هەر نووسینێك ئەگەر لایەنی هەستیاری بابەتەكەی بەرجەستە كرد، ئەوا شوێنەوارێك بەجێ دێڵێت، میتۆدی یادكردنەوەكە بەلاوە دەنێت، بێ ئەوەی گوزارشتی لێ بكات.

من لەسەر بەیاننامەی 19ی حوزەیرانی 1966 نانووسم، كە 56 ساڵی بەسەردا تێدەپەڕێت، كە لە ڕووی سیاسی و بە كورتییەكەی بە «بەیاننامەی بەزاز» ناسراوە، واتا بەیاننامەی عەبدولڕەحمان بەزازی سەرۆك وەزیرانی عێراق كە لە ساڵی 1973 كۆچی دوایی كرد، تەنیا بۆ ئاگاداركردنەوە لە یادكردنەوەی بەیاننامەكە كە بریتی بوو لە پڕۆژەیەكی ئاشتیی ناوخۆ، لایەنی دووەمی ئەو بەیاننامەیەش پارتی دیموكراتی كوردستان بوو بە سەرۆكایەتیی خوالێخۆشبوو مەلا مستەفا بارزانی.

بەڵكو كە دێم بنووسم، باس لەو لایەنانە دەكەم كە كاریگەرییان هەبووە لە بارودۆخی سیاسی و پێكهاتەی فیكریی چینی حوكمڕان و ئەوانەی ئەوێ ڕۆژێ خواستی ئەوەیان هەبوو حوكمڕانیی عێراق بكەن، ئەوە بوو كودەتایەك لەلایەن جومگەیەكی سەربازیی حكوومی دژی حكومەت لەناو خودی دەسەڵات بەرپا بوو، ئەو دەسەڵاتەی كە بەپێی ڕێڕەوێك جووڵایەوە كە ناسریە دروشمێكی بەرز كردەوە، چونكە هەر یەك لە كۆچكردووان سەرۆك عەبدولڕەحمان عارف و عەبدولڕەحمان بەزاز و عارف عەبدولڕەزاق سەر بە ڕێبازی كاری سیاسیی عەرەبی بوون كە دوای جەنگی دووەمی جیهان سەری هەڵدا.

عارف عەبدولڕەزاق ڕۆژێك دوای بەیاننامەكەی بەزاز، دەستی بە جووڵە كرد و سەركردایەتیی دووەم هەوڵی كودەتای كرد، هەر چەندە هەردوو هەوڵ شكستیان هێنا، بەڵام زیانی ئەو هەوڵەی ئەم دواییەی لە واقیعی خاوەن حكومەتەكەی بەیاننامەكەدا پەڕیەوە و بە سەر واقیع و ئایندەی خودی بەزازدا شكایەوە، كە دواتر دەستی لەكار كێشایەوە، تەنانەت كێشەی بەلاوەنانی سوپا و دووركەوتنەوە لە وەرگرتنی سوپرایزەكانی كودەتاكەی، لای دەسەڵات گرنگتر بوو لە بنیاتنانی شەرعییەتی نیشتمانی.

لەوانەیە عارف عەبدولڕەزاق پەلەی كردبێت، بێ ئەوەی دەركی بەوە كردبێت كە لایەنێكی دیكەی حزبی هەیە كە ئەویش بەعس بوو بە بەرگی مەدەنی و سەربازییەوە لە تەمموزی 1968، دەچێتە نێو كۆشكەوە و عەبدولڕەحمان عارف دوور دەخاتەوە، لۆژیكی دەسەڵات و ئەوانەی پەرۆشی بوون لە چوارچێوەی تفەنگ دەرناچێت كە ئێزگە داگیر دەكات، تاكو بەیاننامەی ژمارە یەك بخوێنێتەوە. هەڵسەنگاندنی ئەوێ ڕۆژێی لایەنی حكوومی بۆ ڕاستی و دروستیی مەرام و جددییەتی جووڵەی بەیاننامەكەی بەزاز هەر چۆن بووبێت، ئەوا ئێمە پارێزگاری لە هەڵسەنگاندنی خۆمان دەكەین بە گرنگیی بەیاننامەكە و مانای بوونی كەسێكی وەك عەبدولڕەحمان بەزاز- كە نموونەیەكە كەم لە مێژووی فیكری سیاسیی حوكمڕانی عێراق دووبارە دەبێتەوە- چونكە مەدەنییەتی سیاسەتی بەزاز تەنانەت لەگەڵ ئەو تێبینییانەش كە پشتگیری لە هەردوو جووڵانەوەی مایس و شەوواف دەكرد، بەڵام تێبینیگەلێكن بە ئەرێنی و نەرێنی كەوتنە بەر چاو، بە هۆی هاودژیی فیكریی سەرانی كودەتاكانی عێراق، دیارە مەدەنییەتی بیركردنەوە، ڕەنگدانەوەی دەستنیشانكردنی زیرەكانەی چارەسەری دادپەروەرانەی كێشەی گەلی كورد و دیموكراسییە لە عێراق، چارەسەری تێگەیشتنە لە هەلومەرجی پێكهێنانی قەوارەی سیاسیی عێراق دوای شۆڕشی بیست، كاتێك زلهێزان مێژوویان ناچاركرد، مل بۆ جوگرافیا كەچ بكات، دوابەدوای دەوڵەتی عوسمانی، ئەمەش شتێكە پێم وایە كە بەزاز لەگەڵیدا ژیاوە و تێیگەیشتووە و، دەركی بەوە كردووە كە گەلی كوردستان شۆڕش و ڕاپەڕینی نەدەكرد و مێژووە نوێیەكەی لەنێو ئەو دەوڵەتە دامەزراوە، ئەو كارە سەربازی و سەركوتكارییە ئەمنییەی بەخۆیەوە نەدەدی، ئەگەر ئەو هەڵەی عەقڵییەتی دەسەڵات نەبوایە، كە تەنیا ئەو چارەسەرانە دەزانێت كە دەبنە هۆی زیاتر ئاڵۆزكردنی كێشەكان، دوور لە چارەسەری دروست.

بەیاننامەی بەزاز شێوەی كۆترێكی ئاشتی بوو كە لەنێو پۆلێك باڵندەی گۆشتخۆر بەرەڵڵا بكرێت.

پارتی دیموكراتی كوردستان هەر لەسەر سووربوونی خۆی مایەوە، بە تەواوی خۆی بۆ دیالۆگ ئامادە كردبوو، تاكو ڕۆڵی مێژوویی ببینێت لە چارەسەركردنی دادپەروەرانەی كێشەی نەتەوەكەی، سووربوونی خۆی سەپاند و تێگەیشتنی بەشێك لە عەقڵییاتی دەسەڵات لە مانای بەردەوامبوونی ململانێ كە ئەمە لەناوچوونیان خێراتر دەكات، بۆیە جووڵەیان كرد، وەك ئەوانەی پێش خۆیان بۆ ئەوەی هەنگاوێك بە ڕێی ڕاستدا هەڵبێنن لە جیاتی دەیان هەنگاو لە ڕێگای چەوت، ئەمەش ڕێككەوتنە ڕەسەنەكەی ئاداری بەدوادا هات.

ڕاستە مێژووی ئێمە تەژییە لە سەدان هەزار قوربانی، مێژووی دەسەڵاتخوازانیش تەژییە لە خوێنی ئێمە و خوێنی دەستی ئەوان، چ بە ناچاری، یان خۆبەخشانە، بەڵام هەردوو مێژوو ئەوە تۆماردەكەن كە ئێمە سازش ناكەین و ناچینە ژێر باری ئەو پڕوپاگەندەیەی كە دژی ئێمە كرا، تەنانەت لە لایەن ئەوانەی لە ئێمەش هەڵگەڕانەوە، ئێمە لەگەڵ هێزە نیشتمانپەروەرەكان مێژوویەكی پێشوەختەی شەڕەفمەندانەمان تۆمار كرد بۆ عێراقێكی باشتر، نەك بۆ ئایندە، بەڵكو هەتا پێش ئەوەش بە دەیان ساڵ، ئا لێرەدا جیاوازییەكە دەردەكەوێت لە نێوان سەركردەی شەرعیی نەتەوەیەك كە بارزانی-یە و لە نێوان سەركردەی شەرعییەتەكانی دیكە.

ناتوانین بڵێین كە ئەگەر هەر یەك لە سەركردەكانی قۆناغی دەسەڵات وای بكردایە ئەو شتە ڕووی دەدا، بەڵام دەتوانین بڵێین كە ئەگەر شتێكی وایان بكردایە كە شەرعییەت بەهێز بكات و بیریان بكردایەتەوە لە ماددەی سێیەمی بەشی یەكەمی دەستووری عێراقی 1958 و بەیاننامەی حوزەیران و ڕێككەوتننامەی ئادار و دەستووری 2005، ئەوا دەیانتوانی نەوەكانی ئێستا و ئایندە لە دانی باجی دووبارەبوونەوەی مەینەتییەكانی مێژوو دوور بخەنەوە.

عارف وەك سەرۆك نەمایەوە و عەبدولڕەزاق دەسەڵاتی وەرنەگرت و بەزازیش ژیانی خۆی كردە قوربانیی شەپۆلێك كودەتا، لێكۆڵینەوە و لێكدانەوەی مێژوو تەنیا ئازایەتی نییە، بەڵكو لە ناخی دانایی و لێهاتوویی و مرۆڤایەتییەوەیە.

 

* لەڕۆژنامەی (زەمان)ی ژمارەی ڕۆژی 29ی حوزەیرانی 2022 بڵاو كراوتەوە.