ســـــندوقی ســــــــەوزی كـەشـــــــــــوهەوا بـــــەپێی ڕێككەوتننامەی نەتەوە یەكگرتووەكان لە بارەی گۆڕانی كەشوهەواوە دامەزراوە، وەك میكانیزمێك بۆ یارمەتیدانی وڵاتە تازە گەشەسەندووەكان بە مەبەستی كەمكردنەوەی دەرهاویشتە گازییە گەرمكارەكان و خۆگونجاندنیش لەگەڵ كاریگەرییە نەرێنییەكانی.

ئەم سندوقە لە ساڵی 2010وە دامەزراوە وشوێنەكەی لە (ئینچون)ی وڵاتی كۆریای باشوورە و ئەنجومەنێكی پێكهاتوو لە 24 ئەندام كارەكانی بەڕێوە دەبەن.

ئەم سندوقە پێویستە پاڵپشتی لەو پڕۆژە و پڕۆگرام و چالاكییانە بكات كە هۆكارن بۆ بنیادنانی ئابوورییەكی سەوزی بەردەوام لە وڵاتانی گەشەسەندووی ئەندام لە ڕێكەوتننامەی گۆڕانی كەشوهەوا.

پرسیارگەلێكی زۆر هەن لە بارەی بەڕێوەبردنی ئەو پڕۆژانەی كە پێویستە لەلایەن سندوقی سەوزی كەشوهەواوە یارمەتی بدرێن، ئەو سندوقەی كە دەبوایە لەلایەن وڵاتانی پێشكەوتووی پیشەسازییەوە ملیارەها دۆلاری تێدا دابنرێت بۆ یارمەتیدانی وڵاتانی زیانلێكەوتوو، بۆ ئەوەی بتوانن خۆیان لەگەڵ گۆڕانی كەشوهەوا بگونجێنن، كاریگەرییەكانیشی لەسەر ژیان و ژینگەیان كەم بكەنەوە. بەڵام ئەوەی لە ماوەی 10 ساڵی ڕابردوودا جێگەی سەرنجە، ئەوەیە كە ڕەخنەیەكی زۆر لەسەر كار و میكانیزمی ئەم سندوقە هەیە، كە ئەمانەی لای خوارەوە هەندێكن لەو ڕەخنانە:

یەكەم: لە بواری پارەداركردن و پاڵپشتیكردنی دارایی بۆ ئەو پڕۆژانەی كەپەیوەستن بە گۆڕانی كەشوهەواوە، ڕۆڵی ئەم سندوقە زۆر كەم و لاوازە.

دووەم: دەوڵەتانی پیشەساز و پارەدار دوودڵن لەوەی پارەی یارمەتییەكانیان بخەنە بەردەستی ئەنجومەنی سندوقەكەوە، بۆیە زۆر جار لە ڕێگەی كەناڵی تایبەت بە خۆیانەوە پارەكە دەدەن، وەك لە ڕێگەی ئاژانسی ئەمریكی بۆ پەرەپێدانی نێودەوڵەتیی (یو ئێس ئەید)، یان لە ڕێگەی بانكی نێودەوڵەتییەوە، یان هەر دەوڵەتەو لە ڕێگەی ئاژانسی پەرەپێدانی نێودەوڵەتیی تایبەت بە خۆیەوە.

سێیەم: هێشتا سندوقەكە میكانیزمێكی ڕوون و شەفافی نییە و سیاسەتێكی ئاشكرای بۆ پێدانی زانیارییش نییە لە بارەی چۆنیەتی مامەڵەكردنی ئەنجومەنی سندوقەكە لەگەڵ ئەو داوایانەی كە ئاراستەی دەكرێن.

چوارەم: دامەزراوەكە میكانیزمی بەدواداچوون و لێپێچینەوەی تەواوی نییە لەو دەوڵەتانەی كە پێویستە بەشدار بن لە پێدانی بەشە پارەكانیان بەپێی ڕێككەوتننامە و بڕیارە پەسەندكراوەكان.

پێنجەم: گەیاندنی پارەكانی ڕاستەوخۆ نییە بۆ وڵاتانی گەشەسەندووی داواكار، بەڵكو لە ڕێگەی ڕێكخراوە جیهانییەكانەوە دەدرێت، كە ئەمەش هۆكارێكی درەنگ گەیشتنی یارمەتییەكانە.

شەشەم: دامەزراوەكە لە چاو دامەزراوەكانی دیكەی جیهانیی نوێ و كەم ئەزموونە و ستافی بەڕێوەبردنیشی لە ڕووی ژمارە و ئەزموون و دەسەڵاتەوە بەپێی پێویست نییە.

حەوتەم: هەندێك جار ئەو بڕە پارەیەی كە دەوڵەتانی پارەدەر دەیخەنە ئەم سندوقەوە، بریتییە لەو پارەیەی كە دەبێت لە بوارەكانی دیكەدا بیاندابا بە وڵاتان، بەڵام ئەوان ئەو بڕە پارەیە لە پابەندییەكانی دیكەیان كەم دەكەنەوە و، دەیدەنە سندوقی سەوزی كەشوهەوا.

 بۆیە نەتەوە یەكگرتووەكان لە دوو ڕاپۆرتدا ئاماژەی بەم كورتهێنانە كردووە:

یەكەم: ڕاپۆرتی دیاركردنی كورتهێنانی هەوڵە جیهانییەكان بۆ خۆگونجاندن لەگەڵ گۆڕانی كەشوهەوا لە ساڵی 2022 كە ڕاپۆرتەكە دوای ئاماژەكردن بەو پێشكەوتنە زۆر كەم و خاوەی كە بەدەست هاتووە لە ڕێكارەكانی خۆگونجاندن لە بوارەكانی كشتوكاڵ و ئاو و ئیكۆسیستمدا، داوا دەكات پشت بە چارەسەرە سرووشتییەكان ببەسترێت، داواش لە وڵاتانی دەوڵەمەند و پێشكەوتوو دەكات بۆ پابەندبوون بە گەیاندنی یارمەتییە داراییەكانیان بە وڵاتانی تازە گەشەسەندوو بۆ جێبەجێكردنی ڕێكارەكانی خۆگونجاندن.

هەروەها باس لەوەش دەكات كە نزیكەی 84%ی وڵاتانی ئەندام لە ڕێككەوتننامەی نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ گۆڕانی كەشوهەوا، بە ڕێژەی 5% زیاتر لە ساڵی 2021 یاسا و ستراتیژیەت و پلانیان بۆ پارەداركردن و جێبەجێكردنی سیاسەتی خۆگونجاندن ئامادە كردووە، بەڵام پارەی پێویستیان لەبەر دەستدا نییە بۆ جێبەجێكردن، چونكە ئەو پارەیەی دەگاتە وڵاتانی تازەگەشەسەندوو نزیكەی 5 تا 10 جار كەمترە لە بڕی پارەی پێویست، ئەمە لە كاتێكدا ساڵانە پێداویستییەكانی خۆگونجاندن دەگاتە نزیكەی 160 تا 340 ملیار دۆلار تا گەیشتن بە ساڵی 2030 و، دەگاتە نزیكەی 315 تا 365 ملیار دۆلاریش ساڵانە تا گەیشتن بە ساڵی 2050.

دووەم: ڕاپۆرتی دیاركردنی كورتهێنانی هەوڵە جیهانییەكان بۆ كەمكردنەوەی دەرهاویشتە گازییەكانی هۆكار بۆ گۆڕانی كەشوهەوا لە ساڵی 2022.

ڕاپۆرتەكە بریتییە لە سێزدەمین ڕاپۆرت لە زنجیرەیەكی ساڵانە كە ئاماژەیەك دەدات لە بارەی جیاوازیی نێوان ئەو ڕێژە پێشبینیكراوە لە دەرهاویشتە گازییە گەرمكارەكانی گۆی زەوی لە ساڵی 2030دا و، ئەو ڕێژەیەی كە پێویستە پێی بگات لە هەمان ساڵدا، بۆ خۆلادان لە خراپترین كاریگەرییەكانی گۆڕانی كەشوهەوا.

ڕاپۆرتەكە ئەوەش ڕوون دەكاتەوە كە ئەو بەڵێننامە نیشتمانییانەی لە كۆنفڕانسی كۆپ 26 لە گلاسكۆی بەریتانیا لە ساڵی 2021 دراون، تەنیا دەبنە مایەی بەدیهێنانی جیاوازییەكی زۆر كەم لە بڕی دەرهاویشتە گازییە گەرمكارەكانی گۆی زەوی لە ساڵی 2030دا، چونكە هێشتا زۆر دوورە لە بەدیهێنانی ئەو ئامانجە لە ڕێككەوتننامەی پاریس و سنووردانان بۆ دیاردەی قەتیسبوونی گەرمیی بۆ كەمتر لە 2 پلەی سەدی و هێشتنەوەی لەپلەی 1.5 سەدی.

ڕاپۆرتەكە دەگاتە ئەو دەرئەنجامەی كە هەنگاونانی خێرا لەسەر ئاستی سیستم تەنیا هۆكاری بەتوانایە بۆ جێبەجێكردنی پڕۆسەی دابەزاندنێكی زۆر و گەورەی دەرهاویشتە گازییە گەرمكارەكانی گۆی زەوی بە ڕێژەی 45% لە ساڵی 2030 بۆ هێشتنەوەی بەرزبوونەوەی پلەی گەرمیی لە ئاستی 1.5 پلەی سەدی. هەروەها ڕاپۆرتەكە ئاماژە بە ڕێگەچارەیەكی قووڵ دەكات بۆ بەدیهێنانی ئەم هەنگاونانە لە ڕێگەی ڕێكاری پێویست لە كەرتەكانی وزە و كارەبا و پیشەسازی و گواستنەوە و خانووبەرە و سیستمی خۆراكی و كەرتی دارایی، چونكە قەیرانی كەشوهەوا داوای گۆڕینی بەپەلە و خێرای كۆمەڵگەكان دەكات.