زەیدوون ئەل كینانی توێژەری سیاسی و شرۆڤەكاری تایبەتمەندی كاروباری عێراق و ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستە، توێژەرە لە بواری سیاسەتی دەرەكی لە سەنتەری دیراساتی ئێرانی لە ئەنقەرە، وانەبێژە لە بواری سیاسەت و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی ئەبێردیین لە بەریتانیا. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد، كە پەیوەست بوون بە دۆخی ئێستای عێراق و كێشە و تەنگژەكانی ئەم دەوڵەتە و، ناكۆكی و ڕكابەریی نێوان پێكهاتە و لایەنە سیاسییەكانی ئەم وڵاتە و چەند بابەتێكی دیكەی پەیوەندیدار.

 

 

* ئاشكرایە عێراق وەك دەوڵەت كێشەو تەنگژەی بونیادی قووڵی هەیە و دەرئەنجامەكەشی ئەوەیە كە نەتوانراوە لەم وڵاتەدا سیستمێكی سیاسی بێتە دامەزراندن، كە بتوانێت ئەركە بنەڕەتی و بنچینەییەكانی خۆی جێبەجێ بكات و، لە ئاست چاوەڕوانی و ئومێدی گەلەكەیدا بێت، پرسیارەكە لێرەدا ئەوەیە، ئایا ئێوە چۆن وەسفی دەوڵەتی ئێستای عێراق دەكەن؟ ئایا پێتان وایە دەوڵەتێكی شكستخواردووە، یان ئەوەتا لە نێو قۆناغ و دۆخی شكستخواردووییدایە؟

- لە ڕاستیدا ئەوەی دەكرێت لەم ڕووەوە ئاماژەی پێ بكرێت، یان پێویستە ڕوون بكرێتەوە، بریتییە لە چەمك و چوارچێوەی دەستەواژەی دەوڵەتی شكستخواردوو، یان ئەو دەوڵەتەی لە قۆناغ و هەلومەرجێكدا كە بە ئاقاری و ئاڕاستەی شكستخواردندا دەڕوات، لەم ڕووەوە من پێم وایە ئەو دەوڵەتەی كە لە دۆخێكدا بەرەو شكستخواردن دەڕوات، ئەو دەوڵەتەیە كە بە شێوەیەكی گشتی لە هەلومەرج و بارێكی باش و لەباردا بووە، واتە ئەرك و بەرپرسیارێتییەكانی بە ڕاددە و ئاست و ئەندازەیەكی باش و سەركەوتوو ئەدا دەكرد و جێبەجێ دەكرد، بەڵام دواتر وردە وردە و بە ڕەوتێكی دیار ئاراستەی دۆخەكە بەرەو خراپبوون و ئاڵۆزی و پشێوی چووە، ئەگەر لەم ڕوانگەیەوە لە دۆخی عێراق بڕوانین و هەڵسەنگاندن و شرۆڤەكاری بۆ بكەین، ئەوا دەكرێت باس لەوە بكەین كە دەكرێت دۆخی سیاسی و حكوومی لە عێراقی ئێستادا بە ئەزموونی دەوڵەتی شكستخواردوو لە قەڵەم بدرێت، لەبەر ئەوەی لە ئێستادا ئەو حكومەتەی نییە كە دەبێت شەرعی و نوێنەرایەتی بێت، توانا و دەسەڵاتی ئەوەشی نییە دۆخە ئەمنییە ناوخۆییەكەی بپارێزێت و بەرگریی لێ بكات لە بەرامبەر پەلامار و پێشێلكاری باڵی چەكداری گرووپە سیاسییەكانی نێو وڵاتەكەدا، كە سەر بە لایەن و پێكهاتەی جیاوازن، هەر لە باشوورەوە تاوەكو باكوور، لە هەمان كاتدا دەبێت ئەوەش بڵێین كە حكومەتی عێراق بێتوانایە و شكستی هێناوە لە دەستەبەركردن و دابینكردنی خزمەتگوزارییە گشتی و بنەڕەتییەكاندا، كە ئەم خزمەتگوزارییانەش پێویستن بۆ بەڕێوەچوونی كاروبارە ئابوورییەكان و پاراستنی ژینگە و پاراستنی بارودۆخە ئەمنییەكە، لەم ڕووەوە دەتوانین ئەو خزمەتگوزارییە بنەڕەتییانەش كورت بكەینەوە لە دەستەبەركردنی خوێندن و پەروەردە و چاودێریی تەندروستی، ئاو و كارەبا، و بوار و پرس و بابەتە دیاریكراوەكانی دیكە، وەك بونیادنانەوەی ژێرخان و خزمەتگوزارییە گشتییەكانی دیكە.

* ئەوەی نكۆڵی لێ ناكرێت ئەوەیە كە لە نێوان پێكهاتەكانی عێراقدا بێمتمانەییەكی قووڵ هەیە، ئەم پێكهاتانە بە گومان و ترسەوە لە یەكتری دەڕوانن و جیاوازن، یان با بڵێین ناكۆكییەكانی نێوانیان هێندە گەورە و قووڵن، كە ڕەنگە بوار بە گەیشتن بە تێگەیشتن و ڕێككەوتنی هاوبەش نەدەن، ئێوە چۆن لەم دۆخە دەڕوانن؟ ئایا هێشتا بواری ئەوە ماوە كە بتوانرێت هەنگاوی پەیوەست بە بنیاتنانی متمانەوە لە نێو ئەم پێكهاتانەدا هەڵبگیرێت و جۆرێك لە سازش و ڕێككەوتن بێتەئاراوە لە نێوانیاندا؟

- لە ڕاستیدا من پێم وایە دەكرێت جۆرێك لە ڕێككەوتن و سازش و تێگەیشتن لە نێوان ئەم لایەن و پێكهاتانەدا بێتە ئاراوە و بەدی بهێنرێت، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی هەلومەرجەكە، ئەوا ڕەنگە ڕەوا بێت بگوترێت ئەم لایەنانەی ئێمە ئاماژەیان پێ دەكەین، بریتین لە چەند پارتێكی سیاسی كە سەرجەمیان سەر بە هەمان نوخبە، یان چینی سیاسین، كە هەر هەموویان شارەزایی و ئەزموون و مەعریفەی ئەوەیان هەیە كە چۆن هەڵسوكەوت و مامەڵە لەگەڵ یەكدا بكەن و، بەو پێیەی چۆن گفتوگۆ و دانوستاندن لەگەڵ یەكدا ئەنجام بدەن، تەنانەت هەندێ لەم گرووپانە لە یەكتری جیا بوونەتەوە، پرسیاری جددی و سەرەكی لەم ڕووەوە بریتییە لەوەی ئەگەر گریمانەی ئەوەش بكەین كە ڕێككەوتنێك لە نێوان ئەم لایەنانەدا بەدی هات، ئەوا ئایا ئەم ڕێككەوتنە دەتوانێت لە ئاست چاوەڕوانی و ئومێد و خواست و ویستی خەڵكدا بێت و، بتوانرێت ئەولەوییەتە سەرەكی و بەرژەوەندییە بنچینەییەكانیان بەدی بهێنێت و برەوی پێ بدات، هەروەها بتوانێت داواكاری و خواستەكانی بزوتنەوە ناڕەزایەتییەكان لەبەرچاو بگرێت؟ كە ئەم بزووتنەوانە زیاتر و زیاتر لە ڕووی سیاسییەوە هۆشیارن و زۆر باش پێداگری دەكەن لەسەر داواكارییەكانیان، كە لە بنەڕەتدا پەیوەستن بە ئەنجامدان و جێبەجێكردنی چاكسازیی ئابووری و سیستماتیكییەوە، ئەمە ئەگەر ئاماژە نەكەین بە پێداویستی و داواكاری و خواستەكانی پەیوەندیدار بە پێداچوونەوە بە تێكڕای سیستمە سیاسییەكە، لەبەر ئەوەی ئاشكرایە كە لە ئێستادا خەڵك و گەلی عێراق متمانەیان بە چین و نوخبە سیاسییە حوكمڕانەكە نەماوە، چونكە ئەم نوخبەیە نەیتوانی لە دوای ساڵی 2003وە مۆدێل و شێوازێكی دیموكراتیی بەڕێوەبردن و حوكمڕانی بنیات بنێت و پیادەی بكات.

* ئەگەر باس لە بارودۆخ و هەلومەرجی هەنووكەیی عێراق بكەین، ئەوا ماوەیەكی زۆرە كە عێراق ڕووبەڕووی تەنگژە، یان بە بنبەستگەیشتنێكی سیاسیی توند بووەتەوە و، هەموو هەوڵەكان بۆ كردنەوەی گرێ كوێرەكان سەركەوتوو نەبوون، بەڵام ئەوەی ئەم جارە جیاوازییەكەی ئەوەیە كە ناكۆكییەكە زیاتر زەق نەبووەتەوە لە نێوان پێكهاتە ئیتنی و تایفەگەرییە جیاوازەكانی وڵاتەكەدا، بەڵكو ناكۆكییە قووڵەكە كەوتووەتە نێو پێكهاتەیەكی دیاریكراو كە پێكهاتەی شیعەیە، ئێوە چۆن لەم پەرەسەندنە دەڕوانن لە ڕووی هۆكار و دەرئەنجامەكانیەوە و ئایا پێتان وایە ئەم پەرەسەندن و پێشهاتانە عێراق بەرەو كوێ دەبات؟

- لە ڕاستیدا ناكۆكی و كێشە و تەنگژەكانی نێو لایەنە سیاسییە شیعەكان بە چەشنی ناكۆكی و ڕكابەریی نێوان لایەنە سیاسییە كوردییەكان گەیشتووەتە ترۆپك و لووتكەی خۆی و بەرەو ئاستێكی بەرز هەڵكشاون، ئەویش بە هۆی ئەو پێشهات و پەرەسەندن و گۆڕانكارییانەوە كە لە هاوسەنگی و هاوكێشەی هێزدا ڕوویان دا، لە نێو لایەنە سیاسییە تەقلیدییە ڕكابەرەكاندا، ئەمە حاڵەتێكی جیاوازە وەك لەوەی لە نێو پێكهاتەی سیاسیی سوننەی عێراقدا دەگوزەرێت و ڕوو دەدات، چونكە هێشتا ئەو سەركردە، یان گرووپە سیاسییانە سەریان هەڵنەداوە و نەهاتوونەتە ئاراوە، كە كاریگەر و دەستڕۆیشتوو بن بە هەمان شێوەی سەركردە شیعەكان، یان سوننەكان، لە كاتێكدا كە موقتەدا ئەلسەدر هەوڵ و كۆششەكانی بە ئاقار و ئاراستەی دامەزراندن و پێكهێنانی حكومەتێكی زۆرینەی نیشتمانیدا خستەگەڕ، لە دژ و لە بەرامبەر چوارچێوەی هەماهەنگی (ئیتاری تەنسیقی)، كە ئەم چوارچێوەیەش پێداگری دەكرد لەسەر ئەوەی دەبێت شێوازی كۆدەنگی و سازان بگیرێتەبەر، واتە دووبارەكردنەوە و گرتنەبەری هەمان هاوكێشەی پێشوو، كە بریتی بوو لە دابەشكردنی دەسەڵات لەسەر بنەمای دابەشبوونی ئیتنی و تایفەگەری، واتە بنیاتنان و پێكهێنانی حكومەتێك لەسەر بنەمای هاوسەنگیی نێوان هەر سێ پێكهاتەكە (شیعە و سوننە و كورد) دواتر نابێت ئەوە نادیدە بگرین كە موقتەدا ئەلسەدر كەسایەتییەكە كە خاوەن جەماوەرە و هۆشیارە بە ناڕەزایەتی و ناخۆشحاڵی ڕای گشتی لە ئاست زیادبوونی دەستڕۆیشتوویی و كاریگەریی ئێران لە سیاسەتی عێراقدا، ئەمەش بە دەرفەتێك دەزانێت لە پاڵ لێكتێگەیشتن و ڕێككەوتنی لەگەڵ سەرۆك وەزیران (مستەفا ئەل كازمی) كە خاوەنی پەیوەندییەكی باش و بەرچاوە لەگەڵ وڵاتانی عەرەبی و وڵاتانی ڕۆژئاوادا.