كابینەی نۆیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەرەڕای قەیرانی دارایی و بڵاوبوونەوەی پەتای كۆرۆنا دەیان پڕۆژەی گرنگی ستراتیژی لە ناوچەكانی هەرێمی كوردستان دەست پێ كردووە كە پەیوەندیی ڕاستەوخۆیان بە ژیانی هاووڵاتییانەوە هەیە، لە هەموو كەرت و بوارەكانیشدا چاكسازی ئەنجام داوە‌، بەڵام مامۆستایان و پەروەردكاران وێڕای ڕێزگرتن لە هەوڵەكانی حكومەت، جەخت لەوە دەكەنەوە كە ڕەوشی سێكتەری پەروەردە لە ئاستی پێویست نابیندرێت، بۆیە دەخوازن لەم سێكتەرەدا بە شێوەیەكی فراوانتر چاكسازی ئەنجام بدرێت.

 

گوڵان: كۆمەڵایەتی

 

لەتیف حوسێن بەڕێوەبەری پەروەردەی شارەزوور، سەرەتا باسی ئەوە دەكات كە «كوالێتیی خوێندن و خودی پرۆسەی پەروەردە و فێركردن لە كوردستان، سەرباری هەوڵەكان بۆ گۆڕانكاری و ڕیفۆرم تێیدا هێشتا ئەو خەمەی نەڕەواندووەتەوە كە ئێمە سەبارەت بە خراپی دۆخەكە هەمانە، چونكە هەمووان دەزانین باشكردنی كوالێتیی خوێندن لە هەر وڵاتێكدا بەندە بەو سیستمە حوكمڕانییەی كە پیادە دەكرێت، بەوەی كە تا چەندە لەخەمی ئەم پرۆسەیەدان و سیستمەكە تا چەند یارمەتیدەر و هاوكاری پرۆسەكەیە»، هاوكات دەڵێت: «هەرێمی كوردستان بە هۆی قەیران و گرفت و كێشە یەك لە دوای یەكەكانی، بەردەوام كاریگەری نێگەتیڤی لەسەر كەرتی پەروەردە بووە، بۆیە نەیتوانیوە تا ئەم ساتەش ئەم دۆخە بە ئاقاری باشتر ببات. بێگومان كوالێتیی خوێندن لە وڵاتدا بەندە بە باوەڕبوونی تەواو بە بایەخدانی تەواوەتیی حكومەت بە كەرتی پەروەردە و پاشان گرنگبوونی لەلای هاووڵاتییەكانی، تا ئێستا لە كوردستان و تەنانەت لە عێراقیشدا ئەمە دروست نەبووە، بۆیە بەردەوام لەسەر ڕیزبەندییەكانی جیهانی بۆ هەڵسەنگاندنی دۆخی پەروەردە و فێركردن لە عێراق و كوردستان، ئێمە زۆر لە دواوەین.» گوتیشی: «بە هۆی ئە قەیران و كێشانەی كە بەردەوام بەرۆكی ئێمەی گرتووە، نەتوانراوە وەك پێویست برەو بە كەرتی پەروەردە بدرێت، هەمووشمان دەزانین لە ماوەكانی ڕابردوودا پەروەردەی ئێمە بەعس دایڕشتووە، پاش زیاتر لە 30 ساڵ حوكمڕانیی خۆمان، هێشتا نەتوانراوە كەرتی پەروەردە بە دڵخوازی خۆمان بەرەوپێش ببەین، بە جۆرێك بێت كە كوالێتی و ئاستی خوێندن ببێتە دڵخوازی هەموو لایەك».

بەڕێوەبەری پەروەردەی شارەزوور، جەخت لەوە دەكاتەو ە كە «ئەگەرچی حكومەت و وەزارەتی پەروەردە بەردەوام و ساڵانە لە ڕێگەی جۆراوجۆرەوە هەوڵیان داوە گۆڕانكاری بكەن، بۆ ئەوەی بتوانرێت لە ڕێگەیەوە كوالێتیی خوێندن باشتر بكرێت، بەڵام تا ئێستاش ڕێگری زۆرن و نەتوانراوە وەك پێویست ئەم ئامانجە بە دەست بهێنرێت، واتە گۆڕانكاری لە مەنهەج و بابەتەكان و ناوەڕۆك و جەوهەری ئەم كەرتە هێشتا ڕووی نەداوە، بیریشمان نەچێت كاتێك وڵاتێك تەنیا ئامانج لە كەرتی پەروەردە و فێركردنی بۆ دامەزراندن و وەرگرتنی مووچەیەك بێت بۆ بژێوی و هیچ دەرفەتێكی دی نەبێت كە بازاڕ و خوێندن بە یەكەوە ببەستێتەوە، دەبێتە هۆی نەمانی پاڵنەرەكانی خوێندن لەلایەن خوێندكارەوە، كە ئەوەش هێندەی دی ئەم كەرتەی تووشی شەلەل كردووە. كاتێك كەرتێك بەم كاریگەرییانەوە دەكەوێتە سەر پێ‌ و بەردەوام دەبێت، بێگومان كوالێتییەكەشی لە ئاست چاوەڕوانیدا نابێت و بە خراپ دەبیندرێت».

پەرژین جەعفەر حاجی ڕۆستەم مامۆستایە و هاوكات قوتابیی ماستەرە لە بەشی مێژوو، سەبارەت بە تەوەری بابەتەكە دەڵێت: «بناغەی هەر پێشكەوتنێك هاوتەریبە لەگەڵ ئاستی پێشكەوتنی پەروەردە و زانست و خوێندن لە هەر وڵاتێك كە ویست هەبێت بۆ بەردەوامیدان لە پێشكەوتن لە بوارە جیاوازەكان، هەموو وڵاتانی پێشكەوتوو لەڕووی پەروەردەیی و فێركردن و خوێندن و زانست و تەكنەلۆژیا و پیشەسازی و ئابووری سەرچاوەی لە ئاست بەرزی ستراتیژیەتی خوێندن بووە، كە حكومەت، یان دامەزراوەكان بەپێی قۆناغ و سەردەمی جیا پەرەیان بە خوێندن و فێركردن و زانست داوە .لە هەرێمی كوردستان ئێمە لەسەر پاشخانێكی پەروەردەیی كۆن و سەردەمی دیكتاتۆریەتی عێراق بونیادی زانستی دەنێین، ڕاستە دوای ڕاپەڕین هەندێك هەوڵ و كۆشش هەبوون بۆ پێدانی مۆركێكی كوردستانی، یان سەردەمییانە بۆ خوێندن، بەڵام لە ئاست كاریگەرییەكانی سیستەمی خوێندنی سەردەمی حوكمڕانی بەعس نەبووە، كە بەردەوام بوونی هەیە و لەگەڵ نەوە بە نەوەدا ئەم پەروەردەیە ژیاوە و خۆی گونجاندووە.» گوتیشی: «ئێستا سەردەمی جیهانی قۆناغێكی پێشكەوتوویی تەنراوە بە تەكنەلۆژیا كە بەرهەمی زانست و خوێندنی وڵاتە پێشكەوتووەكانە، حكومەتی هەرێمی كوردستان بیەوێ لەگەڵ ئەم قۆناغەدا كار لەسەر ئایندەی خوێندن بكات، پێویستە جورئەتێك دروست بكات و بە ئیرادەیەكی بەرپرسیارانەوە هەوڵ و كۆششەكانی لە بواری پەروەردە بخاتەگەڕ و سیستەمێك لەگەڵ سەردەمی نوێی جیهانی و واقیعی كوردستان و كۆمەڵگە و ئابووری و مرۆیی بهێنێتە كایەوە بۆ ماوەی ٥٠ ساڵ كاری لەسەر بكات، تا بتوانین ئاسەواری خوێندنی كۆن بسڕینەوە، بۆ ئەمەش پێویستمان بە پسپۆڕییەتی جیاوازی بیانی هەیە و هیچ شەرمییەك لەم بابەتە نییە، ئەگەر مامۆستایانی بەئەزموونی ئێمەش بخرێنە ناو چوارچێوەی خولی جۆراوجۆر، واتا تەنیا گۆڕینی پڕۆگرامی خوێندن بەس نییە بۆ بەرزكردنەوەی ئاستی خوێندن، بەڵكو دەبێت هەموو كایەكانی پەروەردە لەگەڵیدا بگونجێنی».

عیسا بۆتانی، نووسەر و بەڕێوەبەری ڕاگەیاندنی پەروەردەی خەبات سەبارەت بە هەمان پرس دەڵیت: «ئەوەی لێرە دەیڵێین و لە تێكڕای وتارەكانماندا كە لە بواری پەروەردە و فێركردندا دەیاننووسین و بڵاویان دەكەینەوە؛ بۆ ئەوە نییە وەكو تاك حەزمان بە قسەكردن بێت. مەبەستمان ئەوەیە سەرنج و پێشنیارەكانمان بە لایەنی بەرپرس لە بزاڤی پەروەردە و فێركردن بگەیەنین، بەڵام پێدەچێت هەرگیز گوێی لێ نەگیرێت و سەرەڕای ئەوەش ماندوو نابین لەوەی تا كۆتایی لە خەمی نیشتمانەكەماندا بین و بەدەر لە تواناكانمان كار بۆ ئێستا و ئایندەی بكەین. ئەگەر پەروەردە تەنیا لە وەزارتێكیشدا كورت بكەینەوە كە قوتابیان و مامۆستایان و فەرمانبەران لە خۆیەوە دەگرێت، ئەوا لەسەر ئاستی حكومەتدا وەكو گەورەترین وەزارەت هەژمار دەكرێ. كە لە بنەڕەتدا كایەیەكی ئەوەندە فراوان و گەورەیە و پەیوەندی مرۆڤە لەگەڵ كەون و كائینات. بۆیە دەبێ بزاندرێ ڕیفۆرم و ڕاستەڕێكردن و هەوڵی پێشخستنی ئەو بوارەیە پەیوەستە بە مرۆڤ، كەواتا دەبێ دووبارە میتۆدی پێگەیاندنی مرۆڤەكان دابڕێژدرێتەوە و دووبارە هەڵسەنگاندن بۆ ئەو بەشداربووانە بكەین كە ڕۆڵیان لە بەڕێوەبردنی ئەو كایەیە هەیە. دەبێت دووبارە هەڵسەنگاندن بۆ كار و بەرنامە و پلانی ئەو دامەزراوەیە (حكومەت و وەزارەتی پەروەردە) بكەین كە سەرپەرشتی ئەو لەشكرە گەورەیەی مرۆڤ دەكات كە بە قوتابی دەناسرێن و لە قوتابخانە و ناوەندەكانی خوێندندا كۆكراونەتەوە».

جێی دڵخۆشییە كە خواستی چاكسازیكردن لەو بوارەیەدا هەیە، ئێمە وای دەبینین ئەگەر حكومەتی هەرێم دەیەوێ بە جددی چاكسازی لە كاروباری وڵاتدا بكات، ئەوا تەنیا چاككردن و داڕشتنی ڕێگەیەكی ڕاست و چارەسەركردنی كێشە و كێماسییەكانی بواری پەروەردە و فێركردن بەسە بۆ ئەوەی هەموو وڵات چاك ببێت و، پزیشكێك ڕۆڵ و ئەركی خۆی بزانێت و، كۆمپانیایەك بەوپەڕی دڵسۆزی و زانابوونەوە شەقامێك دروست بكات و پاش ماوەیەكی كەم پڕ نەبێت لە چاڵ و، بەرپرسێك و كارمەندێك دەستیان نەچێتە ماڵی گشتی و.. هتد و دواجار كاروبارەكان وەكو سەعات بەڕێوە بچن، ئیشەكە وایە لەبەر ئەوەی تۆ مرۆڤ چاك دەكەیت و هەموو شتێك لەلایەن مرۆڤەوە بەڕێوە دەچێت. ئەگەر شتەكان بەرەو خراپی دەڕۆن و یانیش ئەگەر بەرەو باشبوون دەڕوون، ئەوا هۆكارەكەی مرۆڤە، مرۆڤەكان چاك بكە، تاكو هەموو شتێك چاك بێت، كەوایە دەبێت پترتر بایەخ و گرینگیدانەكان بۆ لایەنی پەروەردەیی بێت و بە پێچەوانەوە ڕسییەكە دەبێتەوە خوری..فەیلەسووف و نووسەری گەورەی میسری (مستەفا مەحموود) لە بارەی هەوڵەكانی چاكسازیكردن دەڵێت هەڵاوسانی دانیشتووان و بیروكراتیەت و فێركردنی دواكەوتوو و داڕووخانی ئەخلاقی، ئەمە چوار گەندەڵین كە دەست و قاچمانیان بەستووەتەوە و ناهێڵن هەنگاو بهاوێین، دەبێ شەڕیان لەگەڵدا بكەین و بە سەریاندا سەركەوین، بێ ئەوە هەموو درووشمەكانی دەیانڵێینەوە و كۆنفرانسەكانی دەیانبەستین و قسەكانمان لەبارەی زیادكردنی بەرهەمهێنان و چاكسازیكردن لە فێركردن تەنیا قسەی بێبایەخن و هیچیتر» .

عیسا بۆتانی لە درێەی ئاخافتنەكەیدا بۆ گوڵان، هێما بۆ ئەوە دەكات كە بوونی ئەو هەموو قوتابخانە تایبەتە كە وەكو بزنێس و بازرگانی لەسەر حیسابی قوتابخانەكانی كەرتی گشتی بونیاد نراون، لە گرینگی و شكۆی قوتابخانە حكومییەكان كەم دەكەنەوە؛ لەبەر ئەوەی لە ڕووی ئاست و بینا و شێوە و شێواز لە پێشەوەی حكوومییەكانن، وەكو ئەوەی لە ئێستادا هەرگیز نەخۆشخانەیەكی حكوومی هاوشێوەی نەخۆشخانەیەكی تایبەت ناتوانێت چارەسەری نەخۆش بكات. بۆیە دەبێت قوتابخانە حكوومییەكان بهێندرێنە ئاستی ئەوان و ئەو جیاوازییە نەهێڵدرێت. هەنگاوی یەكەم و وەكو خوردكردنەوەیەك بۆ ئەو هاوكێشە گەورەیە،‌ پێویستە پەنجە لەسەر هۆكاری ئەو بێ متمانەییە دابندرێت، بەوەی خوێندن دەبێتە زامنی پاشەڕۆژێكی باش بۆ قوتابیان، ئەو خاڵە تەنیا ئەوە نییە دوای دەرچوونیان بیرمان بۆ دامەزراندنیان بچێت، ئەگەر سەیری سیستەمی پەروەردەیی لە زۆرینەی زۆری وڵاتانی جیهان بكەین، ئەوا دەبینین هەموویان لە ئامانجێكدا هاوبەشن كە ئەویش (پێگەیاندنی تاكە بۆ بازاڕ) كە ئەمەش لەڕێی بایەخدان بە خوێندنی پیشەیی (بازرگانی، پیشەسازی، كشتوكاڵی و ...هتد)یەوە دەبێت، بەداخەوە كە لێرە وەكو بێ بایەخترین بوار دەبیندرێ و ئەو قوتابیانە لەو بوارانەدا وەردەگیرین كە كەمترین نمرە بەدەست دەهێنن و بە ناچاری دەخرێنە بەر خوێندن لەوێ.» گوتیشی: «دوا خاڵ كە لە دیدار و وتاری دیكەش باسمان لێوە كردووە، بەڵام كەس گوێی لێ نەگرتووە، ئەوەیە كە بینینی بەر دەرگای ماڵەكانمان بەسە بۆ ئەوەی بناسرێین، ناسنامەمان تەنیا ئەوە نییە كە لە گیرفانماندایە، تابلۆی شوێنە حكوومی و ناحكوومی و بازرگانیەكان دەربڕین لە ئیشوكار و بوارەكانیان دەكەن، هەمیشە ئەوە سەرنجی ڕاكێشاوم كە سەیری كلێشەی نووسراو و تابلۆی هەموو دامەزراوەكانی سەر بە وەزارەتی پەروەردە و خودی وەزارەتەكەش دەكەی، بۆ نموونە: (وەزارەتی پەروەردە)، (بەڕێوەبەرایەتیی گشتیی پەروەردەی...)، (بەڕێوەبەرایەتیی پەروەردەی...)، هەمووان هاوبەشن لە وشەی پەروەردە ئەی كوا فێركردن؟ بەڵێ پەروەردەش بەشێكی گەورەی وەزارەتەكە و ئەركی تێكڕای كۆمەڵگەیە، بەڵام ئەركی ڕاستەقینەی وەزارەتەكە كرداری فێركردنە كە تەنیا دەكەوێتە ئەستۆی ئەو، وەكو پرۆسەی پەروەردە نییە كە خێزان و كۆمەڵگە هاوبەشی بكەن لە ئەنجامدانی. لە دەستپێكی دامەزراندنی دەوڵەتی عێراق ئەو وەزارەتە بە (مەعاریف) ناوی هاتووە، تەنانەت بێ پەروەردەش، لە ئێستادا تەنیا پەروەردە ماوەتە و فێركردنی لێ كراوەتەوە».

دوریا شێروانی مامۆستایە لە پەروەردەی سۆران و ڕای وایە: «چاكسازیكردن لە سیستەمی پەروەردەدا گرینگە، چونكە ئەو كات هەر كەسێك لەو بوارە كاربكات، ئەركی خۆیەتی ئەو سیستەمە پەیڕەو بكات. ئەوەی ئەمڕۆ جێی سەرنج و گفتوگۆكردنە كەرتی پەروەردەیە لە هەرێمی كوردستاندا كە قوتابییەكی بازنەی یەكەم واتە پۆلی یەك بۆ نموونە ڕەنگە كێشی جانتاكەی چوار بۆ پێنج كیلۆ بێت، بەڵام هەگبەی ئەم منداڵە لە ڕووی پەروەردەیی و بونیادنانی كەسایەتییەوە ڕەنگە چەند مسقاڵێك بێت، ئەویش لە خەمخۆریی ماموستاكەیەتی كە ئەتەكێت و هەڵسوكەوتی ڕۆژانەی فێر دەكات».

ئەو مامۆستایە نموونەیەكی پەروەرد و فێركردنی بیانی دێنێتەوە و دەڵێت: «لە یەكێك لە پڕۆگرامەكان چەند خاڵێكی گرنگی لە پەروەردەی یابانی خستەڕوو، كەوا یەكێك لە و خاڵە هەرە سەرنجڕاكێشانە ئەوە بوو، لە بازنەی یەكەمدا كاری هەرە سەرەكی، فێركردن و پەروەردەكردنی منداڵە لە ڕووی ڕێزگرتن و كات ڕێكخستن و چۆنیەتی ڕەفتاركردن لە بارودۆخی جیاوازدا، واتە هەنگاوی سەرەكی بریتییە لەوەی تاك فێری ئەرك و بەرپرسیاریەتی بكرێت و دواتر ڕێزگرتن لە یاسایەك كە بۆ هەموو كەسێك سەروەر بێت، بۆ باشتركردنی كوالێتیی پەروەردەش دەبێت كەسی شیاو لە شوێنی شیاو بێت واتە كەسانێك كە سی چل ساڵە لەو بوارە خزمەت دەكەن و ئەزموونیان هەیە، دەنا ساڵی خزمەتكردن بە تەنیا ژمارەیە، هەروەها گۆڕینی سیستەم و مەنهەجی خوێندن و پێكەوە بەستنی پایەكانی كاریگەر لەسەر تاك و پەروەردەكردنی كە بریتین لە خێزان،  قوتابخانە، كۆمەڵگە، ڕاگەیاندن بە گشت هۆیەكانیەوە، هەروەها لایەنی پەیوەندیدار، چونكە بە لێكترازان و دووركەوتنەوەی ئەمانەی باسمان كردن، كەموكورتی خۆی دەخزێنێتە نێو بواری پەروەردە و بۆشایی گەورە دەخاتە نێو دێرە بەهادارەكانی بواری پەروەردە و كەسایەتیی تاك، دواتر هەڵسەنگاندنی ساڵانە و بەراوردكردنی ئەنجامەكان و گرنگیپێدانێكی تەواوی بواری دەروونی و توێژەرە دەروونییەكان بەڕاستی ئەوەی ئەمڕۆ زیاتر باوە لە كۆمەڵگەی ئێمە، جەنگی دەروونییە كە نەك لەسەر ئاستی تاك، بەڵكو لەسەر ئاستی نێودەوڵەتییش ئەم جەنگەمان بەرامبەر دەكرێت، دەكرێت حكومەتی هەرێمی كوردستان كاری زیاتر بكات بۆ پاراستنی مافی مامۆستا و قوتابی و گەڕاندنەوەی شكۆ بۆ ناو و پێگەی مامۆستا و پاراستنی مافی قوتابی لە قوتابخانە، هەروەها دەكرێت ئەو باجەی ساڵانە كەرتی پەروەردە لە قوتابخانەی ناحكوومی وەردەگرن، بیخەنە خزمەت قوتابخانە حكوومیەكان و منداڵی كەمدەرامەت، هەروەها پێویستە مامۆستایانی كەرتی تایبەت و گشتی مووچەكانیان لە بانك وەربگرن، بەمەش هەم مافی مامۆستا پارێزراو دەبێت لە ڕووی ماددییەوە و هەم هەلی زیاتر بەردەست دەبێت بۆ ئەو مامۆستایانەی كەوا بێكارن و كەمتر دەرفەت دەبێت بۆ مامۆستایەك لە هەر دوو كەرتی گشتی و تایبەت پێكەوە كاربكات. هەروەها كەمكردنەوەی خولی هاوینە، ئەم ئەركە بە پەروەردەكان بسپێردرێت، چونكە لەگەڵ ڕێزم بەشێك لە مامۆستایان لە قوتابخانەی حكوومی كەمتر گرنگی بە قوتابی دەدەن و بگرە لە خولی هاوینەش قوتابی نمرەی بەرز بەدەست دەهێنێت، ئەمەش دەبێتە بازرگانیكردن بە پەروەردەوە. هەروەها پێویستە ساڵانە هەڵسەنگاندن بكرێت بۆ مامۆستایان بە ئامادەكردنی لاپەڕەی پرسیارەكان لەلایەن كەسانی بەتوانا و بەئەزموون لە گشت ئەو بابەتانەی خوێندراون كە ڕاستەوخۆ بگەڕێنەوە بۆ وەزارەتی پەروەردە بۆ زانینی ئاستی قوتابی و دیاریكردنی توانای مامۆستای بابەت و بێگومان دەبێت ئەوكات پاداشت و سزاش بوونی هەبێت. بەڕاستی هەر چەند پێشنیار و سەرنج بخەینەڕوو بۆ باشتركردنی كەرتی پەروەردە تەواو نابێت، چونكە كەرتێكە بەردەوام لە نوێبوونەوەدایە و پێویستی بە سیستەمی سەردەمی هەیە كە لەگەڵ كۆمەڵگەكان و پێشڤەچوونە هەنووكەییەكان بگونجێت.دواجار بەپێویستی دەزانم وەك هەمیشە بەم دەستەواژەیە گرنگیی پەروەردە بگەیەنمە لایەنی پەیوەندیدار و وەزارەتی پەروەردە و هەروەها حكومەتی هەرێم (پەروەردە خوێنە لە دەماردا، ئەگەر ژەهراوی بێت، گشت كۆمەڵگە ژەهراوی دەبێت)».