لەكاتێكدا ساڵیادی ئەنجامدانی ڕیفراندۆم و هیوا و ئاواتی هەموو كوردێك بۆ سەربەخۆیی و دەوڵەتی كوردی دەكەینەوە، ئەمەش وەكو مافێكی سرووشتی و ئاسایی گەلی كورد كە ساڵانێكی زۆرە لە پێناویدا خەبات دەكات، وەكو دەرئەنجامێكیش بۆ پیادەنەكردنی ئەو سیاسەتە چەوت و دوژمندارییە هات، كە بەغدا بەرانبەر خەڵكی كوردستان ئەنجامی دەدا، خۆی لە خۆیدا گرفتی عێراق لەگەڵ كورددا مێژوویەكی قووڵی هەیە و پەیوەندی بە عەقڵییەتی عەرەب و ئەو هێزە دەستڕۆیشتووانەوە هەیە كە بە درێژایی دامەزراندنی ئەم دەوڵەتە بە زۆر لێكێنراوە بە یەكەوە حوكمێكی توندوتیژیان دژی كورد كردووە، ئەمەش بووەتە میراتییەكی قێزەوەن و ڕووبارێك لە خوێن و جینۆساید و ئەنفال و كیمیاباران و سڕینەوەی ناسنامەی كوردی لێ كەوتووەتەوە، لەگەڵ ئەمەشدا ئەم وڵاتە (عێراق) لە دروستبوونیەوە تاكو ئەمڕۆ هەرگیز سەقامگیر و ئارام نەبووە و دەستێوەردانی دەرەكیشی چووەتە سەر، هەستی ئینتما و نیشتمانی لای تاكەكانی عێراق كز و كەمە و هەستێكی خۆسەپاندن و هاووڵاتی دەرەجە یەك بوونی هەیە، هەر ئەمەشە وایكردووە بڕوایان بەو فیدڕاڵییەتە نەبێت كە لە دوای ڕووخانی ڕژێمی بەعسەوە لەلایەن سەرۆك بارزانی بۆ پاراستنی ماف و شایستە داراییەكانی كورد، هەوڵ درا، بچەسپێنرێت و لە دەستووری عێراقدا دەنگی لەسەر بدرێت.

عێراقی دەستكرد كە لەسەر بنەمای مەركەزییەت و عروبە دروست كراوە، بە چاوی ڕق و قین و تەماعەوە سەیری كوردستانیان كردووە، بە هەموو شێوەیەك دەسەڵات و پێگەی هەرێمیان لاواز كردووە، بۆیە ڕێگرتن لە هەناردەكردن و فرۆشتنی نەوتی هەرێم و هەموو ئەو دژایەتی و پیلان و مەرامانەی لەپشت پەردەوە، خۆیان مەڵاس داوە بۆ خەڵكی كوردستان و هەرێمەكە، هیچ پەیوەندی بە دەستوور و عەقڵ و مەنتیقەوە نییە، بەڵكو پەیوەندی بە ویستی شەڕانگێزی و پاوانخوازیی دەسەڵاتی مەركەزەوە هەیە بۆ سەر مافەكانی كورد و كوردستانییەكان، جوانترین بەڵگەش بۆ ئەمە ئەوەیە ڕێگا نادەن، هیچ كێشەیەك بەپێی بنەمای دەستوور چارەسەر بكرێت، ئەو دەستوورەی كە بە زۆرینە دەنگی پێدرا و بە پێداگریی دەسەڵاتی كورد بەتایبەتی سەرۆك بارزانی، كە پەسەند كرا و جێگیر كرا، دەسەڵاتدارانی شیعە و سوننەش ئەوەیان نەشاردووەتەوە كە ویستی ئەوەیان هەیە زۆر ماددە و بڕگەی ناو دەستوور دەستكاری بكەن، كە بە دڵنیاییەوە مەبەستیان ئەو ماددە و بڕگانەیە كە پەیوەندی بە كوردەوە هەیە. كۆمەڵگەی عەرەبی بە سوننە و شیعەوە بیر و هزری پاوانخوازی و مەركەزییەت و توندتیژی بەسەریدا زاڵە. ئێمە زۆرجار بۆ موجامەلە دەڵێین دەسەڵاتدارانی سیاسی یان هەندێك، كەمینەیەك، گرووپێك لە كاتێكدا هەموو سیاسەتمەداران و پەرلەمانتاران و كەسایەتییەكانیان تا دەگاتە گەنجێكی ئاسایی ئەو هزرەی ڕەتكردنەوەی كورد و زیانگەیاندن بە قەوارەی هەرێمی كوردستان لە بیروهۆشیاندایە، بۆیە ئەوانیش ناتوانن لێی دەرباز بن و بەو ئاراستەیە سیاسەتمان لەگەڵ دەكەن، ئەم بیركردنەوەیە لە كۆنەوە هەر لە دامەزراندنی دەوڵەتی عێراقەوە چەسپێنراوە.

دەوڵەتی مەركەزیی عەرەبی عێراقی نەك هەر بڕوای بە فیدڕاڵییەت نەماوە، بەڵكو بڕوای بەو بنەمایانەش نەماوە كە لە دوای 2003 عێراقی لەسەر دروست بوو، هەر لە تەوازون و هاوبەشی و دیموكراتیەت و فیدڕاڵی و دەستوور و.. تادوایی. ئەوەتا هەر كە چاوی نێودەوڵەتی لەسەریان نەمێنێت، هەنگاو بەهەنگاو كار بۆ تەسكردنەوە و لەناوبردنی پێگە و دەسەڵاتی قەوارەی هەرێمی كوردستان دەنێن، ئابڵوقەی ئابووری تەنیا كارتێكی فشاری سیاسییە لەناو چوارچێوەی ئەو ڕق و قین و پەشیمانبوونەوەیە لە فیدڕاڵییەت و قەوارەی هەرێم. سەیر لەوەدایە هەموو هێزە سیاسییەكان و زۆرینەی شەقام و تەنانەت كەسایەتییە مەدەنییەكانی عێراق، وا دەزانن مەركەزییەت چارەسەری كێشەكانی عێراق دەكات، ئەوەتا ناوچەكانی خۆیان داماڵی لە نەتەوە و پێكهاتەكانی دیكە و مەسیحی و ئێزدی و سابیئە و كاكەیی و بەهائی و هەموو نەتەوە و ئایین و ئایینزاكانی دیكە كار گەیشتووەتە سەر هەرێمی كوردستان، ئەوان ئەم پێگەیەشیان بۆ پێكەوەژیان و لێبووردەیی قبووڵ نییە، بەمشێوەیە دژایەتیكردنی هەرێمی كوردستان كراوەتە ستراتیژیەتێك تەنانەت بۆ گواستنەوەی ململانێ و كێشمەكێشی نێوان خۆشیان ئەم دژایەتیكردنەوە وەكو كارێكی نیشتمانی و نەتەوەیی و مەزهەبی سەیر دەكرێت، بۆیە بەڵێن و پەیمانەكانیان لە دانوستان و ڕێككەوتنەكاندا لە ڕووی كردارەییەوە جێبەجێی ناكەن و بە مەرەكەبی سەر كاغەز دەمێنێتەوە. ئەوەتا ڕێككەوتنی شنگال و جێبەجێكردنی 140ی ماددەی دەستوور و پشكی هەرێم لە بودجە و ڕێككەوتنەكانی نەوت و گاز و تەنانەت ڕێككەوتنە سیاسییەكەی لایەنەكانی ناو هاوپەیمانیی بەڕێوەبردنی دەوڵەتیش هەمووی لەكاتی جێبەجێكردندا سەدان بیانوو و پاساوی نابەجێ و نادەستووری و نایاسایی بۆ دەهێننەوە و بەپێی بیركردنەوە و هزری خۆیان ئیجتیهادی بۆ دەكەن، ئەمەش لە مێژوودا نموونەی زۆرە، بەتایبەتی لەكاتی پاشگەزبوونەوەیان لە مفاوەزاتەكان و ڕێككەوتنەكانی وەكو 11ی ئادار.

سەرۆك بارزانی، لە پێش ڕووخانی ڕژێمی بەعس و دواتر لە قۆناغی ئەنجومەنی حوكم و بریمەر، ئەو مەترسییە و دیدگایەی هەبوو كە ئەمانە لەكاتی بەهێزبوونیان پەشیمان دەبنەوە لە بەڵێنەكانیان، بۆیە ڕێگر بوو لەوەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان كە پارێزەری سەربازی هەرێمە هەڵبوەشێتەوە و وەكو میلیشیاتی چەكداری مامەڵەی لەگەڵ بكرێت، جەسپاندنی فیدڕاڵییەت و بنەماكانی مافی مرۆڤ و پەرلەمانی و زۆر بابەتی دیكەی مەدەنییانە و مافی پێكهاتەكانیش هەمووی لەو چوارچێوەیەدا هاتووە، ئەمڕۆ قۆناغێكی نوێ لە دژایەتیی قەوارە و خەڵكی هەرێمی كوردستان دەستی پێكردووە لە ڕێگەی دادگای بەناو فیدڕاڵییەوە و ئابڵوقەی دارایی و ئابووری و گەمەی ڕێككەوتنی حكومەت و هەڵوەشانەوەی لە پەرلەمانی عێراق، هەموو ئەمانە كێشەیەكی گەورەن و بۆ ڕووبەڕووبوونەوەیان سێ هەنگاوی گەورەی پێویستە، ئەویش ئەوەیە:

1. یەكڕیزیی نێوان حزب و لایەنە سیاسییەكان بەتایبەتی لەنێوان پارتی دیموكراتی كوردستان و یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان كە هەردووكیان نفووز و ناوچەی تایبەت بە زۆنی خۆیان هەیە، دوژمنەكانی كورد و هەر دوو حزبی پارتی و یەكێتی خۆشیان سوودیان لەو دووبەرەكی و ململانێیانە وەرگرتووە كە لە نێوخۆی كوردستاندا بوونی هەیە، لە كاتێكدا بەردەوامیی ئەم ململانێیە زیانی گەورەی بە حكومەتی هەرێمی كوردستان گەیاندووە و دەرئەنجام هەموو لایەنێك زیانیان بەركەوتووە.

2. بەهێزكردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان و گۆڕانكاریی لە هزر و تێڕوانینی حكومەت لە بوارەكانی ئابووری و سیاسیدا.

3. پێویستیمان بە هەوڵە دیپلۆماسییەكانی سەرۆك بارزانی هەیە، وەكو سیمبولێكی نەتەوەیی و مەرجەعیەتێكی نەتەوەیی و نیشتمانی بەتایبەتی بۆ بەدەستهێنانی پاڵپشتی ئەمریكا و هاوپەیمانەكان.

4. حزب و لایەنە سیاسییەكانی كوردستان فشارێكی جەماوەرییان لەسەر نییە، بۆ لێپرسینەوە لەو كار و ئەو پەیوەندییانەی كە لەسەر حیسابی لایەنی نەتەوەیی و نیشتمانی بە نهێنی و ئاشكراش هەنگاوی بۆ دەنێن و زیان بە خەڵك و قەوارەی هەرێم دەگەیەنن.

هەموو ئەم هێرش و دژایەتییانەی لە بەغداوە دژی كورد هەنگاوی بۆ دەنرێت، هەروا لەخۆوە نەهاتووە، بۆ سەركەوتن و بەهێزبوونی هەرێمی كوردستان دەگەڕایەوە، كە بە مەترسییەكی ستراتیژییان داناوە بۆ سەر وڵاتانی خۆیان لە توركیا، ئێران، سووریا و عێراق، لەناو هەموو ئەم ڕەشبینی و نائومێدییەدا لەو دیوی تونێلەكەدا ڕووناكییەك بەدی دەكرێت، بەوەی پارتی و یەكێتی دواجار لەسەر مێزی گفتوگۆ و دانوستاندن كۆببنەوە و كێشەكانی خۆیان چارەسەر بكەن، تەنانەت باوەڕ ناكەم ئەمریكا وا بەئاسانی دەستبەرداری كورد و قەوارەی هەرێمی كوردستان بێت و بمانكاتە پاروویەكی ئاسانی وڵاتانی ناوچەكە، ڕەنگە سەرقاڵیی ئەمریكا بە شەڕی ئۆكرانیا و ململانێكانی چین و كۆریای باكوور و ئێران و كێشەكانی ناوخۆ كە لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنەكان زیاتر دەبێت، بەڵام ئەوان خوازیارن ئەم هەرێمە وەكو پێگەیەك لە ناوچەكەدا ئەزموونێك بێت و ڕەنگدانەوەی باشی بۆ ڕای گشتیی نێوخۆی ئەمریكا هەبێت، بەوەی ئەم وڵاتە دوای داگیركردنی ئەمریكا بە تەواوەتی تێك نەچووە و هەرێمی كوردستانیان بە نموونەیەكی ئەو سەقامگیری و ئارامییە نیشان دەدەن، لەگەڵ ئەمەشدا هەرێمی كوردستان لە ڕووی دیپلۆماسی و پەیوەندی لەگەڵ وڵاتانی دەوروپشت و خزمەتكردنی خەڵك و بەرزكردنەوەی ئاستی خزمەتگوزارییەكان و پاراستنی پێكەوەژیان و لێبووردەیی بۆ ئێمە زۆر گرنگە، چونكە ئەمە سەرەتای ساڵی 2003 و شەڕی داعش نییە، ئەوان لەگەڵ عێراقێكی یەكپارچەی بەهێز و هەرێمێكی بەهێزن، لە كاتێكدا یەكپارچەیی عێراق بە مەركەزییەت و دژایەتیكردنی هەرێم بونیاد نانرێت، ئەم واقیعە كە دەسەڵات بە دەست شیعەیە و نوخبەی سیاسی دژایەتی قەوارەی هەرێم دەكات و دەستێوەردانی گەورە لە كاروباری نێوخۆی عێراق هەیە، ئەمە وا دەخوازێت یەكدەنگی و یەكڕیزی و پاڵپشتیی ئەمریكا بەدەست بهێنین.

 

 

سیاسەتمەدار و دیپلۆماتكار