فەرهاد محەمەد، جیا لەوەی ئەندامی بازنەی گفتوگۆیە، ئەندامی بەشی ڕۆشنبیری و ڕاگەیاندنی پارتی دیموكراتی كوردستانە و سەرنووسەری گۆڤاری گوڵانیشە، لە گفتوگۆی ئەمجارە «ماددەی هۆشبەر و مەترسییەكانی» بەم جۆرە بۆچوون و پێشنیارەكانی خۆی خستەڕوو:

 

لەو ڕاپۆرتە مەیدانییەی لە ناو چاكسازییەكانی هەرێمی كوردستان ئاماددە كرابوو، ئێمە هەموومان لێرە بینیمان و گوێمان لە قسەی ئەو كەسانە گرت كە بەكارهێنەر و ئالوودەبووی ماددەی هۆشبەر بوون، نەجەوانێكی خوار تەمەن 18ساڵ كە بە پێنج ساڵ زیندانیكردن سزا درابوو، پێی گوتین: «ماوەی چوار ساڵ ماددەی هۆشبەرم بەكار هێناوە و ئالوودە بووم، هەتا دەستگیر كرام، دەرهاویشتە خراپەكانی لەسەرم بریتی بوون لە كەم خەوتن، نەمانی ئارەزووی خواردن، لاوازی، گۆشەگیری و دووركەوتنەوە لە خێزان و كەسوكار، هەستكردن بە پەستی و بێزاری و تەنانەت بایەخ نەدان بە پاكوخاوێنی جەستەیی، تێكچوونی شیرازەی خێزان و پەرتەوازەبوونی خێزان، دابڕان لە خوێندن، زۆر كەسیش بۆ پەیداكردنی ماددەی هۆشبەر پەنای بۆ كاری خراپ و دزی بردووە»، ئافرەتێكی گەنجیش پێی گوتین: «خۆم و هاوسەرم لەسەر ئالوودەبوون بە ماددەی هۆشەر لە زیندانی چاكسازییەكانین، لێك جیابووینەتەوە و منداڵەكەشمان سەرگەردان بووە و ئێستا كەسێكی دیكە بەخێوی دەكات»، هەروەها ئافرەتێكی تەمەن مامناوەندیش كە هاوسەری هەیە و دایكی سێ منداڵە پێی گوتین: «من دكتۆرێكی هاوڕێم لە ڕێگەی نێرگەلەكێشانەوە فێری بەكارهێنانی ماددەی هۆشبەری كردم، كە ئەو نێرگەلەیەم دەكێشا، ئارەزووی ئەوەم هەبوو لای دكتۆرەكەی برادەرم بمێنمەوە و نەچمە بۆ ماڵەكەی خۆم كە هاوسەرم هەیە و خاوەنی سێ منداڵیشم»، گوتیشی: « لەناو چاكسازییەكان بەكارهێنەرانی ماددەی هۆشبەر یەكتری دەناسن و لە ئایندە دەبنە گرووپی گەورە».

ئەم سێ پەیڤە كە واقیعی تووشبووان و ئالوودەبووانی ماددەی هۆشبەرەكانمان پیشان دەدات، دەیان ڕەهەندی مەترسیداری لێ دەخوێندرێتەوە، لەوانە كوشتنی ئەقڵی گەنج، دابڕان لە خێزان و خزم و كەسوكار، دابڕان لە خوێندن و پیشە، دروستبوونی زەمینە بۆ ئەنجامدانی كاری خراپ، وەك دزی و كوشتن، جیابوونەوەی هاوسەرەكان و لەبەریەكهەڵوەشانی خێزانەكان و سەرگەردان بوونی منداڵەكانیان، زەمینە خۆشكردن بۆ خیانەتی خێزانی و.. هتد.

ئەم دەرەنجامە ترسناكە كە تەنیا لە چەند پەیڤێكی چەند خولەكی گوێمان لێی بوو، زەنگی زۆر مەترسیدار بوون بۆ لە ریشە هەڵتەكاندنی كۆمەڵگە و نەمانی ئاسایشی تاك و كۆمەڵگە و سەرەنجامیش ئاسایشی نەتەوەیی.

ئەم ئالوودەبووانەی ماددەی هۆشبەر وەك وەزیری تەندروستیش ئاماژەی پێ كرد، دەبێت وەك نەخۆش مامەڵەیان لەگەڵ بكرێت و حكومەتیش بڕیاری داوە كە سەنتەری چارەسەر و شیاندنەوەیان لە ئایندەیەكی نزیكدا بۆ بكاتەوە و چارەسەریان بكات بۆ ئەوەی جارێكی دیكە تێكەڵاوی كۆمەڵگە بكرێنەوە، بەڵام لێرەدا كێشەكە ئەوەیە بەكارهێنەران و ئالوودەبووانی ماددەی هۆشبەر تەنیا ئەو چەند هەزار كەسەی هەر دوو ڕەگەزی (نێر و مێ) نین كە ئێستا لە چاكسازییەكانی كوردستاندان، بەڵكو مەزندە دەكرێت، ئەمانە كەمینەیەك بن دەستگیر كرابن و، زۆرینەی لە دەرەوەی چاكسازییەكان و لەناو كۆمەڵگە بن، بۆیە دەبێت لەم ڕاستەوە زۆر بە گەورەتر سەیری كارەسات و مەترسییەكانی بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەر لە كوردستاندا بكەین.

لەم گفتوگۆیەدا زۆر ڕاشكاوانە تیشك خرایە سەر ئەو ستراتیژیەتە نیشتمانییە گشتگیرە كە لە چوارچێوەی یاسای ژمارە 1ی ساڵی 2020 بۆ بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر ئاماددە كراوە و جەخت لەسەر ئەوە كرایەوە، كە دەبێت بە پەلە ئەم ستراتیژیەتە جێبەجێ بكرێت و، لە چوارچێوەی ئەم ستراتیژیەتەدا بێجگە لە دامەزراوەكانی حكومەت و سەندیكاكان، گرنگە لایەنە سیاسییەكانی كوردستانیش بگرێتەوە، لەبەر ئەوەی وەك هەندێك لە بەڕێزان ئاماژەیان پێ كرد، بەشێك خەڵكانی دەستڕۆیشتووی ناو حزبە سیاسییەكان لە تاوانی بارزگانی بە ماددەی هۆشبەرەوە تێوە گلاون.

كەواتە ئەم ئاراستەیە ئەوەمان پێ دەڵێت، ئەم ستراتیژە گشتگیرە بە پلەی یەكەم بۆ ڕێگرتنە لە تاوانی بازرگانیكردن بە ماددەی هۆشبەر و توندكردنی ڕێوشوێنی پێویست، بۆ ئەوەشی هەموو جەستەی كوردستان لە ماددەی هۆشبەر پاك بكەینەوە، لێرەدا چەند خاڵێك ئاماژە پێ دەكەم:

1- پشتگیریی ئەو بۆچوونەی د. تاڤگە دەكەم كە داوا دەكات، ئەو ماددەیەی یاسای بەرەنگاربوونەوەی هەموار بكرێتەوە كە دەڵێت «تاوانبارانی بازرگانیكردن بە ماددەی هۆشبەر بە سزای لە سێدارەدان، یان هەتا هەتایی سزا بدرێن»، بگۆرێت تەنیا بە سزای لە سێدارەدان و بڕیارەكەش جێبەجێ بكرێت.

2- یاسای بەرەنگاربوونەوەی ماددەی هۆشبەر بەسەر هەموو تاوانبارانی ماددەی هۆشبەردا جێبەجێ بكرێت و ناسنامەی ئەو تاوانبارانە بۆ ڕای گشتی ئاشكرا بكرێت، ئەمەیان دەبێت لەو ڕوانگەیەوە سەیر بكرێت، كە ئاشكراكردنی ناسنامەی تاوانبارانی بارزگانیكردن بۆ ڕای گشتی ڕێگەیەكە بۆ پاراستنی ماف و كەرامەتی هاووڵاتیان و كۆتاییهێنان بە دڵەڕاوكێی دایك و باوكان لەسەر ئایندەی منداڵەكانیان.

3- بڕیارێكی دەستەجەمعیی سیاسی بدرێت، كە مەترسیی بڵاوبوونەوەی ماددەی هۆشبەر، پرسێكە پەیوەندی بە ئاسایشی هەر تاكێكی كۆمەڵگەوە هەیە، بۆیە دەبێت هەڵمەتێكی نیشتمانی بكرێت بۆ هۆشیاركردنەوە لەسەر مەترسییەكانی ماددەی هۆشبەر بە بەردەوامی و لە هەموو هۆیەكانی ڕاگەیاندنی كوردستانەوە، بە سوشیال میدیاشەوە.

4- دانانی ستراتیژیەتێكی هاوبەش لە نێوان حكومەت و كۆی دامەزراوە و كۆمپانیاكانی كەرتی تایبەت لە سەرانسەری كوردستاندا، ئەمڕۆ كەرتی تایبەت هەموو جومگەكانی ژیانی بە هاوشێوەی دامەزراوەكانی حكومەت گرتووەتەوە، بۆیە دەبێت پلانێك هەبێت كە ساڵانە دەرچووانی زانكۆ و پەیمانگاكان لە كەرتی تایبەت كاری شایستەیان بە پێی بڕوانامەكانیان بۆ بدۆزرێتەوە و، ناكرێت بزنێسمانەكانی كەرتی تایبەت مەرجی مەحاڵ و نابەجێ بۆ دامەزراندنی گەنجەكانمان دابنێن، دەبێت حكومەت لەسەریان فەرز بكات، گەنجەكانی خۆمان دابمەزرێنن.

5- دەبێت ڕێوشوێنی زۆر توند بەرانبەر ئەو شوێنانەی وەك كافتریاكان كە گەنجان ڕووی تێ دەكەن و نێرگەلەی تێدا دەكێشن، دابنرێت و سزای توند بۆ خاوەنی ئەو كافتریایانە بە هاوشێوەی تاوانبارانی ماددەی هۆشبەر دابنرێت، كە ماددەی هۆشبەر دەكەنە ناو نێرگەلە، نابێت تەنیا بە داخستنی كافتریاكە سزا بدرێن.