ئەلینا ڕۆشا مینۆكاڵ بۆ گوڵان: لە ڕووی تیۆرییەوە بەنامەركەزیكردنی دیموكراتییانە پتر لە ئاست خواستی خەڵكدا دەبێت
ئاشكرایە كە پرسی گەندەڵی و دابەزاندنی دەسەڵاتەكان و بە نامەركەزیكردن و دیموكراسی، كۆمەڵە پرسێكن كە گفتوگۆی جددییان لەسەر دەكرێت و، هەوڵ و شرۆڤەكارییەكی قووڵیان دەوێت، بەتایبەتی پرسی ئەوەی كە تا چەند دابەزاندنی دەسەڵاتەكان دەبنە هۆی ئەوەی حكومەتە مەحەلییەكە لە هاووڵاتییانەوە نزیك بێت و بتوانێت باشتر و خواست و ویست و پێداویستی و ئەولەویاتەكانیان لەبەرچاو بگرێت و جێبەجێیان بكات و، بەم شێوەیە بتوانێت متمانەی هاووڵاتییەكانی بە دەست بهێنێت و شەرعییەتی زیاتر بەدی بهێنێت، گوڵان بۆ تاوتوێكردنی ئەم پرسانە دیمانەیەكی لەگەڵ ڕۆشا مینۆكاڵ ئەنجام دا، كە توێژەری باڵایە لە پڕۆگرامی سەركردایەتیی پەیوەست بە گەشەپێدانەوە لە زانكۆی بێرمینگهام، كە كار لەسەر دەستەبەركردن، یان گەڵاڵەكردنی ڕێگەچارەی سیاسی دەكەن. ئەلینا تایبەتمەندی و شارەزایی هەیە لە بواری تەحەددییەكانی پەیوەست بە دیموكراتیكردن و بە نامەركەزیكردن و پەیوەندیی نێوان دەوڵەت و كۆمەڵگە و بنیادنانی دەوڵەت، هەروەها چەندین توێژینەوەی لە بارەی پرسەكانی پەیوەست بە گەندەڵی و چۆنێتی بەرنگاربوونەوەی گەندەڵییەوە هەیە.
* ئێوە لە توێژینەوەكانتاندا كار لەسەر شرۆڤەكردنی پرسی دیموكراتیزەكردن و بە نامەركەزیكردن دەكەن، ئایا دەكرێت لەم ڕووەوە باس لە تیۆری (بە نامەركەزیكردنی دیموكراتی) بكەن؟ ئایا ئەم تیۆرە هیچ كاریگەرییەكی ئەرێنی لێ دەكەوێتەوە، ئەگەر پیادە و پەیڕەو بكرێت؟
- لە ڕاستیدا مشتومڕێكی زۆر دەكرێت لە بارەی بە نامەركەزیكردن و بە دیموكراتیزەكردنەوە، لە ڕووی مەبدەئییەوە باس لەوە دەكرێت، كە ئەگەر حوكمڕانی لەسەر ئاستی مەحەلی بكرێت، ئەوا ئاراستە و ئاقارێكی دیموكراتی وەردەگرێت و پتر لە ئاست بەرپرسیارێتیدا دەبێت و، زیاتر وەڵامدەرەوەی خواست و ویست و پێداویستییەكانی هاووڵاتییان دەبێت، ئەمەش لەو بیرۆكەیەوە سەرچاوەی گرتووە كە ئەگەر ئێمە بتوانین بە دیموكراتیكردن و بە نامەركەزیكردن پێكەوە پیادە بكەین، ئەوا حكومەتێك دەهێنینە ئاراوە كە پتر نزیك بێت لە خەڵكەوە، واتە باشتر لە خواست و پێداویستییەكانی خەڵكەكە تێدەگات و خەڵكیش دەرفەتی ئەوەیان هەیە كە حكومەت بخەنە بەردەم بەرپرسیارێتییەكانی. كەواتە ئەگەر وەڵامەكە پوخت بكەمەوە، ئەوا لە ڕووی مەبدەئییەوە بە نامەركەزیكردنی دیموكراتی ئەم مژدە و ئەم دەرئەنجامە ئەرێنییەی لە هەناوی خۆیدا هەڵگرتووە، هەر ئەمەش هۆكاری ئەوە بووە كە لە ساڵانی نەوەتەكانی سەدەی ڕابردوو بە سەرەوە پەرۆشییەكی زۆر بۆ ئەم پرس و بابەتە هەبووە، بەڵام ئەوەی لە توێژینەوەكانماندا بەدیم كردوون، ئەوەیە كە ئەوەی لە ڕووی تیۆرییەوە بە باش و ئەرێنی دێتە بەرچاو، ئەوا ڕەنگە لە كاتی پیادەكردن و پەیڕەوكردندا پرسێكی پتر قورس و ئاڵۆز بێت، چونكە كارێكی ئاسان نییە كە بتوانین لایەنە باشەكان هەم بە دیموكراتیكردن و هەم بە نامەركەزیكردن لە هەلومەرجی واقیعیدا بەرجەستە بكەین، دواتر ئەوە ئاشكرایە كە بە نامەركەزیكردن شێواز و فۆرمی جۆراوجۆر وەردەگرێت، بەڵام ئەگەر باس لە بە نامەركەزیكردنی دیموكراتی بكەین، ئەوا پرسێكی گرنگ لەم ڕووەوە بریتییە لە بە نامەركەزیكردنی دارایی، كە تێیدا حكومەتی مەركەزی دەسەڵات دادەبەزێنێت بۆ ئاستی حوكمڕانیی مەحەلی لە بارەی چۆنیەتی خەرجكردنی پارە، هەروەها لەم ڕووەوە دەكرێت ئاماژە بە نامەركەزیكردنی سیاسی بكەین، كە تێیدا بەرپرسە مەحەلییەكان لە پرۆسەی دەنگداندا هەڵدەبژێردرێن. من ویستم ئەوە ڕوون بكەمەوە، چونكە كاتێك باس لە بە نامەركەزیكردن دەكرێت، ئەوا باس لە دابەزاندنی دەسەڵاتە، بەڵام كاتێك باسی بە نامەركەزیكردنی دیموكراتییانە دەكرێت، ئەوا ئەمە پەیوەستە بە پرسی دەنگدان و هەڵبژاردنەوە، لێرەدا ئومێدەكە ئەوەیە كە ئەم پرۆسەیە هاوشان بێت بە بە نامەركەزیكردنی داراییەوە، چونكە ئەگەر بەرپرسەكان لەسەر ئاستی مەحەلییش هەڵبژێردرێن، بەڵام كە هیچ دەسەڵاتێكیان نەبێت لە پەیوەندی بەو سەرچاوانەی لە بەردەستیاندایە، ئەوا كارێكی ئەوتۆیان لەدەست نایەت و تووشی كۆت و بەند دەبنەوە، كەواتە حاڵەتە هەرە لەبارەكە ئەوەیە كە هەر دوو بە نامەركەزیكردنی سیاسی و دارایی پێكەوە ئاوێتە بكرێن.
* ئاماژەتان بەوە كرد كە پیادەكردنی بە نامەركەزیكردنی دیموكراتییانە ڕووبەڕووی دژواری و زەحمەت دەبێتەوە لە كاتی پیادەكردندا، دەكرێت ڕوونكردنەوەی زیاتر بدەن لەم ڕووەوە و ئایا ئەو ئاستەنگە سەرەكییانە چین كە لەو ڕووەوە دێنە ئاراوە؟
- لە ڕاستیدا ئێمە دەبێت ئەو ڕاستییەمان لەبەرچاو بێت، كە هەم پرسی بە نامەركەزیكردن و هەم پرسی بە دیموكراتیكردن لە بنەڕەتدا و لە هەناوی خۆیاندا پرۆسەیەكی قووڵی سیاسین، واتە لەم ڕووەوە مشتومڕ و گفتوگۆیەكی زۆری سیاسی دەكرێت لە بارەی ئەوەی ڕێساكانی گەمەكە چۆن بن، چونكە دەكرێت لەم پرۆسەیەدا براوە و دۆڕاو هەبێت، لەم ڕوانگەیەوە زەحمەتە هەم بۆ بە نامەركەزیكردن و هەم بۆ بە دیموكراتیزەكردن و هەروەها بۆ بە نامەركەزیكردنی دیموكراتییانە ڕێچكە و ڕێڕەوێكی سرووشتیی گەشەكردن بگرنەبەر. لە دەرئەنجامدا تۆ ململانێ و مشتومڕت دەبێت، تەنانەت لەسەر ئاستی مەحەلییش، ئەگەر ئێمە لەم ڕووەوە ئاماژە بە ئەزموونی وڵاتی مەكسیك بكەین، (كە من توێژینەوەم لەبارەوە ئەنجام داوە)، ئەوا لە ساڵانی نەوەتەكانی سەدەی ڕابردوو بە دواوەوە پرۆسەیەكی بەرچاوی بە دیموكراتیكردن و بە نامەركەزیكردن لەو وڵاتەدا بەڕێوە دەچوو، ئەوا هەستێكی بەهێز هەبوو لەلایەن دەسەڵاتی مەركەزییەوە كە بە نامەركەزیكردن میكانیزمێكی گرنگە كە لە ڕێیەوە حكومەتی مەركەزی بتوانێت شەرعییەت و ڕەوایەتی بە دەست بهێنێت لە ڕوانگەی هاووڵاتییەكانیەوە، چونكە لەسەر ئاستی مەركەزی ڕەوایەتی لە ئارادا نەمابوو. كەواتە تێڕوانینی حكومەت ئەوە بوو كە بە ئەنجامدانی چاكسازیی پەیوەست بە دیموكراتیزەكردن و چاكسازی پەیوەندیدار بە نامەركەزیكردنەوە دەتوانێت ئەم شەرعییەتە لە دەستچووە بەدەست بهێنێتەوە و، لەم ڕووەوە ڕاددەیەك لە دابەزاندنی دەسەڵات هەبوو بۆ ئاستی شارەوانییەكان، من هەوڵم دا لەوە بكۆڵمەوە كە تا چەند بە نامەركەزیكردنی دیموكراتییانە كاریگەری هەیە لەسەر هێنانەئارای شەفافییەت و بەرپرسیارێتی لەسەر ئاستی مەحەلی بەراورد بە ئاستی فیدڕاڵی، ئەوەی لە ئەنجامی توێژینەوەكەوە پێی گەیشتم، ئەوە بوو كە دەستەبەركردنی خزمەتگوزاری و خۆشگوزەرانیی كۆمەڵایەتی لەلایەن دەسەڵاتی فیدڕاڵییەوە (دوای ئەنجامدانی چاكسازی كە پێشتر گەندەڵی و مەحسوبییەتێكی زۆر هەبوو) و لە ڕێی گرتنەبەری میكانیزمی بە نامەركەزیكردن و بە دیموكراتیزەكردنەوە دەرئەنجامی شەفافتر و ڕوونتری هێنایە ئاراوە، لە ڕوانگەی چۆنیەتیی دابەشكردنی سەرچاوەكانەوە، لە پەیوەندی بە خزمەتگوزاریی كۆمەڵایەتییەوە، لە كاتێكدا كێشەكە لە دەسەڵاتە شارەوانییەكاندا ئەوە بوو كە دەستەبەركردنی پێداویستی و ئەولەویاتەكانی خەڵك وەك پێویست شەفاف نەبوو و، وەك پێویست لەگەڵ یاسادا یەكی نەدەگرتەوە، بۆ نموونە، بە گوێرەی یاسا دەسەڵاتە شارەوانییەكان بۆیان نەبوو پارە تەرخان بكەن بۆ هەندێ خزمەتگوزاریی كۆمەڵایەتیی وەك دروستكردنی كڵێسەیەك، بەڵام دروستكردنی كڵێسە خواستی خەڵكە و لە كۆتاییدا شارەوانییەكان ئەمەیان كرد (كە لە ڕووی یاساییەوە بۆیان نەبوو، بیكەن)، ئەمە لە كاتێكدا دروستكردنی ژێرخان نەبووە ئەولەوییەت و لەم ڕووەوە دەسەڵاتە شارەوانییەكان ئەم پرسەیان نەكردە كاری لە پێشینە. ئەمەش بووە هۆی ئەوەی لێكدابڕانێك دروست ببێت لە نێوان دەسەڵاتی فیدڕاڵی و دەسەڵاتە شارەوانییەكان و، كاری شارەوانییەكانیش شەفافیەت و بەرپرسیارێتی زیاتری لەخۆ نەدەگرت.
* زۆرجار باس لەوە دەكرێت كە بۆ ئەوەی زامنی جێبەجێبوون و پابەندبوون بە پرەنسیپ و بەهایەك بكەین، ئەوا پێویستە لە دەستووری وڵاتەكەدا بیچەسپێنین، بە تێڕوانینی ئێوە چەسپاندن و جێگیركردنی پرسی بە نامەركەزیكردنی دیموكراتییانە لە دەستووردا دەبێتە هۆی زەمینەخۆشكردن و پیادەكردنی ئەم پرسە بە چەشنێكی ئاسانتر؟
- ڕاستە بوونی دەستوور گرنگە، بەتایبەتی ئەگەر دەستوورێكی نووسراو بێت، كە بە ڕووی ڕێسا دامەزراوەییەكانی، گەمەكە لەخۆ بگرێت، بەڵام كێشەكە لەوەدایە كە ڕەنگە دەستوورێكی تا بڵێی باش داڕێژدراوت هەبێت و سەرجەم پرەنسیپ و مافەكانی لەخۆ گرتبێت و تێیدا چەسپێندرابێت، هەم لەسەر ئاستی مەركەزی و هەم لەسەر ئاستی مەحەلییش، بەڵام گۆڕینی ئەم بڕگە و ماددە دەستوورییانە بۆ ئەوەی ڕەنگدانەوەیان لە واقیعدا هەبێت و بەرجەستە بن، ئەوا ئەمە تەحەددییە ڕاستەقینەكەیە. لێرەدا من دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم كە سەرەڕای ئەوەی لە دەستووردا چەسپێنراوە، ئەوا ئێمە پێویستمان بە پاڵپشتییەكی دامەزراوەیی فەرمی هەیە بۆ ئەوەی بتوانرێت ئەوەی لە دەستووردا هاتووە، لە واقیعیشدا جێبەجێ بكرێت، چونكە بوونی پرەنسیپی بە نامەركەزیكردنی دیموكراتییانە لە چوارچێوەی دەقەكاندا بە تەنیا نابێتە هۆی زامنكردنی جێبەجێبوونی ئەوەی لە دەستووردا هاتووە، پوختەی قسەكە ئەوەیە دەقە دەستوورییەكان بە تەنیا نابنە هۆی زامنكردنی پیادەكردنی حوكمڕانیی دەستووری و بە نامەركەزیكردن.
