لە ئێستادا پرۆسەی سیاسیی عێراق دوای پتر لە هەشت مانگ لە ئەنجامدانی هەڵبژاردن بە بنبەست گەیشتووە، تا ئەمڕۆش نەتوانراوە هەنگاوێك بنرێت بەرەو پێكهێنانی كابینەی تازەی حكومەتی عێراق، بەتایبەتیش دوای كشانەوەی ڕەوتی سەدر لە پەرلەمانی عێراق و بەشدارینەكردنی لە حكومەتی ئایندەی عێراق، ئەم بارودۆخە خەریكە زیاتر بەرەو ئاڵۆزبوون دەچێت و، دووریش نییە گرژی لێ بكەوێتەوە. بۆ زیاتر ئاشنابوون بەم دۆخە نەخوازراوەی عێراق و ئایندەی پرۆسەی حوكمڕانی لە عێراق، گوڵان چەند پرسیارێكی لە بیرمەند و توێژەری سیاسیی عێراقی دكتۆر عەبدولحسێن شەعبان كرد و بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

 

 

 

* هەر وەك دەبینن پرۆسەی سیاسیی عێراق ڕووبەڕووی چەقبەستنێك بووەتەوە كە بواری ئومێد و خواستی بۆ عێراقییەكان نەهێشتووەتەوە، ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی كە پێكهێنانی حكومەتی تازە دوا بكەوێت، هاوكات ڕەوتی سەدر لە پێشهاتێكی تازەدا، ئەندامانی خۆی لە پەرلەمانی عێراق كشاندەوە، پرسیارەكە ئەوەیە: ئایا پێت وایە لە ئێستادا بارودۆخەكە ئاڵۆزتر بووە، یان دەرفەتێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكان هاتووەتە پێش؟

- لە بنەڕەتدا پرۆسەی سیاسی لە عێراق بە لاوازی و زەلیلی لە دایك بووە، چونكە لە شێوەی منداڵێكی ناكام و كەمئەندامە، واتا تا بڵێی كەموكوڕیی هەیە و نەیتوانیوە ببێتە ئەو حكومەتەی كە بپەڕژێتە سەر كایەكانی حوكمڕانی و پێشكەشكردنی خزمەتگوزاری بۆ هاووڵاتیان، ئەو ناكامڵییەش لەبەر دوو هۆیە:

یەكەمیان: لە منداڵدانی داگیركاریدا لە ساڵی 2003 لەدایك بووە.

دووەمیان: لەسەر بنەمای پشكپشكێنەی تایفەگەری و ئیتنی دامەزراوە.

جگە لەم دوو هۆیە، دەتوانم هۆی سێیەمیش باس بكەم، ئەویش (دەستوور)ـە، كە لە ساڵی 2005 هەموو عێراقییەكان دەنگیان لەسەر دا، كە لە ئێستادا حوكمڕانان پێوەی پابەند نین، ئەگەر چەند ماددەیەكیشی لێ جێبەجێ بكرێت، ئەوا بە ئارەزوو و مەرام و بەرژەوەندیی حوكمڕانان دەستی بۆ دەبرێت، و چییان پێ باش بێت لێی وەردەگرن، بۆیە دەبینین ڕۆژ بە ڕۆژ بارودۆخی ئەم وڵاتە لەبەر بێسەروبەری و پاشاگەردانی و هۆكارە خودی و بابەتییەكان بەرەو هەڵدێر و مەترسیی زیاتر دەچێت، خەڵكی بەشمەینەتی عێراقیش بەم چارەنووسە نادیارە گەیشتووە، كشانەوەی ڕەوتی سەدر لە پەرلەمان نیشانە و هێمایەكە بۆ ئاشكرابوونی كەموكوڕیی سیستەمی سیاسیی عێراق كە من وای بۆ دەچم زیاتر تاریك و لێڵ دەبێت و، ڕەنگە مەترسی دیكەش چاوەڕوانمان بكات، دەرچوون لەو تونێڵە تاریك و تەسكە ئاسان نییە، بەڵكوو یەكەم شت پێویستی بە ئیرادەیەكی سیاسی هەیە بۆ چاكسازی، دووەمیان چاوخشاندنەوە بە دەستوور، یان هەمواركردنی یان هەر گۆڕینی هەندێ ماددە كە پەیوەستن بە (پێكهاتەكان) كە دووجار لە پێشەكییەكەی و دواتر لە ماددەكانی 9 و12 و49 و125 و142دا هاتووە، ئەم ماددانە زیاتر سیستەمی پشكپشكێنە لەسەر بنەمای دەستكەوت و بەرژەوەندی بەرجەستە دەكەن، بۆیە ئەگەر هێزە سیاسییە بنەڕەتییەكانی بەشدار لە پرۆسەی سیاسیی عێراق گەیشتنە قەناعەتێك كە ناتوانن چی دیكە بەردەوام بن، تەنیا بە گۆڕین نەبێت، ئەو كاتە دەكرێت بە ئیرادەیەكی یەكگرتووی سیاسی ڕێگایەكی باشتر بۆ پرۆسەیەكی دیكەی سیاسیی جیاواز بگیرێتە بەر، ئەگەرنا ئەم وڵاتە زیاتر بەرەو هەڵدێر و كاولكاری و داڕووخان دەچێت.

* ئەو سیناریۆیانەی زیاتر ئەگەری ڕوودانیان لێ دەكرێت چین، لەنێوان هەڵگیرسانی شەڕی ناوخۆ، دووبارەكردنەوەی هەڵبژاردنەكان و گەیشتن بە ڕێككەوتنێك بۆ پێكهێنانی حكومەت؟

- من پێم وایە هەتا ئەگەر یەكێك لەم سیناریۆیانەی باستان كرد ڕوو بدات، ئەوا قەیرانەكە هەر درێژەی دەبێت، بەڵكو ئاڵۆزتر دەبێت، چونكە ئەستەمە لە ئێستادا چارەسەرێك بدۆزرێتەوە مایەی ڕەزامەندیی لایەنە سەرەكی و باڵادەستەكانی بەشدار و نێو پرۆسەی سیاسی بێت. لەو باوەڕەدام كە چ ئێستا، یان دواتر هەمووان دەگەنە تونێلێكی داخراو، هەر یەكە لەو لایەنانە بە شێوەیەك لە شێوەكان هەوڵ دەدات پارێزگاری لە بوون و بەردەوامی و بەرژەوەندیی خۆی بكات، ئەمەش بێگومان دابەشبوون و لێكترازان زیاتر دەكات، بۆیە دواجار مەترسییە گەورەكە ڕوودەدات، ئەویش شەڕی ناوخۆیە. من وای بۆ دەچم یەك شەڕ نابێت، بەڵكو شەڕی شیعە و شیعە، شیعە و سوننە، هەندێ لایەنی دیكەش دەكەوێتە نێو ئەم ڕووداوانە، وەك توركمان و كلدان و ئاشوور (كریستیان)، ئەمەش گەورەترین كارەسات دەبێت (شەڕی هەمووان لەگەڵ هەمووان)، براوەی ئەم شەڕانەش زیاتر زەرەرمەندە، چونكە ئەگەر خوانەخواستە شەڕ ڕووبدات، واتا كۆتایی عێراقە وەك دەوڵەت، لە پەراوێزی ئەم دەوڵەتەش چەند دەوڵەتۆكەی سەر بە تایفە و ئیتنییەكان دادەمەزرێن، بەو مانایەی هەمووان دەبنە كەمینە، بەتایبەتیش لە ڕووی هەژموونی ئیقلیمی و نێودەوڵەتیی هێزە دەستڕۆیشتووەكان، دواجار هیچ یەكێك لەمانە پارێزراو نابێت و دەكەوێتە ژێر چەپۆكی ئەو هێزانە و بەپێی بەرژەوەندیی خۆیان مامەڵەیان لەگەڵدا دەكەن.

* ئەگەر حكومەتی تازە لە عێراق پێكهات، پێتان وایە شێوەی ئەم حكومەتە چۆن دەبێت؟ ئایا پێشبینی ئەوە دەكەن لە ئەركەكانی خۆی سەركەوتوو بێت و لە ئاست ئومێد و خواستی چین و توێژەكانی گەلانی عێراقدا بێت، دوای ئەو هەموو ماوەیەی كە خەڵك چاوەڕوانی بوو؟

- تا ئێستا پێم وا نییە حكومەتی تازە بەم زووانە پێكبێت، بەتایبەتیش كە كوتلەی سەدری بەردەوامە لە فشارخستنە سەر لایەنەكانی دیكە (پارتی دیموكراتی كوردستان و سیادە) كە بەشدار بوون لە هاوپەیمانییە سێ قۆڵییەكە، هەروەها بۆ سەر ئیتار، من لەو باوەڕەدام ئیتار دەتوانێت حكومەت پێك بهێنێت، ئەگەر لەگەڵ پارتی و سیادە ڕێك بكەوێت، بەڵام ئەو حكومەتە زۆر بەهێز نابێت، تەنانەت لاواز دەبێت، چونكە دیسان دەكەوێتە ژێر فشاری سەدر و لایەنگرانی و شەقامی عێراقی، سەدر توانای جووڵاندنی شەقامی هەیە، ڕەنگە توندوتیژیشی بەدوادا بێت، بەتایبەتی كە ئێستا بە فەرمی و لە دەرەوەی حكومەتیشدا چەك زۆرە و بە شێوەیەكی بەرچاو بڵاوە و لە هەموو شوێنێكدا دەست دەكەوێت، تەنانەت لەوانەیە لەنێو خودی پێكهاتەكانی حەشدی شەعبیش ئەم پێكدادانە ڕووبدات كە هەر گرووپەی سەر بە لایەنێكی شیعەن، ڕەنگە پێكدادان وگرژی بكەوێتە نێوان حەشدی شەعبی و سوپای عێراقیشەوە، هەروەك دەزانن ئەو دامەزراوانە سیستماتیك نین و بیروباوەڕێكی دیاریكراوی سیاسی حوكمیان ناكات و، هەر دامەزراوەیەكیان وەلای بۆ تایفەیەك، یان حزبێك، یان مەرجەعێكی ئایینی هەیە.

من پێم وایە كە عێراقییەكان یەكەم شت و پێش هەموو داوایەك دەیانەوێت هەیبەتی دەوڵەت بگەڕێتەوە، یاساش سەروەر بێت و بەسەر هەموو هاووڵاتیەك وەك یەك بێت، چەكیش تەنیا لە دەستی دەوڵەتدا بێت، هاوكات ئەو میلیشیایانە هەڵوەشێنەوە، جا لەژێر هەر ناو و ناونیشانێكدا بن، ڕووبەڕووی گەندەڵی و گەندەڵكاران ببنەوە، بە كورتییەكەی ڕێز و ئیعتیبار بۆ شەرعییەتی یاسا دابنرێت، واتا یاسا حوكم بكات، شەرعییەتی یاسا بچەسپێت و خەڵكە سەر لێ شێواوەكەی عێراق هەناسەیەكی پاك هەڵمژێت و چی دیكە نەكەوێتە ژێر باری قورسی گوزەران و ئەو ژیانە تاڵەی كە پتر لە نیوەی گەلی عێراق پێوەی دەناڵێنێت، چونكە بە بەڵگە و نیشانە بینیمان لە هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لە مانگی تشرینی یەكەمی ساڵی ڕابردوو نزیكەی 80% ی خەڵكەكە بەشدارییان لە دەنگداندا نەكرد، هۆكارەكەشی ئەوە بوو كە متمانەیان بە پرۆسەی سیاسیی عێراق نەماوە، بۆیە هەتا ئەگەر هەڵبژاردنێكی تازەش بكرێتەوە، پێم وا نییە قەیرانی سیستەمی ئێستای سیاسی چارەسەر بكات، كە لەسەر بنەمای دابەشكاریی وەزیفی و پشكپشكێنەی تایفەگەری و ئیتنی بەڕێوە دەچێت، بەتایبەتی لە سایەی نەبوونی حوكمی یاسا و متمانە بە دادگا و دادوەری لەلایەن خودی هێزە سیاسییەكانی بەشداربوو لە پرۆسەی سیاسیی عێراق، ئەمە وێڕای دەستتێوەردانی دەرەكی لەلایەن وڵاتانی ئیقلیمی و دەوروبەر و دەوڵەتانی دیكەی جیهانی.