دادگای بەناو فیدڕاڵی كە دادگایەكی نادەستووری و نایاساییە و بەپێی دەستووری هەمیشەیی عێراق دانەمەزراوە، ئەم دادگا بەناو فیدڕاڵییە لەوەتەی هەیە لە دژی كورد زۆرترین بڕیاری دەر كردووە، لە كاتێكدا گەلی كورد لە ناو عێراقی نوێدا زۆرترین پێشێلكاری بەرانبەر كراوە و مافی لێ زەوت كراوە، دیارترینیان قەرەبوونەكردنەوەی ئەنفالەكان و جێبەجێنەكردنی ماددەی دەستووری 140ی ناوچە جێناكۆكەكان و پێدانی تەواوی شایستە داراییەكانی هەرێمی كوردستان و جووڵاندنی سوپا لە دژی خەڵكی مەدەنی و نەدانی پشكی هەرێم لە قەرزە نێودەوڵەتییەكان و سەدان كاری دیكەی دژ بە كوردە، ئەمە وێڕای ئەو هەموو پێشێلكارییە دەستووری و یاسایی و گەندەڵییەی كە لە خەرجیی سیادی و حاكیمە دەكرێت و پشكی هەرێمی كوردستانیشی تێدایە.

ئەم بڕیارەی دواییشی بۆ ڕێگرتن لە ناردنی شایستە داراییەكانی هەردوو مانگی تشرینی دووەم و كانوونی یەكەمی ساڵی ڕابردووی 2022 كە بڕی 400 ملیار دینار بوو، پێشێلكارییەكی دەستووریی دیكەی دادگاكە بوو، دژی حكومەتی هەرێمی كوردستان و میللەتی كورد، ئەمەش هەمووی لە ژێر پاساوی بەناو جێبەجێكردنی دەستوور و یاسا و دادپەروەریدا ئەنجام دەدرێت، لە كاتێكدا دەستی دەرەكی و ئەجیندەی دژ بە كورد لە ناو خودی عێراقی بەناو نوێ و ناوچەكەدا درێژەی هەیە و، بەداخیشەوە زۆر لە حزبە سیاسییەكانی ناو پرۆسەی سیاسیی عێراق و چەندین كەسایەتیی ناو حكومەتی و پەرلەمانی عێراق بۆ پەردەپۆشكردنی كەموكورتی و گەندەڵییەكان، یان بۆ كڕینەوەی دەنگ و موزایەدەكردن ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ پاڵپشتی بڕیارەكانی دادگای بەناو فیدڕاڵی دەكەن، ئەمەش دووبارەكردنەوەی سیناریۆكانی لێدانی كوردە بە ناپاڵم و بۆردومان و خاپووركردنی خاكەكەی و كۆمەڵكوژیی ڕۆڵەكانی، بەڵام ئەم جارە لە بەرچاوی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕاستەوخۆ جێبەجێكردنی ئەم كارە قورسە، تەنیا بە ناچاری پەنا دەبەنە بەر دامەزراوە بە ناو تەشریعی و جێبەجێكارەكانی عێراق.

سەرۆك مسعود بارزانی وەكو مەرجەعی كورد و كوردستان لە پێشێلكردنی مافە دەستووری و یاساییەكانی گەلی كوردستان بێدەنگ نابێت و، ئەزموونێكی دوور و درێژ و دەوڵەمەند و شەرەفمەندانەی هەیە لە بەرگریكردن لە مافی گەلی كورد و كوردستان، ڕاستەوخۆش لە دوای دەركردنی بڕیارە نادەستووری و نایاساییەكەی دادگای فیدڕاڵی فەرمووی مەسەلەكە تەنیا 400 ملیار دینار نییە، بەڵكو نكۆڵیكردنە لەو ڕێككەوتنە سیاسییانەی كراون بۆ پێكهێنانی حكومەتەكەی سوودانی، بەڵێ، ئەم پرسە و چەندین دژایەتیكردنی دیكەی گەلی كورد لە ناوخۆی عێراق و وڵاتانی دەوروبەردا، تەنیا تەواوكردنی ئەو زنجیرە شەڕەی دژ بە كوردە كە وەكو ستراتیژیەتێكی درێژخایەنە لای دوژمنانی كورد و هەر سەردەمەو بە شێواز و پاساوێكی جیاجیا جێبەجێی دەكەن. ئەوەتا بۆ لێدانی ژێرخانی ئابووری و بژێویی تاكی كورد هەموو ڕێگەیەك دەگرنە بەر، هەر لە مووشەكبارانی ژێرخانەكەی تاوەكو گەمارۆ و ئابڵۆقەدانی فرۆشتنی نەوت و گاز و تەنانەت ڕێگرتن لە بردنە دەرەوەی بەرهەمەكانی وەكو هێڵكە و مریشك بۆ ناوچەكانی دیكەی عێراق...

 لێرەدا بوار نییە باسی ئەو كۆمەڵكوژی و كوشتن و قاتوبڕییەی گەلی كورد بكەم، كە بە درێژایی دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق بەرانبەر كورد كراوە، كە دواهەمینی كۆمەڵكوژی كوردانی ئێزیدی بوو، ڕووداوەكان یەكە و تەنیا كات و شوێن و شێوازەكەیی و پاساوەكەی لەگەڵ گۆڕانكاری و واقیعە نوێیەكەی ناوخۆ و ناوچەكە و جیهاندا دەگۆڕێت، ئەوەتا هەر لەگەڵ بڕیارەكەی دادگای فیدڕاڵی دژی یاسای نەوت و غاز و لەم دواییەش دژی ناردنی پشكی مانگانەی هەرێم، ڕاستەوخۆ مەسەلەی هێرشەكانی ئێران و هەڕەشەكانی سوپای پاسدارانیشی هاتووەتە سەر، پیلان و مەرامی چەندین هێز و گرووپ و دەزگای ئەمنی و سیخوڕی دژ بە قەوارەی هەرێمی كوردستان ئەنجام دەدرێت، كە جۆراوجۆرە و هەمووشی لە ژێر یەك ئەجێندەدایە كە سەركوتكردنی كورد و وێرانكردنی خاكەكەی و دەربەدەركردنی خەڵكەكەیەتی. لە ساڵی 2014وە ئەم هێرشانە قووڵتر بوونەتەوە و ئەو دەمە بەشە بوودجەی میللەتێكیان لە ناو بەناو عێراقێكی نوێدا بڕی و چەندین ساڵ تاكو ئێستاشی لەگەڵدا بێت، ساڵ لە دوای ساڵ هێرشەكان زیاتر دەبن و بڕینەكان زۆرتر و داواكارییەكانیشمان كەمتر دەكەنەوە، تا لە سووچی قوشبنێكدا دەمان هێڵنەوە، ئەو كات فیتنە و ئاشووبی ناوخۆشی دێتە سەر، لەم قۆناغەدا كە بە سەرۆكایەتیی سەرۆك بارزانی حكومەتێكی سەقامگیرمان هەیە، تەنیا چەكێك بە دەست بەغداوە ماوە، چەكی ئابووری و دژایەتیكردنی قووتی خەڵكی كوردستانە، زۆریشن ئەڵقە لە گوێی نەیارانی كورد كە ئامادەن بە پارە و دەستكەوتێكی كەم و تەنیا بە قین و ڕقێكی كۆن، گەورەترین ئازار و زیان بە گەلی كورد بگەیەنن، حكومەتی عێراق و زۆر لە پیاوچاك و كەسانی نیشتمانپەروەر و عێراقییەكان هەرگیز بەم كارە قێزەوەنانە ڕازی نین، بینیمان لە كەناڵە عەرەبییەكانەوە چۆن ڕووبەڕووی بوونەوە، ئەوان هەرگیز گەلی كوردی برایان بە دوژمنی سەرسەختی خۆیان نازانن، كە جێگای ملیۆنێك زیاتر لە عەرەب و ئاوارە و پەناهەندەیان كردووەتەوە و ڕێز و خۆشەویستیی زۆریان بۆیان هەیە. ئێمە نموونەی پێكەوە ژیان و لێبووردەیین، باش دەزانن دروشمی دژایەتیكردنی كورد دروشێمێكی سوواوە و بۆ شاردنەوەی گەندەڵی و بەرژەوەندییەكانی وڵاتان و ئەجیندەی دەرەكی و پاراستنی كورسییەكانیانە و، بۆ پەردەپۆشكردنی كەموكورتییەكان و شكستهێنانیانە لە دامەزراندنی دەوڵەتی هاووڵاتی و خۆشگوزەرانی، دوژمنانی كوردیش ئەو ڕاستییەیان لە بیر كردووە، ئابڵۆقەدان و سزادانی كورد پووچەڵكردنەوەی ناوەرۆكی سیستمی فیدڕاڵییە كە تیایدا سەركەوتوو نەبوون و ئازاریان بە میللەتی كورد و بگرە عێراقییەكانیش گەیاند.

حكومەتی عێراق نەك هەر نەیتوانی لە ئاست خواست و ویستەكانی گەلی عەرەب بێت، بەڵكو عێراق تا بینەقاقای لە گەندەڵیی سیاسی و مەزهەبی و فەرامۆشكردنی خزمەتگوزارییەكان و بەرزبوونەوەی ڕێژەی بێكاری و هەژاریدا نوقمە، كەچی چاوی بەو ئارامی و سەقامگیری و ڕێزەشدا هەڵنایەت كە لە كوردستانی عێراق بەرانبەر پێكهاتە جیاوازەكانی نەتەوەیی و ئایینی و ئایینزادا هەیە، لە پێشەوەیان لە عەرەبەكان، عێراق بەداخستنی ئۆردوگاكان و ناردنەوەی زۆرە ملێ و دروستكردنی گرفتی خوێندن و دامەزراندنی گەنجەكانیشیان فشارێك دروست دەكات، بۆ ئەوەی بیانخاتە ژێر چنگی خۆیەوە و وەكو سووتەمەنی بەكاریان بهێنێت و لێرە بە ئارامی و سەقامگیری ژیان بەسەر نەبەن.

 چەندین ساڵە ڕێككەوتنی شنگال بۆ ئاساییكردنەوەی دۆخەكە و گەڕانەوەی سەدان هەزار ئاوارەی كوردی ئێزدی واژوو كراوە و وەكو مەرەكەبی سەر كاغەز ماوەتەوە، دادگای فیدڕاڵی نووقەی لێوە نایەت، ڕۆژانە سەروەریی خاكی عێراق بە بۆردومان و گرتنەوەی ئاو و ناردنی تلیكاك و تیرۆریست پێشێل دەكرێت، هەر نووقەی لێوە نایەت، لە بەندەرەكانی بەسرە پارە و نەوتەكەی ئاودیو دەكرێت و، هەموو عالەم پێی زانیوە، ئەم دادگایە هەر نووقەی لێوە نایەت، دەیان ماددەی دەستووری و یاسای تایبەت بە مافی كورد نەك هەر جێبەجێ ناكرێن، بەڵكو ڕۆژ لە دوای ڕۆژ خراپتری لێ دەكرێت، هەر نووقەی لێوە نایەت، كاتی ئەوە هاتووە كورد چیتر پەیوەندی لەگەڵ ئەو دادگایە ببڕێت و دادگای كوردستان و دامەزراوە تەشریعییەكەی جورئەتێك بدەنە خۆیان و هێرشی پێچەوانە دەست پێ بكەن.

لەم دوو ساڵەی دواییدا دەسەڵاتدارانی دژ بە كورد لە بەغدا و زۆر لە بەكرێگیراوانی كورد دەستیان داوەتە بەكارهێنانی چەكی بەناو یاسایی، لە مەشدا دادگای فیدڕاڵی بووەتە ناوەندی جێبەجێكردنی ئەو مەرامە گڵاوانە، ئەمە ڕەنگە مەترسیدارترین چەك بێت، بە هۆی زۆرینەوە لە دەسەڵاتە تەشریعی و یاساییەكان و گوایە ئەمە بەرزترین دەسەڵاتی دادگایە و بڕیارەكانی یەكلاكەرەوەیە و تانەلێدانی بۆ نییە، بەمەش دەستوور و ڕێككەوتن و مافەكان بە ئارەزووی خۆیان پێوانەی بۆ دەكەن و بەپێی ویست و خواست و ئەجیندەی خۆیان شێواندوویانە، هەمووشی بە ناوی ڕێزگرتن لە دەستوور و دەسەڵاتی تەشریعی و دادوەرین، ئەمە شانۆگەرییەكی ناشیرین و پیلان بۆ داڕێژراوە و گەمەی نەیارانی كوردە لە ناوچەكەدا، گەوجاندنی خۆیان و لەخشتەبردنی هاووڵاتیانی عێراقە و هەر كەس و لایەنێك ڕۆڵێكی لەم دراما قێزەونەدا پێ دراوە و تەمسیلییەكە، بەداخەوە خەریكە دەیكەنە كەلتوورێكی سیاسی، خۆ ئەگەر كورد و سەركردایەتییەكەی و پاڵپشت بە هاووڵاتیانی كوردستان، سنوورێكی بۆ دانەنێن، چارەنووسی ئەم هەرێمە و خەڵكە بەشمەینەتییەكەی تەسلیمی قەدەرێكی ناخۆش دەكەن، ئەم سیناریۆ ڕەش و مەرامە گڵاوانە بە گۆڕینی سەرۆك وەزیران و حزبێك ناگۆڕدرێت، با چیتر چاومان لە خێری بەغدا نەبێت و كورد بە دوای بەدیلدا بگەڕێت لە ناوچەكە و لەگەڵ هاوپەیمانەكانماندا، چونكە حكومەت و دادگا و پەرلەمان و ڕاگەیاندن و حزب و سوپا و میلیشیات هەمووی ئاخنراوە بە مەزهەبییەت و جێبەجێكردنی ئەجندەی دژ بە كورد، ئیتر چاوەڕێی چی بكەین؟ داخی گرانم بۆ نەبوونی یەكگرتوویی و تەبایی نێوان حزبە كوردستانییەكان كە ئیرادەی كوردی بێ هێز كردووە لە بەغدا، سەركەوتن و شكستەكان بەرانبەر نەیاران و دوژمنانی دوێنێ و ئەمڕۆ لە ناو ماڵی كوردەوە دەست پێ دەكان، ئەمەش چیرۆكێكی دیكەیە لە زنجیرەكانی داماویی كورد.