كردنەوەی بەشی ئەندازیاریی فڕۆكەوانی لە كۆلێژی ئەندازیاریی زانكۆی سەڵاحەددین، هەنگاوێكی گرنگ و دڵخۆشكەرە و پێداویستییەكی ناوخۆیی پڕ دەكاتەوە، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەم بەشە نوێیە، ئەوا پێویستی بە ئاوڕدانەوەی جددی و زیاتر هەیە، بۆ ئەم مەبەستە گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵ پرۆڤیسۆر عائد عكاب مرعی سەرۆكی بەشی ئەندازیاریی فڕۆكەوانی لە كۆلێژی ئەندازیاریی زانكۆی سەڵاحەدین ئەنجام دا.

 

* ئایا گرنگیی بەشی ئەندازیاریی فڕۆكەوانی بۆ هەرێمی كوردستان چییە و ئەم بیرۆكەیە لە كوێوە سەری هەڵداوە؟

- ئەندازیاریی فڕۆكەوانی زۆر گرنگە بۆ هەموو وڵاتێك، چونكە ئێستا زۆربەی كار و ئیشەكان لە ڕێگەی فڕۆكەوە ئەنجام دەدرێن، هەر لە گواستنەوەی مرۆڤەوە تا دەگاتە هێنان و بردنی كەلوپەل و پێدوایستی و كاری بازرگانی، لەو سەردەمەی ئێستادا فڕۆكەوانی هەنگاوی زۆر تازەی هاویشتووە، لەوانە داواكاریی ڕۆژانەی خەڵك تا دەگاتە خواردنیش بە درۆنی تایبەتە، چونكە بەو ڕێگەیە بە كەمترین ماوە ڕزگاریان دەبێت لە جەنجاڵیی هاتوچۆ و جێبەجێكردنی داواكارییەكان، بۆ ئێمەش وەك هەرێمی كوردستان كە لە قۆناغی بنیادنانی دەوڵەت و دامەزراوەكانداین و، چەندین ڕێكخراوی بیانی و كونسوڵگەریی وڵاتان و كۆمپانیای بازرگانی و وەبەرهێنان و جۆری دیكە لە هەرێمی كوردستاندان و، جموجووڵێكی زۆری بازرگانی لە نێوان هەرێم و وڵاتانی دراوسێ و ئەوروپا و كەنداو و چەندین وڵاتی دیكە هەیە و، خاوەنی دوو فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتین (اربیل و سلێمانی) كە ڕۆژانە بە دەیان فڕۆكەی جۆراوجۆر، هەر لە گواستنەوەی سەرنشین، تا دەگاتە كارگۆ، هاتووچۆ دەكەن، هەر بۆیە بەشی ئەندازیاریی فڕۆكەوانی زۆر گرنگە بۆ هەرێمی كوردستان، كە ئەمە تەنیا یەك بەشە و كادیر و شارەزا ئامادە دەكات بۆ كاركردن لە سیانە و چاككردنی هەردوو لایەن (فڕۆكەخانە و فڕۆكە)، ئەگەرچی لە وڵاتان بۆ ئەو بوارە زانكۆ هەیە كە لە چوار تا پێنج كۆلێژ و 10تا 15 بەش پێك دێت، بۆ دامەزراندنی ئەو بەشە پێنج ساڵ پێش ئێستا بەڕێز ئەحمەد دزەیی كە سەرۆكی زانكۆی سەڵاحەدین بوو، گرێبەستێكی واژوو كرد لەگەڵ وڵاتی ئۆكرانیا، كە خاوەنی وەرشە و كاری فڕۆكەوانیی پێشكەوتووە، بۆ ئەوەی قوتابیانی ئەو بەشە لە زانكۆی سەڵاحەدین پاش تەواوكردنی قۆناغی دووەم بۆ كاركردنی پراكتیكی بۆ ماوەی دوو ساڵ، قۆناغی سێیەم و دووەم لە ئۆكرانیا بخوێنن، تاوەكو كادیر و پسپۆڕ و شارەزای باشمان لە بوارەكانی چاككردن و بەدواداچوون و سیانەكردنی فڕۆكەخانە و فڕۆكە بۆ هەرێمی كوردستان هەبێت، كە ئەمەش بووە مایەی دەستكەوتێكی باش بۆ خوێندنی باڵا لە هەرێم، بەڵام پاش ئەوەی قوتابیانی ئەو بەشە هەردوو قوناغی یەكەم و دووەمیان تەواو كرد، وڵاتی ئۆكرانیا كەوتە جەنگەوە، ئەمەش بۆ ئێمە و بۆ قوتابیان كێشەیەكی زۆر ناخۆش و نەخوازراو بوو، بۆیە چەندین كۆبوونەوەمان بە ئۆنلاین لەگەڵ لایەنی فڕۆكەوانیی وڵاتی ئوردن ئەنجام دا و، پاشان داوایان كرد كە سەردانیان بكەین، ئێمەش شاندێكمان لە چوار كەس پێك هێنا و سەردانی وڵاتی ئوردنمان كرد، پاش چەند ڕۆژێك گەیشتینە ڕێككەوتن و گرێبەستمان لەگەڵیان ئیمزا كرد و توانیمان نرخی خوێندن و مانەوەی قوتابی و خەرجییەكانیانیش بەراورد بە ئۆكرانیا كەم بكەینەوە، كە ئەمەش بووە دەستكەوت و مژدەیەك بۆ ئەو پۆلە قوتابییەی كە قۆناغی دووەمی بەشی ئەندازیاریی فڕۆكەوانیان خوێندبوو، چوون بۆ ئوردن بۆ تەواوكردنی قۆناغەكانی سێیەم و چوارەم، بە تەواوبوونی ئەو دوو ساڵە بەكالۆریۆس و پسپۆڕییش بەدەست دەهێنن، بە چەشنێك كە بتوانن لە وڵاتانی ئەوروپا و وڵاتە پێشكەوتووەكانیش كار بكەن.

* ئایا ئەو قوتابیانەی لەو بەشە دەخوێنن مەرجی ئەوەیان بۆ دانەنراوە لە هەرێمی كوردستان بمێننەوە و لە فڕۆكەخانەكانی خۆمان كار بكەن؟

- لە ساڵی 2020 یەكەم وەجبەی قوتابی كە ژمارەیان (15)كەس بوو، لە بەشی ئەندازیاریی فڕۆكەوانی وەرگیران، كە ئێستا لە وڵاتی ئوردنن، بەڵام ئەمساڵ داوامان كردووە(50) قوتابی وەربگیرێن، بێگومان ئەو پۆلە قوتابییەی كە ئێستا لە وڵاتی ئوردن درێژەیان بە خوێندن داوە، ئارەزوو دەكەن كە بەپێی پسپۆڕییەكانیان لە فڕۆكەخانەكانی هەرێمی كوردستان كاربكەن، بەڵام ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی كە حكومەتی هەرێم، بەتایبەت ڕێزدار سەرۆكی حكومەت بفەرموێت كە ئەو كادیرانە پێویستن بۆ وڵاتەكەمان و تەواویان كرد، لەلای خۆمان دەست بەكار بن، چونكە ئێستاكە هەموو ئەو كادیر و پسپۆڕانەی لە بواری سیانەی فڕۆكەخانە و فڕۆكە لە هەر دوو فڕۆكەخانەی سلێمانی و هەولێر كار دەكەن بیانین و بارێكی قورسن لەسەر حكومەت، هەر بۆیە زۆر پێویستە ئەو قوتابیانەی كە لەو بەشەی ئێمە تەواو دەبن، لە هەر دوو فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتیی اربیل و سلێمانی دابمەزرێن.

* ئایا تا چەند حكومەت و وەزارەتی خوێندنی باڵا هاوكارتانن بۆ ئەوەی ئەو بەشە پێش بكەوێت و ببێتە خاوەن وەرشەی سیانەی فڕۆكە و بتوانن بەشی دیكە لەو بوارە بكەنەوە؟

- بەشی ئەندازیاریی فڕۆكەوانی هەر لەگەڵ دەستبەكاربوونی كابینەی نۆیەمی حكومەتی كوردستان كرایەوە، هەنگاوێكی زۆر گرنگ و پێویست بوو بۆ بەرەوپێشەوەچوونی زانستی فڕۆكەوانی و دەستكەوتێكی كابینەكەشە، هەر بۆیەش بە هەوڵی سەرۆكی زانكۆی سەڵاحەدین و ڕاگری كۆلیژی ئەندازیاری، برای گەورەمان ڕێزدار مسرور بارزانی سەرۆكی حكومەتی كوردستان 500 ملیۆن دیناری پێداین بۆ هێنان و كردنەوەی وەرشەیەكی سیانەی زۆر باشی فڕۆكەوانی، كە قوتابیانمان -ئەوانەی لە ئوردنن و ئەوانەی لەمەودواش لەو بەشە وەردەگیرێن- سوودێكی زۆر و باشی لێ وەردەگرن. هاوكات ئێستا پشكنینی فڕۆكە و سووتەمەنیی فڕۆكە و كارەباو چەندین تاقیگەی دیكەمان لە بەشەكە كردووەتەوە، بۆیە بە دەستەبەربوونی ئەو وەرشە و تاقیگانە وەك هەنگاوی یەكەم شتی باشمان بۆ دابین كراوە و پێداویستیی زیاتر و پسپۆڕی دیكەشمان پێویستە، بەڵام ناتوانین بە یەكجار باری حكومەت قورس بكەین، لەلایەكی دیكەوە ئێمە میوانین لەسەر بینایەی میكانیك، بۆیە پێویستمان بە بینایەكی باش و گونجاو هەیە بۆ گەشەكردنی بەشی ئەندازیاریی فڕۆكەوانی، چونكە ئەو بەشە لە چاو كردنەوەی بەشەكانی فڕۆكەوانی لە ئایندەدا، زۆر بچووكە. هەروەها لە كاتێكدا ئەگەر شوێنمان هەبێت، دەتوانین فڕۆكەی لەكاركەوتوو بهێنین، بەتایبەت كە لە عێراق هەیە، بۆ ئەوەی قوتابیان لە ڕووی پراكتیكیەوە زیاتر قاڵ ببنەوە لە سیانە و پێكهاتەكانی فڕۆكە.

* ئایا هەماهەنگیتان لەگەڵ لایەنی پەیوەندیدار و فڕۆكەخانەكانی هەولێر و سلێمانی و وەزارەتی گواستنەوە هەیە، بۆ ئەوەی بتوانن لە ساڵانی داهاتوودا قوتابیانتان پێویستیان بە وڵاتان نەبێت؟

- پێش هەموو شتێك من داوام كردووە ببینە خاوەن باڵەخانەی تایبەت بە خۆمان كە گونجاویش بێت بۆ ئەندازیاریی فڕۆكەوانی، ئەو كات دەتوانین چوار بەش لە ئەندازیاریی فڕۆكەوانی بكەینەوە، وەك فڕۆكەی كارگۆ و گواستنەوەی نەفەر و سەربازی و درۆن، كە دەبینین ئێستا لە زۆربەی شەڕەكاندا هەر بۆ نموونە لە جەنگی نێوان ڕووسیا و ئۆكرانیا درۆن بەكاردێت، هەر بۆیە كات و سەردەمەكە ئەوە دەخوازێت بەشی درۆن بكەینەوە تاوەكو بە هەموو شێوەكان شارەزایی تێدا پەیدا بكەین، وەك حكومەتی هەرێم بۆ پێداویستی و لایەنی فریاكەوتنی خێرا بۆ وەزارەتی ناوخۆ و تەندروستی و ئاگركوژێنەوە و زۆر بواری دیكە، پێویستمان بە هەلیكۆپتەری فریاكەوتن هەیە، بۆیە پێویستە بۆ ئەو بوارەش بەشێك بكرێتەوە، كە تێدا كادیر و شارەزا ئامادە بكەین. سەبارەت بە هەماهەنگی لەگەڵ لایەنە پەیوەندیدارەكان، تا ئێستا نەتوانراوە ئەو پردە دروست بكرێت و هەوڵمان داوە قوتابیان بتوانن سەردانی فڕۆكەخانەكان بكەن، بۆ ئەو مەبەستە نووسراومان بەرز كردەوە، بەڵام وەزارەتی ناوخۆ لەبەر لایەنی ئەمنی نەیتوانی ئەو كارمان بۆ ئەنجام بدات، لە ماوەی ڕابردوو بەڕێز پارێزگاری هەولێر سەردانی كردین، پێمان ڕاگەیاند بۆ دابینكردنی باڵەخانەیەكی شیاو و گونجاو بۆ ئەندازیاریی فڕۆكەوانی و چەندین پێداویستی، ئەویش لەلای خۆیەوە ئاماژەی بەوەدا كە هەوڵی جددی بدات بۆ چارەسەری كەموكووڕییەكانمان.

* ئایا بۆچی قوتابیان بۆ وانە پراكتیكییەكانیان سەردانی فڕۆكەخانەكانی هەرێم ناكەن، كە دەتوانن لە نزیكەوە شارەزایی لە بوارەكانیان وەربگرن لە بری چوونیان بۆ دەرەوەی وڵات؟

- ئێمە وەك ئەندازیاریی فڕۆكەوانی پەیوەندیمان لەگەڵ فڕۆكەخانەی نێودوڵەتیی ئەربیل باشە، بەڵام وەك ئاماژەمان پێ دا یەكەم: لەبەر لایەنی ئەمنی ناتوانرێت قوتابیان بۆ وانەكانیان سەردانی فڕۆكەخانە بكەن. دووەم: فڕۆكەخانە تا ئێستا وەرشەیەكی سیانەی تەواوی نەبووە، بەڵكو ئێستا بەڕێوەبەری فڕۆكەخانەی نێودەوڵەتیی ئەربیل خەریكە وەرشەیەكی تەواو و زۆر باش دابمەزرێنێت، پاش تەواوبوونی ئەو وەرشەیە بە ڕەزامەندیی لایەنی پەیوەندیدار، هەوڵ دەدەین بۆ هەندێك وانە، بەتایبەتی پراكتیكییەكان قوتابیانی بەشەكەمان ببەینە فڕۆكەخانەكە، هاوكات لە هەوڵداین بۆ دروستكردنی پردێك لە نێوان چەندین فڕۆكەخانەی وڵاتانی ئەوروپی، بۆ ئەوەی قوتابیانمان لە قۆناغەكانی خوێندنیاندا زیاتر شارەزایی زانستی فڕۆكەوانی و فڕۆكەخانە وەربگرن، كە ئەمەش بۆ وڵاتەكەمان كە هەرێمی كوردستانە پێویستە، لەلایەكی دیكەوە بۆ مەشق و ڕاهێنانی هاوینە زۆر پێویستمان بە فڕۆكەخانەكانی كوردستانە.

* ئایا ئەو بەشە زانستییە تازەیە چۆن میلاكی بۆ دابین كراوە؟

- ئێمە تا ئێستا خولێكمان دەرنەچوون بۆ ئەوەی كادیری شارەزا و پسپۆڕمان هەبێت، بۆیە هیچ مامۆستایەكی وانەبێژمان نییە و دامەزراندنیش نییە تاوەكو بتوانین مامۆستا و ئەكادیمیان لەو بوارەدا بەپێی پێویست دابین بكەین، چاوەڕوانی ئەوە دەكەین كە ئەو خولە كۆتایی پێ بێت و چەند كەسێكیان لێ دابمەزرێنین، لەلایەكی دیكەوە زۆر سوپاسی دكتۆر كامەران سەرۆكی زانكۆی سەڵاحەدین دەكەم كە لەسەر دەرماڵەی سەرۆكایەتیی زانكۆ ئەمساڵ دوو ئەندازیاری بە گرێبەست بۆ دابین كردین، كە لە تاقیگە و وەرشەدا هاوكارمان بن و، ساڵی یەكەم تەنیا خۆم بووم و یەك مامۆستامان هەبوو، بەڵام ئەمساڵ چوار مامۆستام بە پلەی دكتۆرا هەبوو، كە لە ڕووسیا تەواویان كردووە و سەر بەهێزی زێرەڤانی بوون، ئەو چوار دكتۆرە بەڕێزە توانرا بگوازرێنەوە بۆ بەشەكەمان كە بەم هۆیەوە كێشەی میلاكی مامۆستامان زۆر كەم بووەتەوە.

* ئایا ئەو وانانە لە بەشەكتان دەخوێندرێن كە پەیوەندییان بە بزوێنەر و پلەی گەرما و چۆنیەتی بەكارهێنانی ئەو جۆرە مەعدەنانەوە هەبێت كە فڕۆكەی لێ دروست دەكرێت؟

- بێگومان یەكێك لەو لایەنانەی كە زۆر گرنگە بخوێندرێت، جۆری كەرستە و ئەو مەعدەنانەن كە فڕۆكەی لێ دروست دەكرێت، چونكە فڕۆكە لە كاتی فڕیندا پلەی گەرمای مەكینەكەی یەكجار بەرزدەبێتەوە، بەڵام ئەو كەرستانەی مەكینە و فڕۆكەی بەگشتی لێ دروست كراوە، بە جۆرێكی وایە كە بەرگەی پلەی گەرمیی زۆر بگرێت و كێشەكەشی سووك بێت، هاوكات دەبێت دەرچووانی ئەو بەشە شارەزایی و پسپۆڕی پەیدا بكەن، كە هەر پارچەیەكی فڕۆكە ماوەی دیاریكراوی خۆی هەیە، بۆ نموونە پارچەیەكی باڵی فڕۆكە پاش 1000 كاتژمێر فڕین پێویستە بگۆڕدرێت و پارچەی دیكە هەیە پاش 1100 كاتژمێر دەبێت بگۆڕدرێت.