حكومەتی هەرێمی كوردستان وێڕای كۆمەڵێك ئاستەنگ و گرفتی گەورە، بەڵام توانی ڕۆژە سەختەكان بەڕێ بكات و، بگرە زۆر لەو قەرزانەشی لەسەری بوو، بیداتەوە. لە ساڵی نوێی 2023 حكومەت دەیەوێت درێژە بە بەرنامە چاكسازییەكەی بدات لە سەرجەم بوارەكانی دامەزراوەكانی حكومەت و كەرتی تایبەتدا، چ لە ڕووی جێبەجێكردنی فرەچەشنكردنی ئابوورییەوە بێت، یان لە ڕووی چاكسازیی كارگێڕی و دارایی و ئابوورییەوە بێت، بۆ قسەكردن لەسەر ئەدا و توانای حكومەت بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی تەحەددییەكان، گۆڤاری گوڵان دیدارێكی لەگەڵ پڕۆفیسۆر دكتۆر كەرڤان محەمەد ئامێدی شارەزا لە بواری مێژووی هاوچەرخی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست سازدا. لێرەدا پوختەی وتەكانی بڵاو دەكەینەوە.

 

 

* لەگەڵ ئەوەی قەیرانی دارایی و پەتای كۆڤید 19 و وشكەساڵی باری سەرشانی حكومەتی هەرێمی كوردستانی قورس كردبوو، بەڵام ئێستا سەیر دەكەین و دەبینین، كابینەی نۆیەم ئەو ئاستەنگانەی تێپەڕاندووە و هەنگاو بۆ ئایندەیەكی گەش هەڵدەگرێت، ئایا وەكو شارەزایەكی مێژوویی هەڵسەنگاندنتان بۆ كارەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان بەگشتی چۆنە؟

- بۆ قسەكردن لەسەر كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان دەبێت خوێندنەوەمان بۆ ئەو واقیعە ئابووری و سیاسییەی هەرێمی كوردستان هەبێت، كە لە پێش دامەزراندنی كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان و لە دەستپێكی كابینەكە هەبووە، چونكە گەیشتن بەم واقیعەی ئێستا هەروا لەخۆڕا نەهاتووە، ڕێزدار مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دەستێپكی كابینەی نۆیەمی حكومەتدا دیدگا و فەلسەفەیەكی ڕوون و ئاشكرای بۆ حوكمڕانی لە هەرێمی كوردستان داڕشتەوە، تاوەكو كوردستان لە قۆناغێكەوە بۆ قۆناغێكی باشتر بگوازێتەوە، قۆناغێك كە هەموو ئەو سستی و كەموكورتی و لاوازییانە تێپەڕێنێت كە زۆربەی دامودەزگاكانی حكومەت و كەرتی تایبەت و ئابووریی هەرێم پێوەی دەیانناڵاند، هەر لە نەبوونی بودجە بۆ مووچە و ڕاوەستانی زۆربەی پڕۆژەكان و قووڵبوونەوەی قەیرانی دارایی و كەمیی سیولەی نەختینەیی، كە بە هۆی دابەزینی بەهای نەوت و قەیرانی دارایی و بڕینی بودجە لەلایەن بەغدا و هاتنی پەتای كۆرۆنا تووشی ببوو، گرنگترین و قورسترین ئەرك كە پێویست بوو لەم دۆخەدا جێبەجێی بكات، بریتی بوو لە ئەنجامدانی پرۆسەیەكی چاكسازیی سەرتاسەری و فراوان، ئەمەش بۆ چارەسەركردنی ئەو هەموو كەموكورتی و لاوازیییەی كە هەبوو. ئەم دیدگا و فەلسەفەیە لە كارنامەی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا ڕەنگی دایەوە، تاكو ئەمڕۆشی لەگەڵدا بێت، حكومەتی هەرێمی كوردستان لە چەندین بوار و سێكتەری جیاوازدا سەرقاڵی جێبەجێكردنی ئەم پرۆسە درێژخایەن و سەرتاسەرییەی چاكسازییە، كە دەتوانم پوخت و كورتی بكەمەوە لەم خاڵانەی خوارەوە:

1. بنبڕكردنی گەندەڵی لە سەرجەم بوار و سێكتەرەكاندا.

2. بەهێزكردنی ئابووریی كوردستان و زیادكردنی داهات و كەمكردنەوەی خەرجی ناپێویست.

3. بەكارهێنانی داهاتی نەوت و گاز جگە لە بواری پێدانی مووچە بۆ بونیادنانی ژێرخانی سەرەكیی هەرێمی كوردستان.

4. خۆشكردنی باروگوزەرانی خەڵكی كوردستان و نەهێشتنی نادادپەروەری.

5. پێشخستنی پەیوەندییەكان لەگەڵ بەغدا و چارەسەركردنی كێشە هەڵپەسێردراوەكان، بەتایبەتی ناكۆكی لەسەر نەوت و گازی سرووشتی.

6. رێكخستن و پەرەپێدانی پەیوەندییەكان لەگەڵ وڵاتانی دەوروبەر لەسەر بنەمای بەرژەوەندی و كاری هاوبەش.

7. دۆزینەوەی چارەسەرێكی زانستی و باش بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی گەنجان و كەمكردنەوەی ڕێژەی بێكاری لە ناو گەنجانی كوردستاندا.

*  زۆر جار لە گەلێك بۆنەدا سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان زۆر جەخت لە ڕاگرتنی گەندەڵی و زیادكردنی داهات و كەمكردنەوەی خەرجیی حكومەت دەكاتەوە، لەمەش زیاتر باس لەوە دەكات، كابینەی نۆیەم لە ماوەی سێ ساڵی ڕابردوودا نەك هەر قەرزی نەكردووە، بەڵكو دوو ملیار دۆلار قەرزی كابینەكانی دیكەی داوەتەوە، ئایا گرنگترینی ئەو هەنگاوانە چین كە لە بواری چاكسازیدا پێویستە بگیرێتەبەر، بەتایبەتی بۆ فرەچەشنكردنی ‌سەرچاوەكانی داهات بۆ هەرێمی كوردستان؟

- هەموو ئەم ئامانج و خاڵانە لە پێناو جێبەجێكردنی ئەو فەلسەفە و دیدگایەی حوكمڕانییە، بۆ ئەوەی هەرێمی كوردستان ببێتە قەوارەیەكی بەهێز لە هەستیارترین و پڕكێشەترین ناوچەدا كە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، بۆ ئەم مەبەستەش سەرۆكی حكومەت گرنگییەكی زۆری بە كەرتی كشتوكاڵ و پیشەسازی و گەشتیاری داوە، تاوەكو زۆر پشت بە داهاتی ناسەقامگیری نەوت نەبەستین، لە كابینەكەی ڕێزدار مسرور بارزانیدا گرفت و كێشەی جووتیاران و كڕینی گەنم و دۆزینەوەی بازاڕ بۆ ساخكردنەوەی كاڵاكانیان و هێنانی كاڵا و بەرهەمی بیانی، بەتایبەتی لە كەرتی كشتوكاڵ كەم بووەتەوە، جووتیارەكانی كوردستان لە ئاستێكی باشتر و كوالێتییەكی بەرزتردا گرنگی بە بەرهەمەكانیان دەدەن، ئەمە وێڕای كێشەی وشكەساڵی و گرفتەكانی گۆڕینی كەشوهەوا كە كێشەیەكی جیهانییە، لەم ڕووەشەوە گرنگی بە بەنداوەكان و پۆنتەكان دەدرێت، لە ڕووی كەرتی پەلەوەر و هێلكەشەوە لە قۆناغی خۆبژێوی تێپەڕ بووین و هەوڵی جددیش هەیە بۆ بووژانەوەی كەرتی ئاژەڵداری . لەگەڵ ئەم چاكسازی و هەوڵانەشدا پێویستە كۆمەڵێك كاری جددی و بەپەلە جێبەجێ بكرێت، بەتایبەتی لە بواری نەهێشتنی گەندەڵی و دانانی كەسی شیاو لە شوێنی شیاو، دەبێت بەرپرسیارێتی بدرێتە كەسانێكی دەستپاك و دڵسۆز و مێژووپاك و خاوێن، ئەمەش بۆ ئەوەی ئەو دیدگاو ئەجێندەی كە لە كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا داڕێژراوە، دەبێت بە باشترین شێوە جێبەجێ بكرێت. لە كەرتی گەشتوگوزاریشدا پێویستە چاكسازیی بنەڕەتی بكرێت، چونكە ئەم كەرتە مەزەنترین كەرتی داهاتە لە زۆربەی وڵاتانی جیهاندا، ئیتر بۆچی لە هەرێمی كوردستان ئەم كەرتە ڕوو لە گەشەكردن نەكات، لە كاتێكدا ئێمە خاوەنی ژینگەیەكی لەبارین لە بواری گەشتوگوزاری (سرووشتی، هاوینە و زستانە، شوێنەوار و...هتد)، پێشنیار دەكەم كەرتی گەشتوگوزار بە دامەزراوەیی بكرێت و لە ڕێگەی گەورە كۆمپانیاكانی گەشتیارییەوە گەشتیاری وڵاتانی دەوروبەر و ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بهێنرێنە هەرێمی كوردستان و، زۆرترین داهات و هەلی كار بۆ دانیشتووانی كوردستان دابین بكرێت، ئەو پرسیارەی كە پێویستە بەرپرسانی ئەم بوارە وەڵامی بدەنەوە، ئەوەیە: ئایا بۆچی داهاتی كەرتی گەشتوگوزار كەمە و زۆر لە شوێنە گەشتیارییەكان گرفتی بێ بازاڕییان هەیە؟ هۆكاری ئاڵۆزی و گرفتی ململانێی حزبایەتی و سیاسییە، یان گرفتی گرانیی سووتەمەنی و كارەبا و كەمیی ئاسانكارییە؟ شوێنەوارەكانی كوردستان بۆچی نۆژەن ناكرێنەوە بە ڕێگەی زانستی و گرنگییان پێ نادرێت؟ پێویستە سەرەتا لایەنی بێهێزی و كەموكورتییەكانی كەرتی گەشتوگوزاری بزانین، ئەو كات پلانی كورتخایەن و مامناوەند و درێژخایەن دابنرێت، زۆر بواری دیكەی كارگێڕی و دارایی و ئابووریی دیكە هەیە كە پێویستی بە چاوخشاندنەوە و چاكسازی هەیە، هەر لە كەرتی نەوت و گاز و كارەباوە تاوەكو كەرتەكانی پیشەسازی و ڕاگرتنی باڵانس لە نێوان هەناردە و هێنراوەكان و پەرەپێدانی پەروەردە و خوێندن.

* بڕیارە لە ساڵی 2025 حكومەتی هەرێمی كوردستان ببێتە حكومەتێكی دیجیتاڵی، ئایا چۆن تەكنەلۆژیا دەبێتە هۆكارێك بۆ چالاككردنی كارەكانی حكومەت و هەنگاوهەڵگرتن بۆ حكومڕانیی باش؟

- باشترین خاڵی چاكسازیی حكومەتی هەرێمی كوردستان گەیشتنە بە حكومەتی دیجیتاڵی، هەنگاوەكەش دەستی پێ كردووە و بڕیارە تاكو ساڵی 2025 بگەینە قۆناغی حكومەتی دیجیتاڵی، ئەم حكومەتە دەیەوێت لەسەر ئاستی تەكنەلۆژیا و بەكارهێنانی ئەنتەرنێت هەنگاوێكی زۆر گەورە بنێت و بەرەو پێشەوە بچێت. حكومەتی دیجیتاڵی وێڕای ئەوەی ڕۆتین و بیرۆكراتییەتی كوشندە تا ڕاددەیەكی زۆر كەم دەكاتەوە و، خزمەتگوزاریی باشتر پێشكەش بە هاووڵاتیان دەكات، هاوكات بە تێچوونێكی كەمتر و كاتێكی خێراتر و كەمترین هەڵە و كەموكورتی كاروبارەكان بەرەو پێشەوە دەچن، وەزارەت و دامودەزگاكانی حكومەت پێكەوە گرێ دەدات، جیاوازیی نێوان حكومەتێك كە بە شێوەیەكی كلاسیكی و ئاسایی كاروبارەكانی بەڕێوە دەچێت، سوودەكانی حكومەتێكی دیجیتاڵی زۆرن لەوانە:

1. بەكارهێنانی كاغەزی زۆری ڕۆژانە نامێنێت.

2. لایەنی ئەلەكترۆنی وەكو مۆبایل و سایتی ئەلەكترۆنی كاریگەرتر دەبن.

3. بەردەوامبوونی كاری ڕۆژانەی هاووڵاتیان بێ ڕاوەستان، چونكە تۆڕی ئەلەكترۆنی 24 كاتژمێر لەكاردا دەبێت.

4. حكومەتی ئەلەكترۆنی و دیجیتاڵی دەبێتە حكومەتێكی پسپۆڕی و لایەنی نێت و ئەلەكترۆنی.

5. لەم حكومەتەدا ئاستی بەهرەیی و توانای فەرمانبەران و كارمەندان بەرزتر دەبنەوە و، دەبێت شارەزاییان لە زۆر بواری دیجیتاڵی و ئەلەكترۆنیدا هەبێت، بۆ ئەمەش دەبێت زۆر لە فەرمانبەرانی حكومەت خولی پێگەیاندن و ڕاهێنانیان بۆ بكرێتەوە.

6. حكومەتە دیجیتاڵییەكان بە شێوەیەكی باشتر كۆنتڕۆڵی گەندەڵی و كەموكورتی و سستی دەكەن و حكومەتێكی شەفاف و بەرپرسیار دەبێت. بەمەش گەندەڵیی كارگێڕی و دارایی كەم دەبێتەوە و بەشێوەیەكی باشتر و ڕێكوپێكتر و بە كوالێتی بەرز خزمەتگوزارییەكان بە خێرایی و ئاسان پێشكەش بە هاووڵاتیانی دەكات، ڕێگە لە هەموو ئەو پەیوەندییە نافەرمی و ناشەرعییانەش دەگیرێت كە لە هەندێك فەرمانگەی حكوومیدا هەیە و، زۆر لە بەرپرسانی حكوومیی فەرمانگەكان كارەكانیان بۆ بەرژەوەندیی شەخسی و تایبەتی بەكار دەهێنن، هەروەها بە ڕێگەی حكومەتی ئەلەكترۆنی پەیوەندیی نێوان هەرێمی كوردستان و جیهان بەهێزتر دەبێت و وەبەرهێنان و سەرمایەی بیانی زیاتر ڕادەكێشرێتە ناو هەرێمەوە، هەر لە ڕێگای حكومەتی دیجیتاڵییەوە پەیوەندییەكانی حكومەت و دامەزراوەكانی لەگەڵ كەرتی تایبەت و كۆمپانیاكان باشتر دەبێت.

* كەرتی پەروەردە و خوێندنی باڵا و گرنگیدان بەم سێكتەرە بە یەكێك لەو تەحەددییانە دادەنرێت كە بەردەوام حكومەتی هەرێمی كوردستان لە هەوڵی پێشخستنیدایە، چی بكرێت بۆ ئەوەی چاكسازی لە كەرتی پەروەردە و خوێندنی باڵاش لە ئاست چاكسازی و گۆڕانكارییەكانی سەردەمدا بێت؟

- كەرتی پەروەردە و خوێندنی باڵا بە یەكێك لەو كەرتە گرنگانە دادەنرێت كە پەیوەندیی ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆیان بە سەرجەم بوارەكانی ژیانەوە هەیە، ئەم كەرتە لە ڕووی چەندێتی و چۆنایەتی و كوالێتییەوە پێویستی بە ئاوڕلێدانەوەی خێرا هەیە، چونكە تا ئەمڕۆ شكستی گەورە لەم بوارەدا هەیە، قوتابی لە قۆناغی سەرەتاییدا بەپێی سیستمی پێشكەوتوو و پڕ زانین و فێركردن نابرێت بەڕێوە، ڕاستە مامۆستایانی بەڕێز كەمتەرخەم نین و دڵسۆزانە لەم ڕووەوە كەموكورتییان نییە، بەڵام هەندێك جار چاكسازی لە پەروەردە و خوێندنی باڵادا پەیوەندی بە ستراتیژیەت و پلان و ئاستی توانا و شارەزایی و كارامەییەوە هەیە، بۆ ئەوەی بە شێوەیەكی زانستیانەتر مامەڵە لەگەڵ قوتابیدا بكرێت، ئەم قوتابییە كە دەگاتە قۆناغەكانی دیكەی ناوەندی و دواناوەندی، كەموكورتییەكەی تێیدا زیاتر دەبێت و تەنانەت لەسەر ئاستی تاقیكردنەوە و هەڵسەنگاندنی قوتابی و ئامادەكردنی بۆ زانكۆش گرفتی گەورەمان هەیە، لە زانكۆ و دوای دەرچوونیان و بوون بە خاوەن بڕوانامە، دەبینین لەو ئاستەدا نین، تەنانەت لە بازاڕی كار و دامەزراوەكانی حكومەتدا سوودیان لێ وەرناگیرێت و توانای هەڵگرتنی بەرپرسیارێتییان كەمە، ئەمە لەكاتێكدا بە سەدان ملیۆن دینار لەم گەنجەدا لە تەواوی قۆناغەكانی خوێندن خەرج كراوە، ئەمە خۆی لەو كێشەیەدا دەبینێتەوە كە پێی دەگوترێت نەگونجاندنی پڕۆگرامەكانی خوێندن لەگەڵ پێگەیاندنی گەنجێكی ئاست بەرزی خاوەن ئینتما بۆ خاك و نیشتمان و، گونجاندنی لەگەڵ پێداویستییەكانی سەردەم و خواستەكانی بازاڕ.