حزبایەتی

بۆ دۆزینەوەی ڕێگە چارەیەك بۆ شكاندنی ئەو بەستەڵەكەی ئێستا لە نێوانی حزبەكانی كوردستان هەیە و كەمتر پێكەوە گفتوگۆ و دانوستاندن دەكەن، تەنانەت لەسەر پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانیش بۆچوونی جیاوازیان هەیە، فازڵ میرانی بەمشێوەیە ئەم واقیعەی بۆ ئامادەبووان ڕوون كردەوە:

ئێمە دەبێت كوردایەتی بكەین، نەك حزبایەتی، ئەگەر تەنیا حزبایەتی بكەین ناتوانین لەگەڵ خەڵكی خۆمان دابنیشین و بەرگری لە مافەكانیان بكەین، ئەوجا دەبێت لە چوارچێوەی بیركردنەوەی كوردایەتی، لایەنە سیاسییەكان ئێمە ڕابكێشن بۆ لای خۆیان بۆ ئەوەی گفتوگۆ و دانوستاندن بكەین، زۆر سوپاسیان دەكەین، ئێمە ڕایانبكێشین بۆ ئەوەی دانوستاندیان لەگەڵ بكەین، دیسان سوپاسی بە دەنگەوەهاتنیان دەكەین.

لە ئێستادا هەندێك باس لەوە دەكەن كە سەردەمی دەوڵەتی «نەتەوەیی و ئایینی» بەسەر چووە، بەڵام ئێمە وەك نەتەوەی كورد كێشەی نەتەوەییمان هەیە، هەتا ئێستاش خەڵكانێك هەن ئێمە وەك نەتەوەی كورد قبووڵ ناكەن، ئەگەر بەغدا من وەك نەتەوەی كورد قبووڵ بكات، بەوشێوەیە مامەڵە لەگەڵ هەرێمی كوردستان ناكات و نایەت ئاستەنگ و كێشە بۆ قووتی خەڵكی كوردستان دروست بكات، خۆیان بە ملیاران دۆلاریان بە گەندەڵی بە هەدەر داوە، دێن بە ئێمە دەڵێن «ئەوەندە فەرمانبەرتان زیادە»، وەك پەروەردگاریش دەفەموێت «أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَأَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلا تَعْقِلُونَ» ئەم ئایەتە ڕێك بەسەر ئەو ڕەفتارانەی بەغدا لەگەڵ ئێمە پراكتیزە دەبێت، بە ئێمە وا دەڵێن، بەڵام لە پراكتیكدا بۆ خۆیان ئەمە بوونی نیە،ئەمەش وەك لە ئایەتێكی دیكە پەروەردگار دەفەرمووێت «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ مَا لَا تَفْعَلُونَ ، كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللَّهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ»، لەم ئایەتەدا سەرنج بدەن پەروەردگار چەند بەندەی خۆی خۆش دەوێت، بەڵام لەسەر ئەوەی كە شتێك دەڵێن و جێبەجێی ناكەن «كَبُرَ مَقْتًا»ی بەكار هێناوە، گەوەرترین سووكایەتی بە بەندەكانی خۆی دەكات، كە ئەو كارانە دەكەن.

ئەمە واقیعی سیاسیی ئێمەیە، بۆیە ئێمە كێشەی نەتەوەییمان هەیە، ئێمە دەمانەوێت هاوبەشەكانی ئێمە خوشك و براكانمان لە حزبەكانی دیكەی كوردستان، بێن لەسەر ئەم پرانسیپە ڕێك بكەوین كە كوردایەتی چارەنووسی ئێمە دیاری دەكات.

لایەنێكی دیكە كە بۆ ئێمە زۆر گرنگە، ئەوەیە ئێمە دەبێت «ئامانجی ستراتیژی و ئامانجی قۆناغبەندی» لێك جیا بكەینەوە، هەروەها دەبێت تاكتیك بخەینە خزمەتی ستراتیژ و، نابێت ستراتیژ بكەینە قوربانی بۆ تاكتیك، هەر بۆ نموونە بۆ ئەوەی حزبێك لە كوردستاندا لە ئێستا پێگەیەك بۆ خۆی مسۆگەر بكات، یان دەستكەوتێكی كاتی بەدەست بهێنێت، نابێت بڵێت «لە داهاتوو كوردستان دەبێتە دەوڵەتێكی فیدڕاڵی، یان نابێت، ئەوە كێشەی من نییە»، ئەو حزبە دەبێت ئەوە لەبەر چاو بگرێت، ئەو بەشێكە لە نەتەوەكەی، نەتەوە گرنگە كە هەموومان لەخۆی دەگرێت، كاتێك ئەمە دەكات، خۆی لاواز دەبێت و لە قۆناغێكدا دەكەوێت.

ئێمە وەك پارتی دیموكراتی كوردستان، بەپێی مێژوو و جوگرافیا حوكم لەسەر خۆمان دەدەین، مێژووی ئێمە لە ساڵی 1946 دەست پێ دەكات، ئێستاش لەو جوگرافیایەین كە كوردستانە و لە پەرلەمانی كوردستانیش زۆرینەین و، لەگەڵ حزبەكانی دیكەش لە حوكمڕانیدا هاوبەشین، بۆیە ڕێژەی بەرپرسیاریەتی بە ئاستی هاوبەشیمان لە حوكمڕانی دەگۆڕێت، هەر بۆ نموونە گریمان ئێمە لە كۆمپانیایەك پێكەوە هاوبەشین، لایەك پشكی 70%ی هەیە و بەرانبەرەكەی پشكی 30%، ئێ خۆ ناكرێت بڵێم 50% تۆ بەرپرسیاری و منیش 50%، ئەگەر ئەمەم كرد واتە سووكایەتیم بە مێژوو و جوگرافیا و سەرمایەكەی خۆم لەو كۆمپانیایە كرد، بەڵام دەتوانم لەو دەستكەوتەی كۆمپانیاكە بەدەستی دەهێنێت، بڵێم بە ڕێژەی 70% و 30% دابەشی ناكەین، من واز لە 10%ی دەستكەوتەكەی خۆم دەهێنم بۆ هاوبەشەكەم، ئەمەیان دەكرێت و دروستە. بەڵام لە هەڵگرتنی بەرپرسیاریەتی دروست نییە و دەبێت من 70% بەرپرسیاریەتییەكە هەڵبگرم، لەسەر ئەم بنەمایە دەتوانین پشتیوانی یەكدی بین و بەردەوامیش پێكەوە بین و، دەبێت پرانسیپی هاوبەشی كۆكەرەوەی هەموولایەكمان بێت و پێكەوە بین، هەموومان بەهێزین و لێك داببڕین هەموومان لاوازین.

پێشتر ئاماژەم بەوە كرد، كەموكورتییەكە لە خۆمانە وەك حزبە سیاسییەكان، سەرۆك بارزانی لە كردنەوەی یادگەی نیشتمانی بارزان، بانگەوازی كرد، حزبە سیاسییەكان پێكەوە كۆببنەوە ڕێك بكەون، پرسیاری من ئەوەیە كێ «بە كردار، نەك هەر بە قسە» بەپیر ئەم بانگەوازەوە هات و گوتی «پارتی تۆ ئەم بانگەوازەت كردووە، با هەموو لەسەر مێزێك كۆبینەوە و كێشەكانمان چارەسەر بكەین، با هەموومان ماف و ئەركی خۆمان بزانین؟»

لێرەدا دەبێت هەموومان ئەو ڕاستییە بزانین و ئاوڕێك لە دوێنێ بدەینەوە، ئێمە خۆمان بە بێ كوردستان دیوە كە دەبوو بە «بەرگەیەكی تەرەدود»ـەوە لە ورمێەوە بچین بۆ كرماشان، هەروەها یەكێتیشمان بینیوە كە بە «بەرگەیەكی تەرەدود»ـەوە لە زڵێوە دەچوون بۆ كرماشان، بەڵام ئێستا پڕۆتۆكوڵاتمان هەیە، خاوەنی پاسپۆرتی دیپلۆماسین، فەرشی سوور بۆ سەركردەكانمان ڕادەخرێت، دەبا ئەمەمان لەبەرچاو بێت، بۆ ئەوەی ئەم كوردستانە بپارێزین.

  لەم قۆناغەدا دەبێت یەك بژارەمان هەبێت و پێكەوە بڕیاری لەسەر بدەین

لە ئێستادا حزبە سیاسییەكانی كوردستان لە ئامادەكاریدان بۆ دوو پرۆسەی هەڵبژاردن، یەكەمیان هەڵبژاردنی پارێزگاكانی عێراقە كە لە كانوونی یەكەمی ئەمساڵ بەڕێوە دەچێت، كە حزبەكان لە ناوچەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان بەشداری تێدا دەكەن، دووەمیشیان هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستانە كە بڕیارە لە شوباتی ساڵی داهاتوو ئەنجام بدرێت، سەبارەت بەم دوو پرسە گرنگە پرسیار كرا، ئایا بێجگە لە هەڵبژاردن بژارەی دیكەمان هەیە؟ میرانی بەمجۆرە وەڵامی ئەم پرسیارەی دایەوە:

بژارەیەك لای من هەیە لە هەردوو پرۆسەی هەڵبژاردنەكە گرنگترە، ئەویش ئەوەیە گرنگە هەموومان پێكەوە یەك بژارەمان هەبێت، ئەمەش واتە چۆن هەموو پێكەوە ئەم كارە بكەین، چۆن ئەم كارە نەكەین هەموو پێكەوە، كە ئەمەمان كرد، سەركەوتوو دەبین.

رێكنەكەوتنمان لەسەر یەك بژارە، بووە هۆكاری ئەوەی ساڵی پار نەمانتوانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان ئەنجام بدەین، پرسیار ئەوەیە هەڵبژاردنمان نەكرد، كێ زیانی لێ كەوت؟ بێگومان نە ئەو لایەنە زیانی كرد كە پێداگری دەكرد هەڵبژاردن بكرێت، نە ئەو لایەنە زیانی كرد كە پێداگری دەكرد هەڵبژاردن نەكرێت، ئەوەی زەرەری كرد هەرێمی كوردستان بوو، وەك ئێستا دەیبینین كەوتووینەتە ناو بۆشایەكی دەستووری، ئەوەی ماومانە ئەوەیە سەرۆكی هەرێممان هەیە.

كێشەی خراپ ئەوەیە كاتێك براكەی خۆی زەرەر دەكات، ئەوی دیكە ئاسوودە دەبێت، هەست ناكات ئەویش زەرەری كردووە، بەڵام سەرەنجام هەر هەست دەكات، ئەویش زەرەری كردووە. بۆ ئێستاش خاڵی گرنگ ئەوەیە لەسەر بژارەیەك ڕێك بكەوین، ئێمە مەحكوومین تا بەشێك بین لە عێراق پابەندی دەستووری عێراق بین، بەڵام نەك بە شێوەیەكی ئینتقائی دەستورەكە جێبەجێ بكرێت، یان هەوڵ بدرێت لە ڕێگەی زۆرینەی پەرلەمانییەوە بڕیارمان بەسەردا فەرز بكرێت.

ئەگەر سەرنج لە پرۆسەی سیاسیی ئێستای عێراق بدەین، دەبینین «دادگای فیدڕاڵی» جێگەی هەر سێ دەسەڵاتەكەی «یاسادانان و جێبەجێكردن و دادوەری» گرتووەتەوە، كە ئەمە خۆی دژی پرانسیپی جیاكردنەوەی دەسەڵاتەكانە. هەر بۆ نموونە سەرۆك وەزیرانی عێراق كە بەپێی دەستور فەرماندەی گشتیی هێزە چەكدارەكانی عێراقە، هەر بڕیارێك بدات، دەبێت جێبەجێ بكرێت، بەڵام هەر لە مانگی ڕابردوو سەرۆك وەزیران بڕیارێكی دەركرد، بۆ ئەوەی بارەگایەكی پارتی دیموكراتی كوردستان چۆڵ بكرێت كە «قیادەی عەمەلیاتی كەركووك»ی تێدایە، بەڵام دادگای فیدڕاڵی بە بڕیارێكی وەلائی بڕیارەكەی سەرۆك وەزیرانی ڕاگرت.

لە سەردەمی كابینەكەی حەیدەر عەبادی، پەرلەمانی عێراق هەموو دەسەڵاتەكانی خۆی دا بە سەرۆك وەزیران بۆ ئەوەی گەمارۆ بخاتە سەر هەرێمی كوردستان، لەناو هەموو پەرلەمانتارانی عەرەبی شیعە و سوننە یەك پەرلەمانتار بە ناوی «فەهد دەهلەكی» هاتە دەنگ و گوتی: چۆن گەمارۆ دەخەنە سەر هەرێمی كوردستان، ئایا هاووڵاتیانی ئەم هەرێمە هاووڵاتیی عێراقی نین؟

كەواتە ئێمە لە واقیعێكدا لە عێراق دەژین كە بەمجۆرە مامەڵەمان لەگەڵ دەكەن، بۆیە ڕێگەی دیكەمان نییە و دەبێت پێكەوە لەسەر یەك بژارە ڕێك بكەوین.

سەبارەت بە هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی كوردستانیش، دەبێت كێبڕكێی ئێمە لەسەر ئەوە بێت، كام لایەن زیاتر زەمینە بۆ ئەنجامدانی ئەو هەڵبژاردنە دەڕەخسێنێت، چونكە ئەوەی دڵسۆز بێت بۆ ئەم خاك و نیشتمانە، دەبێت ئەوەی لەبەر چاو بێت، ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان، فاكتەرێكی گرنگە بۆ بەردەوامیی دەركردنی یاسا، سەقامگیری و دەستوورییەتی هەرێمی كوردستان، بۆیە دەبێت ئەنجامدانی هەڵبژاردنی پەرلەمانی كوردستان بژارەی هەموومان بێت و پەلە لە ئەنجامدانی ئەو هەڵبژاردنە بكەین.

 با بە ڕەشبینی سەیری

ئایندەی میللەتی خۆمان نەكەین

لە میانەی ئەو پرسیارانەی لەم دیدارەدا ئاراستەی میرانی كران، پرسی تێكەڵبوونی بەرپرسان بوو لەگەڵ خەڵك و چوونیان بۆ چایخانەكان بۆ ئەوەی لە نزیكەوە خەڵك ببینن وگوێ بۆ كێشەكانیان بگرن، سەبارەت بەم لایەنەش میرانی بەمجۆرە وەڵامی ئامادەبووانی دایەوە:

پرسیارەكەتان زۆر كراوە بوو، منیش هەوڵ دەدەم زۆر بە كراوەیی وەڵامتان بدەمەوە، ئەو چایخانەی داوام لێ دەكەی من بچم، نوێنەرایەتیی كۆمەڵگە ناكات، ڕێگە و هۆكاری دیكە هەیە بۆ ئەوەی كار لەسەر كێشەكانی خەڵك بكەین.

بەرپرسان ئەوجا سەرۆك وەزیران بێت، یان وەزیر، یان بەڕێوەبەری گشتی و...هتد، ئۆفیسی خۆی هەیە و كار بە ڕێنمایی و یاسا دەكات، ئەوەی گرنگە ئەوەیە كە كارەكەی خۆی بكات و بە جێبەجێكردنی كارەكەی بە سەركەوتوویی مامەڵە لەگەڵ كێشەكانی خەڵك بكات، چوونە ناو خەڵك و چایخانەكان، كاری ئەوان نییە، بەڵكو كاری ئۆرگانەكانی حزب، ئەندام پەرلەمان، مامۆستایانی ئایینی، ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و موختاری گەڕەكەكانە و...هتد.

من جارێك سەردانی چایخانەی مچكۆم لە هەولێر كردووە، بۆ ئەوەی سپلیت و كەلوپەلەكانیان بۆ نوێ بكەمەوە، بەڵام ئەوە كاری بەرپرس نییە، واز لە ئیشەكەی خۆی بهێنێت و بچێت لە چایخانە دابنیشێت، هەر بۆیە دەبێت «وەزیرەكان، پارێزگارەكان، قائیمقام و بەڕێوەبەری ناحیەكان، پزیشكان و بەڕێوەبەری نەخۆشخانەكان و.. هتد» بەردەوام لەناو كارەكانی خۆیان بن و زۆر بە وردی و ڕێكوپێكی كارەكانی خۆیان ئەنجام بدەن، بۆ ئەوەی خەڵك ڕازی بێت، تەنیا بە جێبەجێكردنی كارەكانیان خەڵك لێیان ڕازی دەبێت، نەك تەنیا بە چوونە ناو خەڵك.

لە ڕووداوە كارەستبارەكەی خوشك و برا كریستیانەكانمان لە حەمدانیە، بینیمان خەڵك لێ نەگەڕان وەزیری كۆچ و كۆچبەرانی عێراق بچێتە هۆڵی پرسەكە، بۆچی؟ لەبەر ئەوەی لە كارەكانی خۆی كەمتەرخەم بووە، ئەگەر كەمتەر خەم نەبووایە خەڵك پێشوازی لێ دەكرد.

ئێمە خۆمان لە كارە باشەكان نادیدە دەكەین و بە چاومان هەر خراپەكان دەبینین، لەسەر ئەمە پێغەمبەر(د.خ) دەفەرموێت: «ويل لأُمةٍ لم تقل للمُحسن أحسنت وللمسيئ أسأت»، سەرنج بدەن لەم فەرموودەیە كاری باش، (محسن) پێش كاری خراپ (مسیئ) خراوە، ئەگەر پاش و پێش بكرێن، لە ڕووی زمانییەوە ماناكەی هەر یەكە، بەڵام لۆژیكەكە لەوەدایە كە لە پێشدا دەستخۆشی لەكارە باشەكان بكرێت، پاشان ڕەخنە لە كارە خراپەكانیش بگیرێت.

ئێمە كە لە شاخ گەڕاینەوە، وەك خوالێخۆشبوو شەهید فرانسۆ هەریری دەیگوت «هەولێر گوندێكی گەورە بوو، دهۆك گوندێكی بچووك بوو»، ئێستا بارودۆخێكی دیكە دەبینین، شارەكانمان گەورە بوون و پڕۆژەی زۆر باش كراون، ڕاستە ئەم كارانە هەمووی حكومەت نەیكردوون، بەڵام حكومەت هۆكار بووە و زەمینەی خۆش كردووە بۆ ئەوەی لەم وڵاتە سەرمایەی گەورە بخرێتە گەڕ.

كەواتە دەتوانین بڵێین، بەڵێ كاری زۆر باش كراوە، بەڵام زۆریش ماوە دەبێت بكرێن. من دەڵێم گرنگە بترسین بۆ ئەوەی یەدەگی تەواوی خۆمان ئامادە بكەین بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی هەموو ئەگەرەكان، بەڵام نابێت خۆمان بترسێنێن، چونكە كە خۆمان ترسان، بیر لەوە ناكەینەوە یەدەگی پێویست ئامادە بكەین، لە بچووكترین كارەساتدا دەشكێین. بۆیە زۆر باشە بترسین، بەڵام خۆمان نەترسێنین و بە ڕەشبینیشەوە سەیری میللەتی خۆمان نەكەین.