لە 2003وە تا ئەمڕۆ ئەوەی پێی دەگوترێت «پرۆسەی دیموكراسی لە عێراقدا»، دوو گورزی گەورەی پێ كەوتووە، یەكەمیان لە ساڵی 2010 و ئەویتریان لە ساڵی 2021دا. ئەیاد عەلاوی و موقتەدا سەدر بە شێوەیەك ڕەفتاریان كرد، وەك ئەوەی دیموكراسییەت لە عێراقدا لەوپەڕی باشیدایە و، ئەوەی بە ژمارەیەكی زۆر سەربكەوێت، مافی حوكمڕانیی هەیە و ئەوەی سەریش نەكەوێت، دەبێ ڕوو لە ئۆپۆزسیۆن بكات.

بێ شك ئەو دووە لەسەر دامەزراوەی حوكم حیساب دەكرێت، جا بە واتا سیاسییەكەی بێت، یان ئایینی، هەردووكیان شارەزاییەكی باشیان هەیە سەبارەت بە چۆنیەتی گەیشتن بە حوكم و، هەروا بە پێناسەی ئەوانەی توانای دروستكردنی بەربەستیان هەیە و ئەو هۆیانەی كە بۆ ئەم مەبەستە بەكاری دێنن، جا لە ڕێی هەڕەشەی سیاسی بێت، یان چەكداری.

با واز لە عەلاوی بێنین كە مەسەلەكەی تا ئێستا وای لە پرۆسەی سیاسیی عێراق كردووە كە باجێكی قورس بدات و، بێینە سەر موقتەدا سەدر كە ئەمڕۆ ڕەفتارەكانی بوونەتە جێی مشتومڕی هاوپەیمانەكانی بەر لە نەیارەكانی، كە دوایینیان بڕیاری كشانەوەی بوو لە تەواوی پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا، بەم بڕیارەشی پشێوییەكی زۆری خستە ناو هاوپەیمانییە سێ قۆڵییەكە.

بە درێژایی تەمەنی ئەو هاوپەیمانییە، پارتی و سیادە كەوتنە ژێر فشاری هێز و میلیشیاكانی ناو چوارچێوەی هەماهەنگی، بەتایبەتی پارتی، كە ئەمڕۆ لە بەردەم دوو ئەگەردان، یان كشانەوە، یانیش گۆڕینی شێوە و سرووشتی هاوپەیمانیی داهاتوویان.

بردنەوە لە هەڵبژاردن بە واتای ئەوە نایەت ئیتر دونیا شامی شەریفە و ڕێگەكەشی خۆشە بۆ گەیشتن بە كورسیی حوكم، چونكە ئەو بۆچوونە لە وڵاتێكدا ڕوو دەدات، كە پشت بەو ڕێگەیە دەبەستێت لە یەكلاكردنەوەی ناكۆكییە سیاسییەكاندا، نەك لە وڵاتێكی وەكو عێراقدا.

موقتەدا هەموو ڕێگەیەكی تاقی كردەوە تا پیاوێك لە سەرووی حكومەت دابنێت، كە دانانەكەی هەڵقوڵاوی دوائەنجامی ئەو هەڵبژاردنە بێت، كە لە تشرینی یەكەمی ڕابردوو ئەنجام درا. هاوپەیمانییەكی دروستكرد و ناوێكی پڕ واتای پێ بەخشی (ڕزگاریی نیشتمان) و بێجگە لە ڕەوتی خۆی، دوو قەوارەی لە خۆ گرت (سیادە) و (پارتی دیموكراتی كوردستان) كە دەنگی بەشێكی زۆری كوردی هێنا و، هاوپەیمانییەكەشی بووە خاوەنی ڕێچەیەكی بەسەنگ لە پەرلەمانی عێراقدا. بەڵام ئەو هاوپەیمانییە نەبووە خاوەن پاڵوەندەیەكی كرۆك، یان (چرایەكی سەوز) كە بە بێ ئەو چرایە زۆرینە ناتوانێ بگاتە ئامانج كە چرایەكی تارانە.

هەر چەند پەیوەندییەكی بەتین هەبوو لە نێوان محەمەد باقر ئەلسەدر و مەرجەعە ئایینییەكانی ئێران و، موقتەداش بە خۆی تا ئێستا خوێندن لە ئێران تەواو دەكات و ناوەناوە سەردانی دەكات، بەڵام دەبێ ئەوە لە بیر نەكرێت، محەمەد سادق ئەلسەدر (باوكی موقتەدا) و دوو برای بە دەستی گرووپێكی شیعەی عێراق كوژران.

هەر چەند موقتەدا كارەكە دەخاتە سەر سەدام حوسێن، بەڵام ڕاستییەكە وا نییە. بە هەر حاڵ سەركردایەتیی ئێران (عەلی خامەنەئی و فەیلەقی قودس) پەیوەندییەكی بەتینیان لەگەڵ سەركردەكانی چوارچێوەی هەماهەنگی و میلیشیاكانی هەیە، وەك نووری مالیكی و حەیدەر عەبادی و هادی ئەلعامری و قەیس خەزعەلی و...تاد.

ئەو چوارچێوەیە توانی لە دواهەڵبژاردندا 80 كورسی بەدەست بێنێ، بەڵام ئەو ژمارەیە ڕێی پێ نەدا بگاتە حوكم. بە هاوپەیمانی لەگەڵ هەندێ لایەندا، وەك یەكێتیی نیشتمانیی كوردستان توانی لە بەرامبەر زۆرینەكە بوەستێ، وەك ئەوەی پێی دەگوترێ (سێیەكی پەكخەر) كە ئەمەش دەربڕینێكە لە ئەزموونی سەرنەكەوتووی لوبنان وەرگیراوە و، توانای ئەوەی هەیە بە ڕووی حكومەتەكان و سەرۆكەكانیان بوەستێت و، هەروا بە ڕووی ئەو بڕیارانەی كە بە بێ ڕەزامەندیی ئەوان و مەرجەعییەتیان وەردەگیرێت، چەكە پەكخەرەكە لە عێراقدا بووە هۆی ئیفلیجكردنی دامەزراوە فەرمییەكان و، ئەندامانی پەرلەمانیش نەیانتوانی سەرۆك كۆمارێكی نوێ هەڵبژێرن، یان حكومەتێكی نوێ پێك بهێنن.

لە ڕووبەڕووبوونەوەی تەنگژەكەی نێوان سەدر و نەیارانیدا كە هەمیشە بە گەندەڵكار وەسف دەكرێن، سەركردە ئێرانییەكان هەوڵێكی زۆریان دا بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێك و كۆتاییهێنان بە ناكۆكییەكان، وەك هەوڵەكەی فەرماندەی قودس كە هەوڵی دا باوەڕ بە سەدر بێنێ و لەگەڵ هێزە شیعەكانی دیكە حكومەتێكی تەوافوق پێك بێنێ، بەڵام داواكەی ڕەت كرایەوە.

هۆیەكانی ڕاگەیاندنی ئێران دەستیان بە شاڵاوێكی توند كرد بەرامبەر سەدر و، تۆمەتی ئەوەیان دایە پاڵ كە گوایە دژی یەكێتیی هێزە شیعییەكانە و، دەستلەكاركێشانەوەی ئەندامەكانیشی لە پەرلەمانی عێراق ئامانجەكەی دوور خستنەوەی چوارچێوەی هەماهەنگییە لە گۆڕەپانی سیاسی، هەتا یەكێك لە ڕۆژنامەكان موقتەدا سەدری بەوە وەسف كرد كە كەس ناتوانێت پێشبینی بڕیارەكانی بكات.

دوور لە هەڵپلانی هەڵوێستی سەدر لە كاری سیاسی، بەڵام ئەو پیاوە خاوەن شەقامە و دەتوانێت لەهەر ساتێكدا ئاسووگەكە سەراوبن بكات و دەرگاكانیشی بەرامبەر ئەگەرێكی جاڕسكار بكاتەوە، چونكە پڕكردنەوەی كورسییەكانی سەدر لە پەرلەماندا بە ئەندامانی دیكە، كە لەوانەیە لە چوارچێوەی هەماهەنگی بن، ئەگەری ڕووبەڕووبوونەوەی چەكداری لە نێو هێزە شیعەكاندا زیاتر دەكات.

زۆر قورسە سەدر وەك سەیركەر و دەستبەستراو بمێنێت بەرامبەر بە ئاسووگەیەك كە تێیدا نەیارەكانی سەركەوتن وەدەست بێنن، بێ حیسابكردن بۆ ئەو زۆرینە جەماوەرییەی كە بڕوای خۆیان پێی داوە.

بەشێك لە چوارچێوەی هەماهەنگی خۆشحاڵن بەوەی ڕووی دا و بەشێكیش ترسیان لێ نیشتووە و حیساب بۆ پاش پێكهێنانی حكومەت دەكەن.

بەشی یەكەم بە شێوەیەكی عاقڵانە بیر ناكاتەوە و بەشی دووەمیش دوور تەماشا دەكات.

مالیكی لەگەڵ ئەوەدایە حكومەت بە خێرایی پێك بێت، بە بێ ئەوەی حیساب بۆ ئاسەوارەكانی بكات، بەڵام هادی ئەلعامری لەگەڵ ئەو خێراییە نییە و دەیەوێ تا دواسات چاوەڕوانی دوابڕیاری سەدر بێت.

عامری لە ڕووی سیاسییەوە حیساب بۆ هاوینێكی زۆر گەرم دەكات و پێی وایە پێكهێنانی هەر حكومەتێك بە بێ ڕەوت سەر ناگرێت و چەند مانگێكی پێ ناچێ و دەڕووخێت.