ئاساییە كە هەر سیستمێكی سیاسی خاوەنی كۆمەڵێك بەها و نەریتی سیاسییە، كە پەیوەستن بەو فەلسەفەیەی پەیڕەوی دەكات، ڕژێمە دیكتاتۆرییە تۆتالیتارییەكان بەوە ناسراون كە ڕۆڵی ئۆپۆزسیۆنیان كەمە، یان هەر نییە، یان دژایەتیی كەلتووری ئۆپۆزسیۆن دەكەن و بە توندی بەرەو ڕوویان دەبنەوە، بە پێچەوانەی سیستمە سیاسییە دیموكراسییەكان كە كەلتووری بەشداریكردن لە پرۆسەی سیاسی بە شەراكەت، یان بە ئۆپۆزسیۆن پەیڕەو دەكەن.

سەرەڕای ئەوەی كە ئۆپۆزسیۆن بە واتای جیاوازییە لە بیروبۆچوون و لە كاروباری بەڕێوەبردنی كۆمەڵگە، بەڵام ئەوە بەو واتایە نییە كە دژایەتیكردنی هەموو كاروبارێك درێژەی دەبێت، هەتا ئەگەر ئەرێنیش بن، پێویستە ئۆپۆزسیۆنی سیاسی خاڵەكانی لاوازی و كەموكورتی دەستنیشان بكات و چارەسەریان بۆ بدۆزێتەوە، نەك سەنگەر بگرێت و حوكمی پێشوەختە لەسەر هەموو دەستكەوتێكی دەسەڵاتی حوكمڕان بدات.

دیموكراسی واتا حزب و بزووتنەوە سیاسییەكان بە چاوپۆشی لە ئایدیۆلۆژیای سیاسییان و ئەو بیروهزرانەی پێیانە، پێویستە لەگەڵ یەكدیدا لە كەشوهەوایەكی دەستەبەركراودا هەڵ بكەن و، دیالۆگ و ئاڵوگۆڕی بیروبۆچوون پەیڕەو بكەن، هاوكات لە پیادەكردنی بەهاكانی ئازادیی ڕادەربڕیندا بەشدار بن و پارێزبەندیی یاساییشیان هەبێت، چونكە ئەركی حزبەكانی ئۆپۆزسیۆن ئەوەیە كە ڕۆڵی چاودێر لە ئەدای حكومەتدا ببینن و بۆ كاری ڕاست ئاراستەی بكەن، بۆیە پێویستە وەدیهێنانی بەرژەوەندیی گشتی لە سەرووی هەموو شتێكەوە دابنێن، هاوكات حكومەت دەبێت ددان بە ڕۆڵی ئۆپۆزسیۆندا بنێت و مافەكانی بۆ فەراهەم بكات، ددان بە ئەنجامەكانی هەڵبژاردندا بنێت و ڕێزیان لێ بگرێت و دەستاودەستكردنی ئاشتییانەی دەسەڵاتیشی قبووڵ بێت، دەركیش بەوە بكات كە بوونی ئۆپۆزسیۆنی سیاسی گرنگە لە چاودێریكردنی كاری حكومەت، هەروەها ئەمە بخاتە خزمەتی كۆمەڵگەوە، چونكە بەبێ ئۆپۆزسیۆنی سیاسی كە لە پێناو گەل و نیشتیماندا كار بكات، دیموكراسی ڕاستەڕێ نابێت.

لە كوردستانی عێراقدا لە ئەنجامی ڕزگاركردنی ناوچەیەكی فراوان لە دەست حوكمی ڕژێمی تۆتالیتاری و پێكهێنانی دامەرزاوە دەستوورییەكان، حزبە كوردستانییەكان هەوڵیان دا، لەگەڵ ژینگەی تازەی سیاسیدا بگونجێن، بەڵام شوێنەواری كەلتووری سیاسیی ڕژێمی پێشوو ڕێگر بوو لە قبووڵكردنی ئەم ئەركە، چونكە سەرەڕای بەشداریكردنی هەموو حزبە كوردستانییەكان لە دامەزراوەكانی حوكمڕانی و لە پەرلەماندا، بەڵام ئەم حزبانە بەردەوام بوون لە ڕكابەریی یەكدی و سەپاندنی هەژموون و دەسەڵاتیان، تەنانەت بە زەبری هێزیش، بەمەش سیستمی سیاسیی تازە لە كوردستاندا نەیتوانی دامەزراوەگەلێكی كارا بنیاد بنێت، بەڵكو ئەدای ئەو دامەزراوە و جومگە كارگێڕییەكانیشی پەك خست كە پێشتر هەبوون، ئەمەش كاریگەریی نەرێنی هەبوو لە دامەزراندنی دەزگاگەلی میدیایی كارا لە پێناو كەلتووری بۆچوون و ڕای بەرانبەر، بەڵكو چەند دامەزراوەیەكی میدیایی حزبی هاتنە كایەوە، كە كار بۆ بەرژەوەندیی تەسكی حزبی دەكەن، لە جیاتی گرتنەبەری كەلتوورێكی سیاسی كە پشتگیری لە دیالۆگی بنیادنەر بكات و گیانی ئینتیما بۆ گەل و نیشتمان ببووژێنێتەوە، واتە زۆربەی حزبە كوردستانییەكان بەرەو ئاراستەی فەرامۆشكردنی لایەنی بەرانبەر هەنگاویان نا، لە باشترین هەلومەرجیشدا سیستمی پشكپشكێنەیان گرتە بەر لە دابەشكردنی پۆست و سامان و داراییدا.

لە دیراسەكردنی واقیعی سیاسیی هەرێمی كوردستان، لەوەتەی ڕاپەڕینە میللییەكە بەرپا بووە، هاوكات دوای سەرهەڵدانی دامەزراوەكانی حوكمڕانی تا بە ئەمڕۆ دەگات، دەكرێ ئۆپۆزسیۆنی سیاسیی ڕێكخراو لە هەرێمی كوردستان بەم نموونانەدا دابەش بكەین:

1-ئۆپۆزسیۆن لە دەرەوەی پرۆسەی سیاسی:

 ئەمە ئەو گرووپە توندڕۆیانە دەگرێتەوە كە لە سیستمی تازەی سیاسیی كوردستان زەرەرمەند بوون، وێڕای ئەمەش خاوەن جەماوەری كارا نین، بەڵام هەلومەرجی گوزەرانی خراپی هەندێ تاك دەقۆزێتەوە، پڕوپاگەندە دژی حكومەت بڵاو دەكەنەوە و زانیاریی چەواشەكارانە سەبارەت بە ئاستی هەژاری و بێكاری و گەندەڵیی دارایی دەخەنە نێو كۆمەڵگەوە، سەرباری ئەوەی كە پێویستە چارەسەرێك بۆ ئەم كێشانە دابنرێت، بەڵام حكومەت تا ئێستا نەیتوانیوە هەلی كار بۆ نەوەی تازە دەستەبەر بكات، یان سەرچاوەكانی گەندەڵیی دارایی وشك بكات، بۆیە بە هۆی شكستی هەندێ بەرپرسی كارگێڕی و حزبی لە جێبەجێكردنی بەڵێنەكانیان بۆ چاكسازی و بنیادنان، دەبینین ئەو گرووپانە كە زۆربەیان قین لەدڵن، ڕۆڵیان هەیە لە بڵاوكردنەوەی نائومێدی و گوێپێنەدان، ئەوانە ماڵپەڕەكانی سۆشیال میدیا دەقۆزنەوە و لە گوتار و نووسینەكانیاندا بانگەواز بۆ داماڵینی شەرعییەتی ئەخلاقی لە سیستمی سیاسیی ئێستای كوردستان دەكەن، هاوكات سووكایەتی بە هەموو بەها و سیمبولە سیاسی و نیشتمانییەكان و قوربانی و خەباتی گەلی كوردستان دەكەن.

2- ئۆپۆزسیۆنی ناو حكومەت:

سەرەڕای بەشداریكردنی زۆربەی حزبە كوردستانییەكان و لەوەتەی پرۆسەی سیاسی لە حوكمڕانی و بەڕێوەبردنی جومگەكانی هەرێم دەستی پێ كردووە، بەڵام هەندێك لەوانە هەر زوو پێگەكانی خۆیان قۆستەوە لە پێناو ورووژاندنی ڕای گشتی لە كوردستان و عێراق، دژی حكومەتی هەرێم و گرتنەبەری گوتارێكی ڕەخنەئامێز و گوماناوی كە ئامانجەكە بە پلەی یەكەم خودی سەرۆكی حكومەتە، گازاندەی ئەوە دەكەن گوایە پەراوێز خراون، یان فەرامۆش كراون، هەر چەندە لە دەركردنی بڕیاردا بەشدارن و زۆربەی كەسایەتییەكانی ئەو حزبانە ئەندامن لە پەرلەمانی كوردستان و خاوەن پۆستی سیادین. لێرەدا پرسیارێك دێتە پێشەوە لەبارەی ئەو دووفاقییە، ئایا ئەوانە لە حوكمڕانیدا بەشدارن، یان ئۆپۆزسیۆنن؟ ڕاستییەكەی، ئەم جۆرە ڕەفتارە دووفاقییە كە لەگەڵ بەها و پرەنسیپ و ڕەفتاری ئۆپۆزسیۆنی نیشتمانی ناكۆكە، كە ڕەنگە بەشدار بێت لە لاوازكردنی متمانەی شەقامی كوردستانی لە هەمبەر دەستەبژێری سیاسیدا.

3-ئۆپۆزسیۆنی جەماوەری:

ئەمەیان لە كۆمەڵێك گەنج پێك دێت، یان لە چەند ئەندامێكی هەندێ ڕێكخراوی كۆمەڵگەی مەدەنی و سەندیكاكان، ئەمە ئۆپۆزسیۆنێكی ڕێكخراو نییە، كاری خۆی لە ڕێی ناڕەزایی، یان خۆپیشاندان، یان یاخیبوونی مەدەنییەوە ئەنجام دەدات، زۆر جار داخوازییەكانیان بۆ قۆناغێكی دیاریكراوە، وەك دۆزینەوەی هەلی كار، یان زیادكردنی مووچە و چاككردنی هەلومەرجی ژیان و تەندروستی، لەوانەیە ئەم ئۆپۆزسیۆنە لەلایەن هەندێ هێز و حزبی سیاسیش بقۆزرێتەوە، هاوكات ئەم ئۆپۆزسیۆنە ڕەنگە ببێتە هێزێكی فشاری سیاسی، چونكە گوتارێكی پۆپۆلیستییانە دەگرێتە بەر، هەموو نەریتەكانی پرۆسەی سیاسی ڕەت دەكاتەوە و پشت بە هۆیەكانی سۆشیال میدیا دەبەستێت، بۆیە پێویستە سووكایەتی پێ نەكرێت و بەدەم داخوازییە ڕەواكانیانەوە بچین.

4- ئۆپۆزسیۆنی پەرلەمانی:

ئەم ئۆپۆزسیۆنە جەوهەری پرۆسەی دیموكراسییە، چونكە دیموكراسی بێ ئۆپۆزسیۆنێكی نیشتمانی ڕاستەڕێ نابێت، ئەم جۆرە ئۆپۆزسیۆنە ئەو حزب و هێز و كەسایەتییانە دەگرێتەوە كە زۆرینەیان بەدەست نەهێناوە تا دەسەڵات بگرنە دەست، یان نایانەوێت بەشداریی حوكمڕانی بكەن، بە هۆی جیاوازیی بیروبۆچوونیان لە هەندێ پرسی پەیوەست بە بەڕێوەبردنی حوكمڕانیدا، زۆر جار ئەم ئۆپۆزسیۆنە هۆیەكانی ڕاگەیاندنی خۆیان هەیە لە ماڵپەڕەكانی سۆشیال میدیادا كاران، ئەم ئۆپۆزسیۆنە پێویستە ڕاشكاو و ڕوون و وردبین بێت لە دەرخستنی نەرێنییەكانی بارودۆخی ئێستا و چارەسەری پراكتیكی دەستنیشان بكات، لە جیاتی مەلەكردن لە ئاوی لێڵدا و پشتبەستن بە بڵاوكردنەوەی پڕوپاگەندەی چەواشەكاری و بانگەشە بۆ ڕووخانی سیستمی سیاسی، هەروەها پێویستە دەسەڵاتی حوكمڕان ڕێز لە مافی ئۆپۆزسیۆن بگرێت لە ڕووی گوزارشتكردن و پیادەكردنی كاری سیاسی، چونكە ئۆپۆزسیۆنی نیشتمانی بەشێكە و بێ ئەو پرۆسەی دیموكراسی تەواو نابێت و ناكرێت دەستبەرداری بین، بە پێچەوانەوە دژایەتیكردنی ئۆپۆزسیۆنی نیشتمانی واتا تۆمەتباركردنی سیستمی حوكمڕان بە پۆپۆلیستی و دژایەتیكردنی دیموكراسی. ئەوەی هەندێ لە حزبە كوردستانییەكان دەیكەن لە گێڕانی ڕۆڵی ناكۆك و جیاواز دەخرێتە خانەی پرسیارەوە، ئەگەر شێوازی سیاسی لە كوردستان لەوە ڕابێت كە هەندێ حزب وێڕای ڕەزامەندییان لەسەر بەرنامەی حكومەت و بەشداریكردنیان لە حوكمڕانیدا، كە ڕەخنە و گلەیی ئاراستەی حكومەت دەكەن، كە بەشێكن لەو، هەروەها لە بەڕێوەبردنی جومگەكانی حوكمڕانی بەشدارن، ئاساییە كە ئەو حزبانە ڕەخنە لە ڕەفتار و ئەدای حكومەت بگرن، بەڵام لە حاڵەتی كشانەوە و بوون بە ئۆپۆزسیۆنی پەرلەمانی، ماقووڵ نییە بەشداری لە حكومەتدا بكەن كە دژی ئەداو ئەركەكانی بن، هەروەها هەندێ حزبی كوردستانی هەن لە سەرەتاوە بەشداریكردنیان لە حوكمڕانی ڕەت كردووەتەوە، ئەو حزبانە بۆیان هەیە، پرۆژەیەكی چاكسازی بخەنەڕوو كە ئامانجی ڕاستكردنەوەی هەڵەكان بێت، بەپێی میكانیزمی دیاری دەستووری و یاسایی، بەڵام واقیعی سیاسی لە كوردستان ئەوە نییە، چونكە هەندێك لەو حزب و بزووتنەوە سیاسییانە دژی سیستمی حوكمڕانین لە پێناو ئەوەی كە تەنیا وەك ئۆپۆزسیۆن خۆیان بناسێنن، بێ ئەوەی هیچ پێشنیار، یان جێگرەوەیەك بخەنە ڕوو بۆ ڕاستكردنەوەی كەموكورتیی ئەدای حكومەت، ئەو گرووپانە هەوڵ دەدەن بنكە میللییەكانیان فراوان بكەن، چونكە دەزانن كە هەندێ كەسی توێژی ناو جەماوەر هەن دێنە پاڵ ئۆپۆزسیۆنەوە لە دەربڕینی بیروڕادا و لە هەڵبژاردنیشدا دەنگیان پێ دەدەن.

ئەوەی لە كوردستان پێویستیمان پێیەتی، ئەوەیە كە حزب و بزووتنەوە سیاسییەكان، هەر چەندە لە هزرو بۆچوونیاندا جیاوازیش بن، كەلتووری ئۆپۆزسیۆن پەیڕەو دەكەن و لە كەشوهەوایەكی ئاشتییانەدا دەژین، دەسەڵاتیش دەستاودەست دەكەن لە ڕێی هەڵبژاردنێكی پاك و شەفاف، بە یەكەوەش هاوبەش دەبن لە بەهاكانی ئازادی و بیروباوەڕ و پارێزبەندیی یەكسان لەبەردەم یاسادا. پێویستە لە پیادەكردنی ڕاستەقینەی پرۆسەی دیموكراسیدا حزبەكانی حوكمڕان ڕۆڵی حزبە ئۆپۆزسیۆنە نیشتمانییەكان هەڵبسەنگێنن و ڕێزیان لێ بگرن، كە ئەوانیش لەسەر گۆڕەپانی سیاسیدا هەن، بڕواشیان بەوە هەبێت كە فرەحزبیی سیاسی مەرجی بنەڕەتییە بۆ جێبەجێكردنی پەیڕەوی دیموكراسی، هەروەها ڕكابەریی ڕەوای سیاسی لە ڕێی هەڵبژاردنێكی پاك و بێگەردەوە دێتە ئاراوە، لەسەر ئۆپۆزسیۆنیش پێویستە بزانێت ڕۆڵی ئەو لە نێو كۆمەڵگەدا بریتییە لە چاودێری و ئاراستەكردنی حكومەت لە ڕووی ئەدای كاروبارەكانی، لە پێناو ڕاستكردنەوەی بەرنامەكەی و چاكسازیی گشتیدا.