پرۆسەی پەروەردە و فێركردن لە هەرێمی كوردستان لە كابینەی نۆیەمدا گەشەیەكی بەرچاوی بە خۆیەوە بینیوە، بە شێوەیەك لە ڕووی ژێرخان و پەروەردەیی و زانستی و هونەرییەوە گۆڕانكاریی زۆر ئەرێنی بەسەردا هاتووە، بەڵام ئەم واقیعە نوێیەی پەروەردە و فێركردنیش بە دوور نییە لە كەموكورتی و ئاستەنگ، لە چەندین بۆنەشدا جەنابی سەرۆك بارزانی جەختی لەسەر گرنگیدان بە پرۆسەی پەروەردە و فێركردن كردووەتەوە. بۆ قسەكردن لەسەر پرۆسەی پەروەردە و فێركردن، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ بورهان عەبدوڵا ئەرگوشی ڕاوێژكاری پێشكەوتووی پەروەردە سازدا، لێرەدا پوختەی قسەكانی بڵاو دەكەینەوە.

 

 

* بەو پێیەی ئەزموونی 30 ساڵت لە كەرتی پەروەردە و فێركردن هەیە و، لە سەرەتاكانی ڕاپەڕین و ساڵانی نەوەدەكانی سەدەی ڕابردوو لە بوارەكانی پەروەردەیی و سەرپەرشتیاری و تەكنیكی بەشدار بوویت و، ئەندامی زۆربەی لێژنەكانی وەزارەت بوویت، دەكرێت بزانین پرۆسەی پەروەردە و فێركردن لە هەرێمی كوردستان لە چ ئاستێكدایە؟

- سەرەتا بۆ وەڵامدانەوەی پرسیارەكە، دەبێت چاوخشاندنەوەیەكی خێرا بە قۆناغەكانی پەروەردە و فێركردن بكەینەوە، كە تا ساڵی 1991 پرۆسەی پەروەردە و فێركردن لە هەرێمی كوردستان هەمان سیستمی پەروەردەیی عێراق بووە، ئەو سیستمەی لە ساڵی حەفتاكان لەسەر ئاستی جیهان بە یەكێك لە هەرە سیستمە پێشكەوتووەكانی دونیا دادەنرا و، ڕاپۆرتەكانی یونسیف و یونسكۆ شاهیدی ئەمەیان دەدا، بەڵام لەگەڵ دەستپێكردنی شەڕی عێراق- ئێران و داگیركردنی كوێت و گەمارۆی ئابووری و سیاسەتی چەوتی ڕژێمی بەعس، كێرڤی پەروەردە لە عێراق بەگشتی و لە كوردستانیش ڕووی لە كزی كرد و پرۆسەی فێركردن پاشەكشەی زۆری بەخۆوە بینی، ئەم دۆخە خراپە بۆ ئێمەی كورد كە میراتگری سیستمی بەعس بووین زۆر خراپ بوو، بە سەدان گوند و ناحیە و قەزا بە قوتابخانەكانیشیانەوە تێكدرابوون، هەرچی هەوڵە شەرمن و لاوازەكانیش هەبوو جگە لە گۆڕانكارییەكی كەم نەبێت نەتوانرا هەنگاوی گەورە بنرێت، ئیتر وردە وردە دەرچووەكانی زانكۆ بە مامۆستا دامەزرێنران و میلاكی پەروەردەمان پڕ كردەوە و هەندێك گۆڕانكاریی نوێمان لە پرۆگرامەكان دەست پێ كرد.

*  سەرۆك بارزانی لە چەندین بۆنەدا جەختی لەسەر گرنگیدان بە پەروەردە و فێركردنی گەنجەكانمان كردووەتەوە، چ لە ڕووی ئینتمای نەتەوەیی و نیشتمانییەوە بێت، یان لە ڕووی زانستی و بەرزكردنەوەی توانا، لەم ڕووەوە وەزارەتی پەروەردەی هەرێمی كوردستان تا چەند لە هەوڵەكانیدا سەركەوتوو بووە؟

- مەلا مستەفا بارزانی وەسفێكی جوانی قوتابیانی كردووە و فەرموویەتی: «قوتابیان سەری ڕمن لە هەموو شۆڕش و ڕاپەڕینێكدا»، سەرۆك بارزانی لەسەر هەمان ڕێباز داوای كردووە گرنگیی زیاتر بە لایەنی پەروەردەیی و خوێندن و ئەو پڕۆگرامانە بدرێت كە لە ڕووی نەتەوەیی و نیشتمانییەوە گرنگن. مەسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەر لە دەستپێكی كابینەی نۆیەمی چاكسازی و خزمەتگوزارییەوە گرنگی لە ڕاددەبەدەری بە كەرتی پەروەردە دا و ڕایگەیاندووە: «كار دەكەین بۆ چاككردن و بەرزكردنی ئاستی خزمەتگوزاریی پەروەردە و فێركردن، پێداچوونەوەش دەكەین بە پڕۆگرامەكانی پەروەردەیی و گونجاندنی ناوەڕۆكەكانیان بەپێی ستانداردە باوەكان»، بۆیە ئەركی ئێمە و هەر سیستمێكی پەروەردەیە تاكەكانی وڵاتی خۆی بە شێوازێك ڕابهێنێت كە هەستی ئینتما بەرز بكاتەوە بۆ نەتەوە و ئاڵا و نیشتمان و هەموو ئەو بەهایانەی كۆمەڵگە بڕوای پێیان هەیە، لە هەمان كاتیشدا ڕێز لە نەتەوەكانی دیكەی كوردستانیش بگرن، بەداخیشەوە لەم دواییانەدا هەستمان بە جۆرێك لاوازی لە زمانی كوردی و بەرزڕاگراتنی لایەنی نەتەوەیی و نیشتمانی كردووە، بەو پێیەی وەزارەتی پەروەردە بەرپرسی فەرمییە لەسەر ئاستی دەوڵەت لە پرۆسەی پەروەردەو فێركردن، بەڵام لە ڕاستیدا دروستكردنی هەستی ئینتما ئەركی هەمووانە هەر لە مینبەرەكانی مزگەوت و كەنیسە و پەرستگاكانەوە، تاوەكو ڕۆشنبیر و ڕۆژنامەنووس و كۆمەڵگەی مەدەنی، ڕێزدار مەسرور بارزانی لە كاتی زەنگلێدانی دەستپێكی خوێندن و لە چوونی بۆ ناو پۆلی قوتابیان، زۆر جەختی كردووەتەوە لەسەر چەمكە بەهادارە جوانەكانی خۆشەویستیی نیشتمان و پاراستنی ژینگە و خوێندن و بەرزراگرتنی پیرۆزییەكانی نیشتمان، ئەمە بۆ ئێمە ئیلهام بەخشە بۆ ئەوەی بەرنامەكانمان لەسەر ئەم بەهایانە دابڕێژینەوە، ئەوەتا لە زانستەكان و زمانی كوردیدا پڕۆگرامێكی تەواوی كوردستانی داڕێژدراوەتەوە و لە قۆناغەكانی پێشەوە دەستمان پێ كردووە، ئەم ئەركە هەروا ئاسان نییە كە قەیرانی دارایی هەیە و ناكۆكیی حزبایەتی و هەڕەشەی دەرەكی لە سەرمانە و زۆربەی جار بڕیارەكان لە سەرتاسەری هەرێم وەكو خۆی جێبەجێ ناكرێت، لە یاسای نوێی وەزارەتی پەروەردە بۆ یەكەمین جارە بنەما فەلسەفی و بنەماكانی گشتی لە وەزارەتی پەروەردە دانراون و ئەوەی ڕێگەپێدراو نییە لە چوارچێوەی یاسادا ئاماژەیان پێ كراوە، ئەم گۆڕانكارییە لە ئاستی پەروەردە وای كردووە، ئاستی خوێندن و پلانەكانی پەروەردەیی لە هەرێمی كوردستان بەراورد بە عێراق باشتر بێت، بۆ نموونە لە كاتی قەیرانی كۆڤید19 عێراق سەیری ئێمەی دەكرد كە چۆن بە پڕۆفیشناڵانە مامەڵەمان دەكرد و توانیمان قوتابیان بپارێزین، تەنانەت لە شێوازی ئەزموونی تاقیكردنەوەكان و دانانی تەلەفزیۆنی پەروەردەیی و بەستنەوەی قوتابخانەكان بە داتابەیسێكەوە هەر هەمووی ئێمە لە پێشەوەین، لە ڕووی بەدیجیتاڵكردنی نووسراوەكانیش هەنگاوی زۆر گەورە نراوە. سەبارەت بە قوتابخانەكانیش لەم كابینەیەدا هەرچەندە دوو دەوامی لە قوتابخانەكاندا ماون، بەڵام توانراوە سێ دەوامی قوتابخانەكان كەم بكرێتەوە، تەنانەت پارێزگاری كوالێتیی پەروەردەشمان ڕێك خستووە، بۆ ئەم مەبەستە بەرنامەی سەرپەرشتیارێكی تایبەت بە ناوی هاوڕێی ڕەخنەگرمان داناوە.

* باسی پڕۆگرامەكانی خوێندنت كرد، ئایا تاچەند توانراوە پێداچوونەوە بە پڕۆگرامەكانی خوێندندا بكرێت، بۆ ئەوەی بە شێوەیەك بێت كە لەگەڵ ستاندارە جیهانییەكان بگونجێت و لە هەمان كاتدا بیری نەتەوەیی و نیشتمانپەروەرییش ڕەچاو بكرێت؟

- پێداچوونەوە بە پڕۆگرامەكانی خوێندن و گونجاندنیان لەگەڵ ستاندارە باوەكان لە زۆر ڕووەوە كاری گەورە و جوانی لەسەر كراوە، بۆ نموونە ئێمە زۆر بابەت و پڕۆگراممان بە شێوەیەك دەستكاری كردووە، كە قوتابی وەكو كەسایەتییەكی سەردەمیانە و مەدەنیانە بونیاد بنرێت، كە تایبەتمەندێتی خۆی و كەسانی دیكە ڕەچاو بكات، ساڵ هەبووە كارمان كردووە لەسەر بەرپرسیارێتی و ساڵی دیكەش لەسەر دادپەوەری و نیشتمانپەروەری، ئەم مەنهەجانە كاریگەریی زۆری لەسەر هاونیشتمانبوون و كەسایەتیی سەردەمیانە و ئاشتیخواز و دەیان بەهای جوانی دیكەی قوتابی هەبووە و، وای كرد قوتابی كەسێكی كارا بێت لەم سەردەمە جەنجاڵییەی ئێستا، لە ڕووی زانستیشەوە دەست كراوە بە پێداچوونەوە بە پڕۆگرامەكان و ئەولەوییەت دراوە بە بابەتە زانستی و بیركاری و نیشتمانپەروەری و بابەتە مەدەنییەكان، بۆ نموونە دابەزاندنی بابەتی ئینگلیزی لە پۆلی پێنجەوە بۆ پۆلی یەكەم و تا قۆناخی باخچەش، یان هێنانە پێشەوەی بابەتی پەروەردەی مەدەنی و چەندین بابەتی دیكە، هەروەها بۆ ئینگلیزی پڕۆگرامی بەریتانیمان هێنا، لەم دواییانەشدا پڕۆگرامێكی دیكەمان زیاد كرد، بە ناوی كارامەییەكانی ژیان و بەهاكان كە چەندین چەمكی مەدەنی و زیاتر لەخۆ دەگرێت، ئەمە وێڕای شێوازی تاقیكردنەوەكان و هەڵسەنگاندن و شێوازی وانەوتنەوە و چەندین بواری دیكە كە گۆڕانكارییان بەسەردا هاتووە، بۆ نموونە تاقیكردنەوەیەكی نیشتمانیمان بۆ زمانی كوردی دانا بۆ دواقۆناغی بنەڕەتی، بۆ ئەوەی لە كاریگەرییە سلبییەكانی جیهانگیری بۆ سەر زمان دەربازمان بێت.

* بەڵام پەروەردە و فێركردن بەو پێیەی لە گۆڕانكاریی بەردەوامدان و وەرگرتن یان بونیادنانی ژێرخان و جێبەجێكردنی پلانەكان بێ ئاستەنگ و بەربەست نین، دەكرێت بزانین گەورەترین ئاستەنگ و بەربەستەكان چین كە دێتە بەردەم پەرەپێدانی پرۆسەی پەروەرەدە و فێركردن؟   

- كەم تا زۆر هەندێك حزب بە هێنانی ئایدیۆلۆژیا و هزری نامۆ بەم كۆمەڵگەیە كاریگەریی خراپیان لەسەر پەروەردە و فێركردن هەبووە، بۆیە بەردەوام لە هەوڵداین لەو چوارچێوەیە دەربچین و بەپێی دامەزراوەیی حكومەتی هەرێمی كوردستان كار بكەین، ئەوەتا بەردەوام جەخت لەسەر ڕۆژی ئاڵا و جلوبەرگی نەتەوەیی و زمان و بۆنە نیشتمانی و نەتەوەییەكان و ڕێزگرتن لە قوربانیانی هەڵەبجە و بەرزڕاگرتنی هەموو ڕۆژە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان و خۆشەویستی بۆ پێشمەرگە و سەركردە مێژووییەكان دەكەینەوە، ڕەنگە لە ئێستادا گرفتی سەرەكیی بەردەم پەرەپێدان و بووژانەوەی كەرتی پەروەردە و فێركردن بریتی بێت لە سۆشیال میدیا و تۆڕەكانی سۆشیال میدیا، پێویستە ئێمە خوێندنەوەی نەوەكانی ئەمڕۆمان هەبێت لە زێد و ئەلفا كە زێد لە ساڵی 1995 بە دواوە لەدایكبوون لەگەڵ 15 ساڵی دوای ئەمان كە لە سەردەمی تەكنەلۆژیا و شۆڕشی گەیاندن و گۆڕانكارییە خێراكانی بواری زانست و گەیاندن ژیاون و پێداویستی ئەمان جیاوازە، واتا تاكێكی جیهانی دروست بووە و خەریكە ئینتمای نەتەوەیی و نیشتمانی لایان كاڵ دەبێتەوە، دەبێت لە بواری پڕۆگرامەكان و ئامادەكردنی مامۆستایان و ڕێكخستنی قوتابخانەكان هەموویان بە شێوازێك بن، كە بتوانین ئەم تاكە بە جۆرێك پێبگەیەنین كە كارامەیی پێویستی تێدا بێت و، هەلی كار بەدەست بێهێنێت و ناسنامەی خۆیشی لەم جیهانەدا ون نەكات.

* سەبارەت بە زمانی كوردی دەكرێت بزانین گەورەترین ئاستەنگ چییە لە بەردەم داڕشتنەوەی پڕۆگرامەكان بە زمانێكی ستاندارد؟

- هەرچەندە من پسپۆرێكی بواری زمان نیم، بەڵام زمانی كوردی بە زمانێكی زۆر بەهێز و گرنگ دادەنرێت، كە سەرەڕای ئەو هەڕەشانەی لەسەریەتی و دەقەكانی زمانی فارسی و توركی و عەرەبی كاریگەریی خراپی لەسەر كردووە، لەگەڵ ئەمەشدا كورد پشتاوپشت و بە ئەدەبیاتی كوردی توانیویەتی دیالێكتی زۆر جیاوازی هەبێت، حزبایەتی و ڕاگەیاندنەكانیان و هێنانی هزر و دیالێكتی بیانی زیانی پێگەیاندووین كە نەتوانرێت زمانی یەكگرتوو و دیالێكتێكی یەكگرتووی دەوڵەت هەڵبژێردرێت، دەبێت ڕووی قسەمان بۆ ئەم بابەتە و چارەسەركردنی ئەم گرفتە قووڵ و مەترسیدارە لە ئەكادیمیای كوردی بێت كە جێگای كۆڕی زانیاریی كوردی پێشووی گرتووەتەوە، دەكرێت بە هەماهەنگی لەگەڵ هەردوو وەزارەتی پەروەردە و خوێندنی باڵا و ڕۆشنبیری هەنگاوی یەكەمی ئەم ئەركە پیرۆز و نیشتمانپەروەرییە دەست پێ بكەین، ئەم حاڵەتە لە ناو نووسراوەكانی دامەزراوەكانی حكومەتیشدا هەیە، ئەم گرفتە بۆ بیانییەكان و گەشتیارانی بیانی بە ڕوونی دیارە، بۆیە سەرۆكی حكومەت دوو بڕیاری گرنگە دا، بۆ دانانی پڕۆگرامێك بۆ فێركردنی بیانییەكان و نووسینەوەی تابلۆكان بە زمانێكی پاراوی كوردی.

* سەبارەت بە میلاكاتی مامۆستایان و فەرمانبەرانی پەروەردە ئایا توانیوتانە بە شێوەیەكی ستاندارد و ڕێكوپێك ئەو میلاكاتەی هەتانە ڕێك بخرێتەوە و گرفتی میلاكات كەم ببێتەوە؟

- ئێمە نزیكەی 130 هەزار مامۆستا و زیاتر لە 35 هەزار وانەبێژمان هەیە، ئەم ژمارەیە زۆرە، بەڵام كاریگەریی حزبی و كۆمەڵایەتی و جوگرافیایی و چڕیی دانیشتووانیش گرفتن و لەسەر ئاستی شارنشینی و گوندنشین گرفتی میلاكاتمان هەیە، تەتانەت لە ناو شاریشدا لە گەڕەكە میللییەكان و لاچەپەكانی شار كێشەمان زۆرە و لە ئامادەییەكاندا مامۆستامان كەمە، بۆیە پارەیەكی زۆرمان بۆ وانەبێژ دەڕوات، هەندێك بۆچوون هەیە بەوەی دووبارە پسپۆڕایەتییەكان لە ناو میلاكاتی وەزارەتی پەروەردە و مووچەخۆرانی وەزارەتەكانی دیكە بە ژیاندن و خولێكی خێرا، شارەزایی و پسپۆڕایەتییان پێ بدرێت بۆ وانەوتنەوە و بڕوانامەیان پێ بدرێت، كە دەتوانێت مامۆستایی بكات، لە ئێستادا لە ئاستی خوێندنی باڵا پێویستمان بە پێداچوونەوە لە ئامادەكردن و پێگەیاندنی مامۆستا هەیە.