كۆڕبەندی ساڵانەی «ڤاڵدای» كە لە هاوینەهەواری سووچی ڕووسیا بە بەشداریی چەندین وڵات و گەورە كۆمپانیا و ڕێكخراو و كەسایەتییەكان بەڕێوە چوو، لە كاتێكدایە كە جیهان لە بەردەم گۆڕانكاری و پشێویی گەورەدایە، بەتایبەتی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دكتۆر محەمەد ئیحسان مامۆستای زانكۆی لەندەن و وەزیری پێشووتری حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ كاروباری ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان، یەكێك بوو لە بەشدارانی كۆڕبەندەكە، لە دیدارێكی تایبەتدا چەند پرسیارێكمان ئاراستەی كرد، بەم جۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

 

* كۆڕبەندی ڤاڵدای كە لە هاوینەهەواری سووچی لە ڕووسیا بەڕێوە چوو، لە كاتێكدا دێت كە جیهان لە گۆڕانكاریی بەردەوامدایە، بەو پێیەی وەكو ئەكادیمییەكی كورد بەشداریت لەو كۆڕبەندەدا كرد، ئایا دەكرێت بزانین گرنگیی ئەم كۆنگرەیە لە چیدایە؟

- كۆڕبەندی ئابووریی ساڵانەی ڤاڵدای (Valdai Discussion Club) كە لە هاوینەهەواری سووچی لە ڕووسیا بەڕێوە چوو، لە یادی بیست ساڵەی دامەزراندنی ڤاڵدای بوو كە یەكێكە لە هەرە پێگە بەهێزەكانی ئابووری و، كاری زۆر گرنگ دەكات لەسەر سیاسەتی دەرەوەی ڕووسیا و سیاسەتی ئەو وڵاتانەی كە لەژێر فەلەكی ڕووسیادا دەسووڕێنەوە، نوێنەری زۆر لە دەوڵەتان و كۆمپانیاكان و بزنێسمان و ئابووریناس و كەسانی ئەكادیمی لە سەرانسەری جیهاندا بەشداریی تێدا دەكەن، ناونیشانی ئەم ساڵی ئەم كۆڕبەندەكە «جیهانێكی فرەجەمسەر» بوو و لە مۆسكۆ دەستی بە كارەكانی كرد، ئەم دروشمە بە ڕاشكاوی ئەوەی لێ دەخوێندرێتەوە كە دروشمی «جیهانێكی هەژموونگەرایی تاك جەمسەری بەرەو جیهانێكی فرەجەمسەر» هەنگاو هەڵدەگرێت، لەم كۆڕبەندەدا كە زیاتر لە نوێنەری 44 وڵات و زیاتر لە 140 گەورە توێژەری ئابووریناس و سیاسەتمەدار و دیپلۆمات و كەسایەتیی جیهانی بەشداری بوون، جیا لەوەی لە ڕۆژی یەكەمدا ڕاپۆرتی كۆڕبەندی ڤالدای بە ناونیشانی «جیهانێكی فرەجەمسەر» بڵاو كراوەیە، چەندین پەنێڵی گرنگیش لە سەر پرسە جیهانییەكان لە كۆڕبەندەكەدا بەڕێوە چوون، زۆر بە ڕاشكاوی گفتوگۆ لەسەر ناوەڕۆكی ئەو پرس و باسانە كران، منیش وەك ئەكادییمیەكی كورد و دانیشتووی هەرێمی كوردستان كە بابەتەكانی ئەم پرسە لەگەڵ پسپۆڕیی من نزیكە، بەشداری ئەم كۆڕبەندە بووم و لە چەند پەنێڵێكدا بەشداریم كرد و پرسیاری خۆمم ئاراستەی بەشداربووانی پەنێڵەكە دەكرد، هەر بۆیە لە ڕۆژی یەكەمی كۆڕبەندەكەدا سێرگی لاڤرۆڤ وەزیری دەرەوەی ڕووسیا بابەتێكی گرنگی تایبەت بە سیاسەتی دەرەوەی ڕووسیا و شەڕی ئۆكرانیا باس كرد، جێگەی ئاماژەپێكردنە لەم پەنیڵەدا ڤلادمێر پوتین سەرۆكی ئێستای ڕووسیای فیدڕاڵیش ئامادەبوو، لە كۆتایی كۆڕبەندەكەشدا ڤلادمێر پوتین بۆ خۆیشی پەنێڵێكی هەبوو، من بەشداریم لەم دوو پەنێڵەدا كرد، لێرەدا دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە:

ئەم كۆڕبەندە (كۆڕبەندی ڤاڵدای) لە كاتێكدا بەڕێوە چوو، كە سیاسەتی ئێستای نێودەوڵەتی و سیستمی نوێی جیهان لە ناو گۆڕانكارییەكی نێودەوڵەتیی تازەدایە، بەتایبەتی لە دوای شەڕی (ڕووسیا و ئۆكرانیا) كە وا لە دوو ساڵ نزیك دەبێتەوە، بۆیە ئەم گۆڕانكارییانە دەكرێت پێی بگوترێت «لەدایكبوونی گۆڕانكاریی ڕیشەیی لە ناو سیستمی نوێی جیهاندا». ئەم گۆڕانكارییە لەسەر ئاستی جیهان بۆ كێشەی كوردیش گرنگە و، بە بەشداربوونم لە پەنێڵەكانی ئەم كۆڕبەندە توانیم بۆچوونی خۆم بخەمە ڕوو، بەوەی لە هەر سەدەیەكدا وڵاتێكی زلهێز هەژموونی بەسەر جیهاندا هەبووە، هەر بۆیە ڕاستە ئەمرۆ سیستمە جیهانییەكە لە گۆڕاندایە و هاوپەیمانێتییەكان گۆڕانكارییان بەسەردا هاتووە، بۆ ئێمەی كوردیش گرنگە زۆر بە جددی بایەخ بەو گۆڕانكارییە تازەیە بدەین.

* باست لەوە كرد كە گرنگترین پەنێڵ كە لە كۆڕبەندی ڤاڵدای بەڕێوە چوو، بریتی بوو لەپەنێڵەكانی ڤلادمێر پوتین سەرۆكی ڕووسیا و سێرگی لاڤرۆڤی وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە، ئایا چ پرسیارێكتان لەسەر پرسی كورد لەم دوو پەنێڵەدا هەبوو؟

- مێژووی ڕووسیا لەگەڵ عێراق و هەرێمی كوردستان مێژوویەكی كۆن و گرنگە، ڕووسیا لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێگەیەكی بەهێزی هەیە و خوازیارە دەسەڵات و پێگەی كۆنی بۆ بگەڕێتەوە، بەتایبەتی لە ئێستادا كە بۆچوونێكی وا هەیە، ئەمریكا لە ناوچەكەدا ڕۆڵی ڕووی لە كەمی كردووە، بۆیە لە پەنێڵەكانیاندا جگە لەوەی باس لە شەڕی ئەتۆمی و مەترسیی بەكارهێنان و كاریگەریی ئەم چەكەی لەسەر كۆی مرۆڤایەتی كرد، هەروەها باس لە بارودۆخی سیستمی نوێی جیهان و شەڕی ئۆكرانیا و سزاكان و چەندین بابەتی دیكە كرا، بەتایبەتی بارودۆخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و گۆڕانی هاوسەنگیی هێز و پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا. لە پەنێڵەكەی سەرۆكی ڕووسیا و وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتەدا بەشدار بووم و پرسیارەكانم زۆر بە ڕوونی لێ كردن، لە یەكەم ڕۆژ پرسیارم لە سێرگی لاڤرۆڤی وەزیری دەرەوەی ئەو وڵاتە كرد، بەوەی بەم نزیكانە محەمەد شیاع سوودانی سەرۆك وەزیرانی عێراق سەردانی ئەو وڵاتە (ڕووسیا) دەكات، ئەمە لە كاتێكدایە ناكۆكیی زۆر لەسەر چەندین دۆسێە لە نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا هەیە، بۆیە پرسیارم لێ كرد: ئایا لە ئەجێندای ئەو كۆبوونەوانەی نێوان حكومەتی ڕووسیا و سەرۆك وەزیرانی حكومەتی عێراق باس لەم پرسەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و حكومەتی عێراق دەكەن؟ سەبارەت بە بارودۆخی سووریاش ئەو پرسیارەم كرد: ئایا هیچ پێشنیار و ڕاسپاردەیەكتان نییە وەك دەوڵەتی ڕووسیا بۆ ئەوەی بیدەنە ڕژێمی سووریا بۆ چارەسەری دۆزی كورد لە سووریا، هەروەك چۆن یەفگینی بریماكۆڤ وەزیری دەرەوەی ئەو كاتی یەكێتیی سۆڤیەت، كە لە شەستەكانی سەدەی ڕابردوو دەستپێشخەریی هەبوو بۆ چارەسەكردنی كێشەكانی كورد لە عێراقدا و ڕۆڵی هەبوو لە گەیشتن بە ڕێككەوتنی 11ی ئاداری 1970 لە نێوان كورد و حكومەتی عێراقدا؟

سەبارەت بە پرسیاری یەكەم، سێرگی لاڤرۆڤ بەم جۆرە وەڵامی دامەوە و گوتی: «ئێمە لەگەڵ عێراق و هەرێمی كوردستان هاوبەشییەكی ڕاستەقینەمان لەگەڵ هەردوو لا هەیە و هەوڵی جددی دەدەین دوور لە دەستتێوەردان بۆ چارەسەركردنی كێشەكان ڕۆڵمان هەبێت»، سەبارەت بە پرسیاری دووەمیش كە تایبەت بوو بە سووریا، دیار بوو وەزیری دەرەوەی ڕووسیا زۆر ناڕازی بوو لە كوردەكانی سووریا و ڕەخنەی هەبوو، سەبارەت بە پەنێڵەكەی ڤلادیمێر پوتین سەرۆكی ڕووسیاش كە زۆر بە ڕاشكاوی وەڵامی پرسیارەكانی سەبارەت بە كوردەكانی سووریا و هەرێمی كوردستان دامەوە.

* لەسەر هەرێمی كوردستان چ پرسیارێكت لە ڤلادمێر پوتین كرد و وەڵامەكەی چی بوو؟

- من لەم كۆڕبەندەدا بە دەرفەتێكی گرنگم زانی لە نزیكەوە لە دەمی پوتین دیدگەی ڕووسیا بەرانبەر عێراق و هەرێمی كوردستان بزانم، بە خۆشحاڵییەوە سەرۆكی ڕووسیا جددی و ڕاشكاوانە لە بارەی كورد وەڵامی پرسیارەكانمی دایەوە، خواستی وڵاتەكەی خستە ڕوو كە دەیانەوێت شتێك بكەن بۆ چارەسەركردنی پرسی كورد لە سووریا و، گوتی كاردەكەین لەسەر بیناكردنی متمانە لە نێوان بەشار ئەسەد و كورد، پوتین ئەوەشی نەشاردەوە كە كێشەی كورد كێشەیەكی ئاڵۆزە لە سووریادا، سەبارەت بە عێراقیش ئاماژەی بەوە دا كە محەمەد شیاع سوودانی دێتە وڵاتەكەی و ڕووسیا بەرژەوەندی و وەبەرهێنانی لە عێراق و هەرێمی كوردستاندا هەیە و ملیارەها دۆلاری خەرج كردووە، بۆیە ئەوان دەیانەوێت ڕۆڵێكی ڕێگەخۆشكەر ببینن و عێراق و كوردستان هاوبەشییەكی گرنگی وڵاتەكەیانە، گوتیشی: «لە نزیكەوە ئاگاداری كێشەكانین و ئێمە دەتوانین زۆر ڕێگەچارە پێشكەش بكەین».

* ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ ناونیشانی كۆڕبەندەكە (جیهانێكی فرەجەمسەر) كە ئەمە خۆی لە خۆیدا گۆڕانكارییەكی گەورەیە لەسەر ئاستی سیاسەتی نێودەوڵەتی و ئەو سیستمە جیهانییەی پێیان دەگوترێت «سیستمی نوێی جیهان»، ئایا بە بۆچوونی ئێوە وەك پسپۆڕێك و كەسێكی ئەكادیمی لە بواری سیاسەتی نێودەوڵەتی و خاوەنی كتێب لەم بوارەدا، كێشەی كورد لە ناو ئەم گۆڕانكارییانەدا چۆن دەخوێنیتەوە؟

- بە درێژایی سەد ساڵی ڕابردوو هەموو كات گۆڕانكارییەكان لە سیاسەتی نێودەوڵەتی و سیتسمی جیهانیدا كاریگەریی گەورەیان لەسەر دۆزی كورد و كوردستان هەبووە، لەوانەیە لە گۆڕانكارییەكانی سیاسەتی نێودەوڵەتی لە سەدەی بیستەمدا بەتایبەتی لە دوای كۆتاییهاتنی شەڕی یەكەمی جیهانی و پەیماننامەی سیڤەر و هەروەها لە دوای كۆتاییهاتنی شەڕی دووەمی جیهانی و دامەزراندنی نەتەوە یەكگرتووەكان و ڕاگەیاندنی جاڕدنامەی مافەكانی مرۆڤ و، پاشانیش بڕیاری پاكتاوكردنی ئیمپریالیزم، خوێندنەوەی باشمان بۆ ئەو گۆڕانكارییە نەكردبێت، بەڵام دوای ئەوەی عێراق كوێتی داگیر كرد و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی ڕژێمی سەدام حوسێن دروست بوو، كە یەكێتیی سۆڤیەتی پێشووش ئەندامی ئەو هاوپەیمانییە بوو، ئەمەش خۆی لە خۆیدا كۆتاییهاتنی شەڕی سارد بوو، ئێمە وەك گەلی كوردستان لە دوای كپكردنەوەی ڕاپەڕینە مەزنەكەی بەهاری 1991 لەلایەن ڕژێمی سەدام حوسێن و ئەنجامدانی كۆڕەو لەلایەن خەڵكی كوردستانەوە، ئەوە بوو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بڕیاری 688ی ئەنجوومەنی ئاسایشی بۆ دامەزراندنی نەوای ئارام لە كوردستان دەركرد، بۆ یەكەمجار بوو لە مێژوودا بڕیارێكی نێودەوڵەتیی بەو جۆرە بۆ كورد بدرێت، ئەو بڕیارەش بووە هۆی ئەوەی كە كوردستان بتوانێت هەڵبژاردن بكات و پەرلەمان و حكومەتی هەرێمی كوردستان دابمەزرێنێت، هەر بۆیە لە ئێستادا كە ئەم گۆڕانكارییە گەورەیە لە سیاسەت و سیستمی نوێی جیهاندا دەبینین، ئەوا حەتمەن هەموو شتێك گۆڕانكاریی بەسەردا دێت و شێوازی هاوپەیمانی و شێوازی دروستكردنی بریاریش لەسەر ئاستی جیهان گۆڕانكاریی گەورەی بەسەردا دێت، ئێمەش وەك هەرێمی كوردستان ڕاستە بەشێكن لە چوارچێوەی دەوڵەتی فیدڕاڵیی عێراقدا، بەڵام لەسەر ئاستی نێودەوڵەتییش پەیوەندییەكی زۆر باشمان هەیە، بۆیە زۆر بە بایەخ و جددییەوە پێویستە خوێندنەوەی زۆر ورد بۆ ئەو گۆڕانكارییە نێودەوڵەتی و جیهانییانە بكەین.