دەستەواژەی «نەتەوەی دیموكراسی» شتێكی تازەیە و خەریكە تەنیا لە نووسینەكانی سەرۆكی پەكەكە و میدیا حزبییەكەیدا بەرجەستە دەبێت، ئەوەی مایەی سەرنجە ئەوەیە كە ڕەواجی ئەم دەستەواژەیە زیاتر لە قۆناغەكانی دوای دەستگیركردنی ئۆجەلان و ئامادەبوونی بۆ تەنازولكردن و لێكگەیشتن لەگەڵ دەسەڵاتدارانی توركیا و هاوكاریكردن لەسەر چەسپاندنی ئاشتی بەپێی لێدوانەكانی ئەوكات هاتەكایەوە، هەروەها دوای ئەوەی حزبەكەی دەستبەرداری بیرۆكەی ڕزگاری و یەكبوونی كوردستان بوو، كاتێك كە بەرنامەی حزبەكە گۆڕا و هەموو بڕگەكانی لێ لابرا، هەروەها ئەو دەستەواژانەش لابران كە ئاماژەن بۆ دامەزراندنی كوردستانێكی سەربەخۆ، هەروەها دوای بەتینكردنی پەیوەندییەكانی لەگەڵ ئەو ڕژێمانەی كوردیان بە سەردا دابەش كراوە، كە ئەوان بە تەواوی ئەو بیرۆكەیە ڕەت دەكەنەوە.

جێی تێبینییە دوای ئەوەی پەكەكە دەستبەرداری ئەو بەرنامە كۆنە بوو، كە لەسەری دامەزرابوو، هەروەها تەرجەمەكردنی سیاسەت و پڕۆگرامە تازەكەی بەوەی كە هەنگاو دەنێت بۆ دروستكردنی پەیوەندیی پێشكەوتوو، هاوكات هاریكاریی پتەوتر لەگەڵ ڕژێمەكانی ناوچەكە، لە تارانی خومەینی و بەغدای سەدام و دوای سەدامیش لە ڕێی شیعەی سیاسی و میلیشیاكانی حەشدی شەعبی و ڕژێمی ئەسەدی بچووك وەك قۆناغێكی تازەی پێشكەوتوو لە پەیوەندییەكان هەر لەو كاتەوەی كە شۆڕشی سووریا بەرپا بوو.

ئەو ڕژێمانەی كورد دەچەوسێننەوە و دژایەتیی بزووتنەوە نەتەوەییەكانی و بزاڤی دیموكراسی دەكەن بە گشتی، بە هیچ شێوەیەك كۆپیی تازە دروستبووی پەكەكە و نەتەوە دیموكراسییەكەیان بە هیچ مەترسییەكی ئایندەیان نەزانیوە بۆ سەر بەرژەوەندییەكانی خۆیان، بەڵكو ئەمەیان قۆستووەتەوە بۆ هەڵگیرسانی دووبەرەكی و ئاژاوە لە نێوان كورددا، هەروەها بەكارهێنانی ئەمە دژی دەستكەوتەكانی گەلی كوردستانی عێراق، لەپێناو هەلوەشاندنەوە و درزخستنە نێو بزاڤی كوردی سووریا و لەبەینبردنی كێشەی كورد لەم وڵاتە، تاكو بیگۆڕێت بۆ مەسەلەی ململانێ لەگەڵ توركیادا، بەڵكو لەمەش زیاتر سەرانی پەكەكە لە قەندیل و لقەكانی لە سووریا و عێراق بە ئاشكرا بێبەریبوونی خۆیان لە خەباتی نەتەوەیی و ڕزگاریخوازیی كورد ڕادەگەیەنن، پابەندیش دەبن بە زاراوەی «نەتەوەی دیموكراسی» و بێ هیچ پێوەرێكی زانستی و تیۆری بە ئارەزووی خۆیان پێناسەی دەكەن.

 ئەم گوتەیە تیۆرێكی سیاسیی تەواو نییە، كە لای گەلانی جیهان پەیڕەو كرابێت، هەروەها لە بەڵگەنامەكانی نەتەوە یەكگرتووەكانیشدا نەهاتووە، هاوكات فەلسەفەیەكی فیكریش نییە وەك هەندێ كەس وای بۆ دەچن، دیسان لە بەڵگەنامەی بزووتنەوەكانی ڕزگاریخوازیی گەلانی ناوچەكە و ڕۆژهەڵات بە گشتی و لە سەرجەم كیشوەرەكانی جیهان لە ئاسیا و ئەفریقیا و ئەمریكای لاتین باس نەكراوە، ئەوەی جێی سەرنجە پەیڕەوكردن و پشتبەستن بە گوتەی «نەتەوەی دیموكراسی» لەلایەن پەكەكەوە هاوكاتە لەگەڵ كۆنتڕۆڵكردنی بارەگای سەركردایەتیی قەندیل لەلایەن چەند كەسێكی چەپی نەتەوەیی توندڕەوی توركی و ئاراستەكردنی سیاسەتی وێرانكاری لە ناوچەكە، ئەو كەسانە دژی خواستەكانی كوردی توركیان كە ئامانجیان ڕزگاربوون و ئازادی و بەتایبەتیش پێكەوەژیانی ئاشتییانەیە، هاوكات دژی هەموو ئامانجەكانی هەموو بزووتنەوە كوردییەكانن لە ناوچەكە، بە پاساوی ئەوەی كە ئەلتەرناتیڤەكە بریتییە لە «نەتەوەی دیموكراسی»، تێبینيش كرا لەبەر ئەم هۆیە هەندێك لەو دیموكراسیخوازانەی تورك دەستبەرداری پشتگیریی پەكەكە بوون، لە نێویاندا بیرمەند و نووسەری ناوداری تورك ئیسماعیل بێشكچی».

لەبەر هەمان هۆ و هۆی دیكەش، پەكەكە دووچاری كۆمەڵێك دابەشبوون و پاكتاوی جەستەیی بوو، لە ڕێگای تیمەكانی تیرۆر كە بە دوای ئەو كەسانەوە بوون لە ئەوروپا كە لێی جیاببوونەوە، هەروەها دیارترین و گرنگترین دابەشبوونی فیكری و سیاسی لەم ڕووەوە ئەوە بوو كە بە هەزاران كادیری پێشكەوتوو و چەكداران بەر لە چەند ساڵێك قەندیلیان بە جێ هێشت، بە سەرۆكایەتیی سەركردەی دیار و ناسراو (بۆتان) كە ئێستا سەركردایەتیی باڵێكی سیاسی و سەربازی دەكات بە پەیڕەو و پرۆگرامێكی تازە و هەڵوێستگەلێكی پێشكەوتووی مۆدێرن.

ڕاستییەكەی گونجاوترە كە وەسفی ئەم دەستەواژەیە بەوە بكەین كە بریتییە لە «دیاریی ڕازیكردن» لە پەكەكەوە بۆ ڕژێمەكانی ناوچەكە، لە هەمان كاتدا ترانزێتە بۆ ئەم ڕژێمانە و سەرچاوەی ڕزق و پێشەكی نیازپاكییە بۆیان، هاوكات نیازخراپی و بەدبەختییە بۆ كورد و كێشەكەیان لەم ناوچەیە، لە سەرەتای پەیوەندییەكانیان لە قۆناغی دووەمی (دوای 2011) لەگەڵ ڕژێمی بەشار ئەسەد و لەمیانی هاوكاری و وتووێژیان، هەروەك زانراوە ئەو (نەتەوەی دیموكراسی)یە هۆیەك نەبوو بۆ ناكۆكی، بەڵكو ئەم بابەتە هەر باس نەكراوە، هەروەها لەلایەن نوێنەرانی ڕژێم لە دەزگا ئەمنییەكان بە هەند وەرنەگیرا، هۆكارەكەش ئەوەیە كە ئەم خستنەڕووە دژی پرەنسیپی مافی چارەی خۆنووسین بوو كە ناوەرۆكەكەی بریتی بوو لە مافە نەتەوەییەكان، ڕژێم و حكومەتەكانی سووریا لەوەتەی سەربەخۆییەوە و تا ئێستاش گوێی پێ نادەن. بە بۆچوونی من ئەم بابەتە هۆكارێكی هاندەرە تاكو هەندێ نەیاری ناسیۆنالیستی سووریا و بەعسییەكانی پاشماوەی ڕژێم و هەندێ لە شكستخواردووان دەستی هاوكارییان بۆ درێژ بكەن، هەروەكوو وێنەكانیان لە دیارەكانی (ستۆكهۆڵم) دەركەوت، كە هاندەرێك بوو تا لەلایەن حكومەتی سویدەوە چاوی پێدا بخشێنرێتەوە، كە (توركیا، سوید، فنلەندا) بەیاننامەیەكی سێ قۆڵییان لە 29-6 دەركرد، بە چاودێریی ئەمینداری پەیمانی ناتۆ بە پرۆتستۆكردنی (پەكەكە-پەیەدە-یەپەدە) و هەموویانیان بە تیرۆر ناوبرد.

پرەنسیپی مافی چارەی خۆنووسین وەك دەستپێكی نەگۆڕی بزووتنەوەی كورد

بزووتنەوەی نەتەوەیی ڕزگاریخوازیی كورد لەوەتەی سەدەی ڕابردووەوە سەری هەڵداوە، وەك هەموو بزووتنەوەكانی ڕزگاریخوازیی گەلان لەسەر بنەمای خەبات لە پێناو ڕزگاری دامەزراوە، هەروەها بۆ وەدیهێنانی دیموكراسی و چارەسەری كێشەی كورد لە ڕێی دیالۆگی ئاشتی لە چوارچێوەی پرەنسیپی مافی چارەی خۆنووسین، كە مرۆڤایەتی پەسندی دەكات، هەروەها كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕەزامەندیی لەسەر داوە، لەوەتەی دامەزراندنی كۆمەڵەی گەلان دواتر دەستەی نەتەوە یەكگرتووەكان كە لە بەڵگەنامەكانیدا بەرجەستەی كردووە، هاوكات ئەندامانی ڕێكخراوی نێودەوڵەتی كە پتر لە 190 ئەندامن پەسندیان كردووە، لە سایەی ئەم پرەنسیپەدا هەزاران میللەت ڕزگاریان بوو، دەیان دەوڵەتیش سەربەخۆ بوون، ئەگەر جیاوازییش هەبێت سەبارەت بە هەندێ كێشەی نێوان دەوڵەتانی سەرمایەدار و دەوڵەمەند و هەژار، ئەوا ئەم پرەنسیپە جێگەی ناكۆكیی نێوان هەمووان نییە (بە چاوپۆشی لە كەموكورتی لە جێبەجێكردنی پراكتیكییانە و جیاوازیی میكانیزمەكان)، یەكەم جار نیشانەكانی لە كاری فەیلەسووفەكانی ڕۆژئاوا و شۆڕشی فەرەنسا بەدەركەوتن، ئەوەندەی پێ نەچوو، سۆسیالیستەكان دوای شۆڕشی مەزنی ئۆكتۆبەر لە 1917 پەیڕەویان كرد، هەروەها سەرمایەدارەكان لە میانی پرەنسیپی سەرۆكی ئەمریكا- وودر ویلسون – ساڵی 1919، ئینجا لە بەڵگەنامەكانی ڕێكخراوە نێودەوڵەتییەكان و یاسای مافی مرۆڤ و دەستووری دەوڵەتان و بەرنامەكانی هەموو ڕێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی، لەوانەش حزبە ناسیۆنالیستە دیموكراسییەكان، لە سەروویانەوە ڕێكخراوە سیاسییەكانی كورد.

پارتی یەكێتیی گەلی كورد لە سووریا كە چەند دەیەیەك شەڕەفی سەركردایەتیكردنیم پێ بڕا لە ماوەی ساڵانی (1965-2003)دا، یەكەم حزبی كوردیی سووریا بوو كە پرەنسیپی مافی چارەی خۆنووسینی پەیڕەو كرد و، یەكێك بوو لە بژاردەكانی كورد لە ڕاپرسیی ئازادانە، وەك دەستپێكێك بۆ چارەسەركردنی كێشەی كورد لە چوارچێوەی سووریای دیموكراسیی هاوبەشدا، ئەمەش هۆیەك بوو لە دژایەتیكردنی ئەم حزبە لە میانی ناردنی ئەفسەری ئەمن (محەمەد مەنسوورە) لەلایەن كۆشكی كۆمارییەوە بۆ ئەوەی مامەڵەی لەگەڵدا بكات، هەروەها ترازانی لە ڕێی كەسانی دەروون لاوازەوە، هاوكات ڕاونانی سەركردە و كادیر و چالاكان، چارەسەری كێشەی هەر گەل و نەتەوەیەك لەم پرەنسیپە باڵایە سەرچاوە دەگرێت، بۆیە دەبینین كە براكانمان لە كوردستانی عێراق چارەسەری فیدڕاڵییان بە بژاردەیەكی مافی چارەی خۆنووسین داناوە، كە دەكرێت بژاردەكان بەپێی هەلومەرجی بارەتی و ئیرادەی میللی بگۆڕدرێن.