خولی هۆشیاری پێش هاوسەگیری، هەنگاوێك بۆ كەمكردنەوەی گرفتە خێزانییەكان لە داهاتوودا
لە ئێستادا لەلایەن وەزارەتی تەندروستیی حكومەتی هەرێمی كوردستانەوە پڕۆژەی خولی هۆشیاری پێش هاوسەرگیری كەوتووەتە بواری جێبەجێكردن و لە 28/2/2022، بە ئامادەبوونی وەزیری تەندروستی (د.سامان بەرزنجی) پارێزگاری هەولێر (ئومێد خۆشناو) لە ڕێوڕسمێكدا لە نۆڕینگەی خێزانیی ئێواران پڕۆژەی خولی هۆشیاری پێش هاوسەرگیری كرایەوە. ئەم پڕۆژەیە بۆ هاوسەرە تازەكانە پێش مارەكردنیان لە دادگا و دوای وەرگرتنەوەی ئەنجامی پشكنینی خوێنی هەردوولا بە پۆزەتیف، ئامانج لە ڕاگەیاندنی ئەو پڕۆژەیە ئاشنابوونیانە بە ماف و ئەركەكان و كەمكردنەوەی دیاردەی جیابوونەوەی هاوسەران. خولەكە لە ڕێگەی چەندین وانە و بابەتی تایبەت بە ژیانی خێزانداری و هاوسەرگیری و بە سوودوەرگرتن لە كەسانی پڕئەزموون و شارەزا لە ژیانی كۆمەڵایەتی و خێزانداریدا بەڕێوە دەچێت. لە ڕێوڕەسمەكەدا پارێزگاری هەولێر لە وتارێكدا ڕایگەیاند: «ئەم پڕۆژەیە گرنگی و تایبەتمەندی زۆری هەیە و ئاراستەی بونیاتنانی كۆمەڵگەیەكی تەندروست و دروستە، ئەگەر بمانەوێت شارێكی تەندروست و كۆمەڵگەیەكی تەندروستمان هەبێت، دەبێت لە پرۆسەی هاوسەرگیرییەكی دروستەوە دەست پێ بكەین». بەشداربووانی ئەم ڕاپۆرتەی گوڵان زیاتر تاوتوێی ئەو پرسە گرنگە دەكەن.
گوڵان: كۆمەڵایەتی
پارێزەر تاڤان حەكیم، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «خێزان وەك یەكەی پێكهێنانی كۆمەڵگە باشترین ڕۆڵی لە بەرەو پێشبردنی كۆمەڵگە و باش پەروەردە كردنی تاكەكانی هەیە، ئەوەی هۆكاری دروستبوونی خێزانیشە بێگومان هاوسەرگیرییە». هاوكات دەڵێت: «ئەگەر بمانەوێت كۆمەڵگەیەكی تەندروستمان هەبێت، پێویستە هاوسەرگیرییەكی دروستمان هەبێت. بۆ ئەوەی چیتر هاوسەران نەبنە قوربانیی هەڵوەشانەوەی خێزان و توندوتیژی و لە هەمووی نەرێنیتر منداڵەكانیان تووشی نەخۆشی و كێشەی دەروونی نەبنەوە». گوتیشی: «بە باشی دەزانم وەك پارێزەر پێش ئەنجامدانی گرێبەستی هاوسەرگیری كۆمەڵێك خولی هۆشیاریی هاوسەرگیری و ژیانی هاوسەرگیری پێش مارەكردن لە دادگاكاندا پێشكەشی ئەو كچ و كوڕانە بكرێت و بكرێتە بابەتێكی ئیجباری و مەرجێكی ئەنجامدانی گرێبەستی هاوسەرگیری، واتە خولێكی چەند ڕۆژی ببینن سەبارەت بە ئەرك و مافەكان لە ژیانی هاوسەری و ئاشناكردنیان بە كۆمەڵێك پرەنسیپی ئەخلاقی خێزانی، هەروەها جێگیركردنی خولەكە وەك ماددەیەكی یاسایی لە ناو یاسای باری كەسێتی لەپێناو كەمكردنەوەی ڕێژەی جیابوونەوە و توندوتیژیی خێزانی».
كۆمەڵناس فازل عومەر، سەبارەت بە هەمان پرس ڕای وایە «هەر خولێك لە پێناو هۆشیاریی تاكدا بەڕێوە بچێت، بێگومان جێگەی ستایشە، كۆمەڵگەی كوردی لە سەرجەم ڕەهەندەكانی ژیانی پێویستی بە پرۆسەی هۆشیاركردنەوە هەیە، بەو پێیەی خێزان بچووكترین، بەڵام گرنگترین یەكەی كۆمەڵایەتییە كە دواتر كۆمەڵگەی تەندروست یەكسانە بەكۆی ئەو خێزانە تەندروستانەی لێی پێكهاتووە». گوتیشی: «پرسی هۆشیاری بۆ ئەو كەسانەی تازە دەچنە نێو پرۆسەی هاوسەرگیرییەوە بایەخی خۆی هەیە. ئەم هۆشیارییە نابێت بە تەنیا یاسایی بێت، ئەمە بەو مانایە نییە كە ڕەهەندە یاساییەكەی هاوسەرگیری گرنگ نییە، بەڵكو لەوە زیاتر هۆشیاریی كۆمەڵایەتی و ئابووری و تەنانەت فەرهەنگی هاوشانی هۆشیاریی یاسایی دەبێت ببەخشرێتە ئەو گەنجانەی كە بڕیاری هاوسەرگیرییان داوە. بە هەرحاڵ بابەتەكە گرنگ و جێگەی بایەخە، بەڵام بەداخەوە ترسی ئەوە هەیە كە ئەم خولانە لە ئایندەدا ببنە ڕۆتین و هاوسەران بۆ ماوەیەكی دیاریكراو بخرێنە ناو موحازەرەیەك و بەڕێیان بكەن. من پرسەكە نادیدە ناگرم، بەڵام چاودێری نەكرێت وئەبدەیت نەكرێتەوە، كاریگەرییەكەی لەئاستی پێویستدا نابێت».
دەروونزان خەندە كەمال، جەخت لەوە دەكاتەوە كە پرۆسەی هاوسەرگیری پروسەیەكی تەواو هەستیار و دژوارە و كچان و كوڕان پێویستە ئامادەیی تەواویان هەبێت بۆ ئەو پرۆسەیە و پاشان بڕیار بدەن. هێما بۆ ئەوەش دەكات كە «هاوسەرگیری واتە دروستكردنی ماڵێكی نوێ كە ژن و مێرد ئیتر خۆیان لە هەموو شتێكی ئەو ماڵە بە باش و خراپ بەرپرس دەبن».
ئەو دەروونناسە خولی هۆشیاریی هاوسەران پێش هاوسەرگیرییان بە شتێكی زۆر گرنگ دەزنێت و هەر لەو بارەیەوە دەڵێت: «ئەگەرچی هەندێك لە كچان و كوڕان خولی هۆشیاریی هاوسەران بە شتێكی زۆر سادە دەبینن، بەڵام پرۆسەیەكی زۆر ئاڵۆزە و پێویستە ئامادەكاری بۆ بكرێت». گوتیشی: «خوزگە خولی هۆشیاریی هاوسەران دەبووە مەنهەج و وەك وانە لە پۆلەكانی پاش بنەڕەتی و سەرەتایی تا قۆناغی زانكۆ بخوێندرایە و بایەخ و گرنگیی پێ بدرایە، چونكە هەر ناڕۆشنبیرییەك لە پرۆسەی هاوسەرگیری سبەی منداڵی بێتاوان باجەكەی دەدات، بۆیە خوزگە دەخوازم چۆن قەپان هەیە كێشانە و پێوانە دەكات، بریا ئاواش تەرازوو هەبوایە كێشانەی كچان و كوڕانی بكردایە و ئەگەر بە كەڵكی خێزانداری نەهاتنایە، هاوسەرگیرییان نەكردایە. هەر چەندە بەشێكی زۆری جیابوونەوەكان ئێستا بە هۆی خراپ بەكارهێنانی سۆشیال میدیایە، بەڵام هۆشیاركردنەوەی كچان و كوڕان زۆر گرنگە و دەكرێت فێربكرێن كە دوای پرۆسەی هاوسەرگیری سۆشیال میدیاش بەكار بهێنن و كاریگەریی خراپیشی لەسەر ژیانی هاوسەرییان نەبێت.»
پارێزەر ژیلوان فەریق حامد سەبارەت بە هەمان پرس هێما بۆ ئەوە دەكات كە هۆشیاری گوزارشت لە گەورەبوونی عەقڵ و سەنگینی مرۆڤ دەكات. هاوكات گوتی:«هۆشیاریی یاسایی بنەمایەكی گرنگی تاك و خێزان و كۆمەڵگەیە، بەم هۆشیارییە گەلێكی بە ئاگا و بە فەرهەنگ رێكخراو دێتە بوون».
هەروەها گوتی:«كردنەوەی خولی هۆشیاری پێش هاوسەرگیری بەو ئەزموونەی لە پیشەی پارێزەرێتی هەمە یەكێكە لە رەهەندە گرنگ و بە نرخەكان، چونكە خولێكی لەمجۆرە كاریگەریی ئەرێنی لەسەر رێڕەوی ژیانی كۆمەڵگە دەبێت، ئەم هەنگاوە خزمەتێكی گەورەیە بە خودی هاوسەران و كۆمەڵگەش، هاوكات (بەرپرسیارێتی یاسایی) كە دەكەوێتە سەر هەردوو هاوسەر لەم فرمانەدا پێویستە شانبەشانی ئەركە یاساییەكە گرنگی تەواو بە زانستی كۆمەڵناسی دەروونناسیش بدرێت، بەداخەوە هەندێك لە هاوسەران بەهۆی ناهۆشیاری لە ئاست شێوازی مامەڵەكردن لەگەڵ یەكتر هەندێكیان رووبەڕووی گرفتی قوڵی كۆمەڵایەتی و پەرتەوازەیی منداڵەكان دەبنەوە، كە ئەمەش راستەوخۆ كاریگەریی خراپ لەسەر كۆمەڵگە دروست دەكات».
ئەو پارێزەرە جەختیش لەوە دەكاتەوە: «پەروەردەی دروست تاكی تەندروست بەرهەم دێنێت، پێموایە ئەو خولە دەبێتە زەنگی وریاكەرەوەی هاوسەران و پێویستە خولەكە دەوڵەمەند بێت بە نموونە هێنانەوەی هەندێك دیمەنی تراژیدی ناو دادگاكان كە بە هۆی نەگونجان دوو هاوسەر لە یەكتر جیادەبنەوە و وێنایەكی ناخۆش و ناخ هەژێن دروست دەبێت كاتێك منداڵ لە دایك یان باوكی جیا دەكرێنەوە:» لە كۆتایی قسەكانیدا ئەو پارێزەرە ئاماژەی بۆ ئەوە كرد:« هاوسەرگیری جگە لەوەی گرێبەستێكی دوو لایەنەیە، ئاماژەیەكیشە بۆ ئاییندەی كۆمەڵگە، ئەگەر ئەم گرێبەست و خواستە نەگاتە ئاكام بێگومان داڕمانی كۆمەڵایەتی بەدوادادێت».
