هونەری شانۆ(1/2)
پێم وایە شانۆكاران پێیان خۆشە، ئێمە بەم جۆرە پەسنی هونەری شانۆ بدەین، كە سەرچاوە و چاوگی هونەرەكانە، هەر لە سەردەمی گریك و ڕۆمەوە، ئەم هونەرە پێشەنگ و سەرقافڵەیە. ئامێز بۆ چەندین ڕەگەز و توخمی هونەر دەكاتەوە، لانەی هونەرمەندان و هەواری نمایش كردنی هونەرە. ئێمەی كورد، لە سەدەی بیستەمدا، بە سایەی كرد و كۆششی دەیان شانۆكار لە هەمەجۆر بواری شانۆدا، لە پارچەكانی كوردستانی مەزندا، بە هونەری شانۆ ئاشنا بووین. ئێستا یەك سەدە مێژووی شانۆی كوردیمان هەیە.
تاریق كارێزی
لەم هونەرەدا چەندین زاراوەی وەك (شانۆ، شانۆگەری، شانۆنامە، شانۆكار، ئەكتەر، دەقی شانۆیی، سینۆگرافیا، تەختەی شانۆ، پەردە، نمایش. هتد) باون، بەڵام هێشتا ئەو زاراوانە، گردەبڕ یەكلایی نەكراونەتەوە، تا ڕادەیەك گفتوگۆ هەڵدەگرن و پێویستیان بە یەكلایی كردنەوە هەیە. هەندێك زاراوەی وەك (ڕووناكی، دەنگ، دیكۆر، پەردەی شانۆ، هۆڵی شانۆ. هتد) بۆ جەماوەر و شانۆكارانیش ڕوون و ئاشكران. وێڕای ئەوە، هێشتا لە ڕووی زاراوەوە سووكە كێشەمان هەیە، بۆیە گرنگە پسپۆرانی بواری شانۆ، بە ڕاوێژ لەگەڵ پسپۆرانی زمانی كوردی، زاراوەكانی هونەری شانۆ بە یەكجاری و گردەبڕ، یەكلایی بكەنەوە. لە بواری زمان و وێژە و زانست و هونەردا، زۆر جار فەرهەنگی هەمەجۆر، لە بەدەستەوە دانی واتای بێ مشتومڕ بۆ وشە یان زاراوەیەك، قسەی كۆتایی ناكەن، لە بە یەكجاری دیاری كردنی واتادا، كورت دەهێنن.
شانۆ، ناوی هونەرەكەیە، شانۆكار هەر كەسێكە لە بواری هونەری شانۆدا كار دەكات، شانۆگەری نمایشی شانۆییە، شانۆنامە دەقی شانۆییە، تەختەی شانۆ ئەو شوێنەیە نمایشی شانۆی تێدا پێشكەش دەكرێت، سینۆگرافیا واتە شوێن و ژینگەی نمایشی شانۆ، تێكڕای ئەو ڕەگەز و توخمانەی دەبن بە بەشێك لە تەكنیك و دیزاینی هونەریانەی نمایش، هەر لە دیكۆر، جل و بەرگ، ڕووناكی، هەمەجۆر كاریگەری و فاكتەری تایبەت، بە تێكڕای ئەمانە دەگوترێت سینۆگرافیا. ڕوونتر بڵێین، سینۆگرافیا تەواوی ئەو كەرەستانە دەگرێتەوە كە كەش و فەزای نمایش دەسازێنن، شوێنێك گەڵاڵە دەكەن كە لە ڕێی دراماوە، ئەو شوێنە ژیان بۆ زەینی بینەر وێنا دەكات، هۆش و بیر و سەرنجی، لە چوارچێوەی شوێنێكی سێ مەودای بەرجەستەدا، ڕادەكێشێت، قووڵاییەك بە دیمەنەكانی نمایش دەدات.
شانۆ لە بۆتەی ژیاندا چیرۆك بە زار و جووڵە، بە زمان و جەستە دەگێڕێتەوە. هونەرێكە ڕاستەوخۆ لە نێو هۆڵدا پیشانی بینەر دەدرێت، لە ڕێی كامیراشەوە دەچێتە سەر شاشەی تەلەفزیۆن. نەریتی شانۆ وایە، لە هۆڵدا نمایش دەكرێت، هۆڵی شانۆش لە ڕووی دیزاین و دابەش بوون و دانیشتنی بینەرانەوە، هەمەجۆرە، هیچ ڕێگرییەكیش لەوەدا نییە، لە دەر و دەشت و شەقامیشدا، شانۆ نمایش بكرێت. لە هەر بستە خاكێكدا بینەر هەبێت، ئەكتەر دەتوانێت شانۆ پێشكەش بكات. شانۆ چەندین جۆر و چەشنی هەیە.
شانۆ لە كرۆكدا نواندنە. ئەگەر نواندن وێنا كردنەوەی ژیان و خەیاڵ و ئەندێشە بێت بە دەنگ و جووڵە، ئەوا هونەری شانۆ لە كرۆكی كردەی نواندندایە. هونەری نواندن و وێنا كردنی ژیان و ئەندێشەی مرۆڤ، لە فۆرم و شێوەی جۆراجۆردا لە لای زۆربەی گەلاندا هەبووە، بەڵام شانۆ بەو فۆرم و ڕێكارە باوەی ئێستای، ڕیشەی بۆ گریك و ڕۆم دەگەڕێتەوە. ڕەگی هونەری دراما، بە نووسین و نواندن، بۆ گریك (باپیرانی یۆنان) دەگەڕێتەوە. سەرەتا شانۆ لە سەماوە سەرچاوەی گرت، تاك پاڵەوان بوو، پاشان ئەسخیلۆس ئەكتەرێكی دیكەشی خستە پاڵ، بە دەستی سۆفۆكلیس و یۆرپیدیس، كە دوو شاعیری تراژیدین و میراتێكی دەوڵەمەندیان لە بواری دەقی شانۆدا جێ هێشتووە، تا ئێستاش دەقەكانی سۆفۆكلیس لەسەر ئاستی جیهاندا دەخوێندرێن و نمایش دەكرێن، شانۆ زیاتر گەشەی كرد. پاشان شای كۆمیدیا ئەرستۆفانس پەیدا دەبێت، چەندین دەقی ئەم بلیمەتە، دوای تێپەڕ بوونی پتر لە 24 سەدە، بە زیندوویی بە ئێمە گەیشتوون.
