پاوڵ كیوبیچێك مامۆستای زانستی سیاسییە لە زانكۆی ئۆكلاند و پسپۆڕ و تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگە، وەك سیاسەتی بەراوردكاری و سیاسەتی جیهانی، سیاسەتی نێودەوڵەتی، سیاسەتی دوای یەكێتی سۆڤییەت، وانەبێژ بووە لە چەند وڵاتێكی وەك ئۆكرانیا و توركیا، هەروەها بایەخ بە سیاسەتی ئەوروپا و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەدات. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، لە پەیوەندی بە دۆخی ئێستای جیهان و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان و ئەو شەڕ و تەنگژانەی لە ئارادان و هەروەها كاریگەرییەكانیان.

 

 

* وەك شارەزا و تایبەتمەندی بواری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان، ئێوە چۆن لە بارودۆخی ئێستای جیهان دەڕوانن، بە تایبەتی لەبەر ڕۆشنایی ئەو كێشە و تەنگژانەی جیهان بە دەستیانەوە گرفتارە، لە سەرووی هەموویانەوە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا، كە ئاشكرایە ئەم شەڕەش دەرئەنجام و دەرهاویشتەی لەسەر تێكڕای جیهان هەبووە، ئایا دەكرێت بڵێین لە بواری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكاندا جیهانی بەرەو قۆناغێكی دیكە بردووە؟

- لە ڕاستیدا ئەوەی پەیوەست بێت بە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا، یان بڵێین هەڵگیرسان و بەرپابوونی ئەم شەڕە، لە بنەڕەتدا بە بەرەوپێشچوون و پەرەسەندنێك دادەنرێت و لێكدەدرێتەوە كە بە چەند چەشن و شێوازێك سەربەلەری سیاسەتی جیهانی هەژاندووە، ئەوەی لەم ڕووەوە جێی هەڵوەستە لەسەركردن و هەروەها مایەی سەرسامی و سەرسوڕمانی سەرۆكی ڕووسیا ڤلادمیر پوتین بوو، ئەوەیە كە وڵاتانی ڕۆژئاوا تا ئەم ساتەوەختە یەكهەڵوێست و یەكڕیز و یەك ئامانج بوون و، بە یەكگرتوویی ڕووبەڕووی ڕووسیا بوونەتەوە و بەرهەڵستییان كردووە. هەر لە پەیوەندی بەم پرسەوە، ئەوا دەكرێت بگوترێت كە هاوكاری و پاڵپشتییە دەستەبەركراوەكان بۆ ئۆكرانیا لەلایەن وڵاتانی ڕۆژئاواوە، هاوكاریی بەرچاو و بەهادار بوون و كاریگەری و ئاكامی دیار و نكۆڵی لێ نەكراویان لێ كەوتووەتەوە. لە هەمان كاتدا و ئەوەی پەیوەست بێت بە هەڵوێستی وڵاتانی دیكەوە، ئەوا، یان ئەوەتا هەوڵیان داوە خۆیان لەم ناكۆكییە، یان لە تێوەگلان لەم ناكۆكییە بە دوور بگرن، هەندێ وڵاتی دیكەش هەبوون كە خۆیان بە دوورگرتووە، یان دوودڵ بوون لە گرتنەبەری هەر هەڵوێستێك كە سەزەنشتكردن و ئیدانەكردنی ڕووسیا لەخۆ بگرێت، ئەویش بە ڕەچاوكردنی ئەو ڕاستییەی كە سیستمە نێودەوڵەتییەكە لەسەر ئەو بیرۆكەیە بنیات نراوە، كە نابێت هیچ دەوڵەتێك پەنا بباتە بەر داگیركردنی دەوڵەتە دراوسێكەی، ئەوا دەكرێت بڵێین مایەی نیگەرانییە، كە وڵاتانێكی وەك چین و هیندستان ئیدانەی داگیركارییەكەی ڕووسیایان نەكردووە.

* لە وەڵامی پرسیارەكەدا ئاماژەت بە پێشێلكردنی سیستمی نێودەوڵەتی كرد، كە ئاشكرایە ئەم سیستمە لەسەر چەند بنەما و پرەنسیپێك داڕێژراوە، وەك ڕێزگرتن لە سەروەری و سەربەخۆیی دەوڵەتان و، خۆبەدوورگرتن لە هەڕەشەی بەكارهێنانی هێز، یان پەنابردنەبەر بەكارهێنانی هێز، ئایا پێت وایە ئەم شەڕە و ئەم پێشێلكردنانە بزمارێكی دیكەیە لە تابووتی ئەو سیستمە دراوە كە لەسەر بنەمای ڕێساكان بنیات نراوە؟

- لە ڕاستیدا من پێم وایە ئەمە تا ڕاددەیەك لێكدانەوەیەكی دروستە، ڕاستە ئەم شەڕە بارگرانی و تێچوونێكی قورس بۆ وڵاتی ڕووسیای لێ كەوتووەتەوە، بەڵام ئەو ڕاستییە كە سەرۆك پوتین ئامادەیی گرتنەبەری هەڵوێست و كردارێكی لەم شێوەیە بوو، ئەو ڕاستییەی كە ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان نەیتوانی هیچ هەنگاوێك بگرێتەبەر لە دژی ڕووسیا، ئەوا هەموو ئەمانە ئاماژەن بە لاوازیی سیستمە نێودەوڵەتییەكە و، لە نێو هەموو ئەو پێشهات و ئاڵۆزییانەشدا چین بە وردی و وریاییەوە چاودێریی بارودۆخەكە دەكات.

* كاتێك ئیدارەی پێشووی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا بە سەرۆكایەتی دۆناڵد ترەمپ ستراتیژیەتی ئاسایشی نەتەوەیی وڵاتەكەی وەك گەورەترین هێزی جیهانی داڕشت، ئاماژە بەوە كرابوو كە ئەولەوییەتی سەرەكی بریتییە لە كێشە و ناكۆكیی نێوان هێزە جیهانییەكان و، لەم ڕووەوە دەبێت ئەمریكا هەوڵ و كۆششەكانی بەم ئاراستەیەدا چڕ بكاتەوە، ئێستاش كە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیا ڕووی داوە، دەبینین ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن هاوكارییەكی بەرچاو و گەورەی سەربازیی ئۆكرانیای كردووە و، تەنانەت وەزیری بەرگریی ئەمریكا ڕایگەیاند كە ئامانجی ئەوان ئەوەیە پێگەی ڕووسیا وەك هێزێكی جیهانی لاواز بێت، ئێوە چۆن لەم پرس و بابەتە دەڕوانن؟

- لە ڕاستیدا ئەوەی ئێوە ئاماژەی پێ دەكەن جێی هەڵوەستەلەسەركردن و لەبەرچاوگرتنە، واتە ئەو پەرەسەندنەی هاتووەتە ئاراوە، مایەی ئەوەیە كە كات و كۆششی خۆمانی بۆ تەرخان بكەین، لە پێناو وردبوونەوە و شرۆڤەكردنیدا، من لەم ڕووەوە تێڕوانینم ئەوەیە كە دەكرێت ئەوەی هاتووەتە ئاراوە و ئەو پەرەسەندن و پێشهاتانەی ڕوویان داوە، بە گۆڕانكارییەكی مەزن وەسف بكرێن، ئەوەی پەیوەست بێت بە ڕووسیاوە ئەوا ئەم وڵاتە لە ڕوانگەی وڵاتانی ڕۆژئاواوە بە هێزێك، یان دەوڵەتێكی گۆشەگیر لێی دەڕوانرێت و، لە ڕاستیدا لە دەرئەنجامی ئەم شەڕەوە من نازانم چۆن ڕووسیا دەتوانێت ببێتەوە بە دەوڵەتێكی ئاسایی، كە بە یاسا و ڕێسا پەیوەندیدارەكانەوە پابەند بێت.

* نكۆڵی لەوە ناكرێت كە ئەم شەڕەی ڕووسیا و ئۆكرانیا، بە تەنیا كاریگەریی لەسەر ئەم دوو وڵاتە بەشەڕهاتووە نەبووە، بەڵكو كاریگەرییەكەی زۆربەی جیهانی گرتووەتەوە، بە دیاریكراوی وڵاتانی ئەوروپا، كە بینیمان چۆن پرسی هاوردەكردن و هەناردەكردنی نەوت و غازی ڕووسیا تێكەڵی هاوكێشەی شەڕەكە بووە و، بوونەتە كارتی گوشار لەم ڕووەوە، ئایا پێت وایە تا چەند ئەم شەڕە وڵاتانی ئەوروپای ناچار كردووە كە پێداچوونەوەیەكی قووڵ بە حیساباتی پەیوەست بە ئاسایش و وزەوە بكەن؟

- ئەو ڕاستییەی ئەم شەڕە و دەرئەنجام و دەرهاویشتەكانی ئەم شەڕە خستیەڕوو، ئەوەیە كە وڵاتانی ئەوروپا پێویستیان بەوەیە ڕێچكە و ستراتیژیەتێكی گونجاو بگرنەبەر، لێرەدا مەبەستم ئەوەیە كە پێویستە ئەم وڵاتانە هەوڵ و كۆشش بكەن بە ئاقار و ئاراستەی بەدیهێنانی سەربەخۆیی لە ڕووسیاوە، واتە بگەنە حاڵەتێك كە ناچار نەبن پشت بە هاوردەكردنی نەوت و غازی ڕووسیا ببەستن، كە پێم وایە ئەم وڵاتانە بە ئاراستەی بەدیهێنانی ئەم ئامانجە كاریان كردووە، هەرچەندە ئەم هەوڵەش بێ كێشە و دژواری نابێت و ئەم ئامانجەش بە ئاسانی بەدەست نایەت. خاڵێكی دیكەی گرنگ كە جێی خۆیەتی لێرەدا ئاماژەی پێ بكەن و تیشكی بخەینەسەر، ئەوەیە كە وڵاتانی ئەوروپا بە تایبەتی ئەڵمانیا، دەركی بەو ڕاستییە كردووە كە گرتنەبەری (هێزی نەرم) ڕەنگە سوود و كاریگەرییەكی ئەوتۆی نەبێت بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ڕووسیادا، بەڵام هەر چۆنێك بێت تەحەددییەكە ئەوەیە كە ئایا ئەم وڵاتانە دەتوانن پارێزگاری لە یەكڕیزی و ئیرادەی خۆیان بكەن لە بەرامبەر ڕووسیادا؟

* یەكێك لە وڵاتە هەرێمییانەی كە كاریگەر بووە، یان بڵێین ویستوویەتی ڕۆڵ و جێ پەنجەی هەبێت لەسەر شەڕەكە، وڵاتی توركیایە، ئێوە چۆن لە ڕۆڵی ئەم وڵاتە لە پەیوەندی بە شەڕی ڕووسیا و ئۆكرانیاوە دەڕوانن؟ ئایا پێتان وایە توركیا سوودمەندی سەرەكی بووە لە هاتنەئارای ئەم ناكۆكییە و لە هەڵگیرسانی ئەم شەڕە، یان بە پێچەوانەوە، پێتان وایە كاریگەریی زیانبەخشی لەسەر پێگەی ئەم وڵاتە هەبووە؟

- بە تێڕوانینی من توركیا لە پێگە و هەلومەرجێكی سەیردایە، مەبەستم ئەوەیە بڵێم لە كاتێكدا دەكرێت و دەرفەتی ئەوە لە ئارادایە كە توركیا بتوانێت پێگەی خۆی باشتر بكات لە ڕێی گرتنەبەری هەوڵ وكۆششە دیپلۆماتییەكانەوە، بە تایبەتی كە لە ئێستادا ئەگەری دروستبوون و هاتنەئارای (شەڕێكی ساردی) نوێ لە ئاسۆدا دەركەوتووە، بەڵام كێشەكە ئەوەیە كە توركیا لایەنگری و هەڵوێستی خۆی دەگۆڕێت، كەواتە هەموو ئەوەی دەكرێت لێرەدا ئاماژەی پێ بكەم، ئەوەیە كە پێم وا نییە چاوپێكەوتنی سەرۆك ڕەجەب تەیب ئەرۆدغان لەگەڵ سەرۆك ڤلادمیر پوتین لەلایەن ڕۆژئاواوە بە ئەرێنی لێی بڕوانرێت.

* دواپرسیارمان پەیوەستە بە بارودۆخی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە، كە ئێوە شارەزا و تایبەتمەندن لەم بوارەشدا، ئایا پێت وایە پرۆسەی حوكمڕانی و دیموكراسی لەم وڵاتانەدا چۆن بەڕێوە دەچێت؟ ئایا چۆن لە ئەزموونی وڵاتی تونس دەڕوانن كە هەندێك جار بەم شێوەیە ئاماژەی پێ دەكرێت كە تاقە ئەزموونی سەركەوتووی بەهاری عەرەبییە، ئەگەرچی لەم دواییانەدا پاشەكشە و دژواریی بەخۆوە بینی؟

- من پێم وایە بە سەرنجدانی لە دۆخی وڵاتانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەو ڕاستییە ڕوون دەبێتەوە كە ئەگەر و دەرفەتی پەرەپێدان و بەرەوپێشچوونی دیموكراسی لاوازە لەم وڵاتانەدا، لەم ڕووەوە كار و كۆششێكی كەم بەدی دەكەم لەم ناوچەیەدا بۆ برەودان بە دیموكراسی و بۆ چەسپاندنی پایەكانی، دواتر نابێت ئەوەش لە یاد بكەین كە چیتر ڕۆژئاوا ئەو خواستەی نەماوە كە كار بە ئاراستەی بەدیهێنان و چەسپاندنی دیموكراسی لە وڵاتانی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بكات، دواتر ئێوە ئاماژەتان بە بەهاری عەرەبی كرد، كە ئاشكرایە بەهاری عەرەبی نەیتوانی ئامانجەكانی بەدی بهێنێت، لەبەر ئەوە ئەگەر وەڵامەكەم پوخت بكەمەوە ئەوا پێم وایە هەوڵ و كۆششەكان بە ئاراستەی پەرەپێدانی دیموكراسی لەم ناوچەیەدا لاوازترن بەراورد بەو هەوڵانەی 10 ساڵ پێش ئێستا لە ئارادا بوون.