د. عەبدولحسێن شەعبان بیرمەندنی ناسراوی عێراقی یەكێكە لەو ڕۆشنبیرانەی كە خۆی بە دۆستی هەموو نەتەوە و ئایینە جیاوازەكانی عێراق و وڵاتانی عەرەبی دەزانێت، بەردەوامیش لە پایتەختی هەرێمی كوردستان و پایتەختەكانی دیكەی وڵاتانی عەرەبی سەرقاڵی بڵاوكردنەوەی ڕۆشنبیریی پێكەوەژیان و لێبووردەییە، هەفتەی ڕابردوو بۆ پێشكەشكردنی كۆڕیك سەبارەت بەوەی «بۆچی كریستیانەكان دەكرێنە ئامانج؟» سەردانی هەرێمی كوردستانی كرد و لە سەنتەری ئەكادیمیای كۆمەڵایەتی لە هەولێر- عەنكاوە، ئەم كۆڕەی پێشكەش كرد. گۆڤاری گوڵان كە بە فەرمی لەلایەن بەڕێزیان بانگهێشت كرابوو، ئامادەی كۆڕەكە بوو. لە بەر گرنگیی بابەتەكە پوختەی كۆڕەكە بڵاو دەكاتەوە.

 

د. عەبدولحسێن شەعبان سەرەتا جەختی لەوە كردەوە كە دەیەوێت «لە سۆنگەی هاوئاهەنگی و مرۆییەوە» بدوێت و هەر لەو بارەیەوە گوتی: «نامەوێت لێرە باس لە مەینەتی و ڕەوشی كۆمەڵایەتیی كریستیانەكان بكەم، خۆیان لە من زیاتر ئاگایان لێیە و ڕاستەوخۆ تاڵی و مەینەتییان چەشتووە. هەروەها نامەوێ لە ڕووی موجامەلە و پێداهەڵدان، یان لەو سۆنگەوە كە مەبەست هاندان و جۆشدانیان بێت بۆ كاردانەوەیەك، من ئێستا لە نێو كۆمەڵێك برای ڕۆشنبیر و شارەزا و ئاگاداری دۆخەكە دانیشتووم، بۆیە لە سۆنگەی هاوئاهەنگی و مرۆییەوە دەدوێم، هاوكات باس لە ڕەوشی كریستیانەكان دەكەم لە ڕووی ویژدانەوە و ئەو فاكتەرانەی كە بوونەتە هۆكاری بەئامانجگرتن و چەوساندنەوەیان، كە ئەمە پەیوەندیی هەیە بە مەینەتی و ستەملێكردنی كریستیانەكانی عێراق و عەرەبیش بە شێوەیەكی گشتی، بە تایبەتی هەموو سیفەت و خەسڵەتەكانی هاووڵاتیبوون، هاووڵاتیبوون بێ ئازادی نابێت، بەتایبەتی ئازادیی ڕادەربڕین، هەروەها بێ یەكسانیش نابێت، هاووڵاتیبوونی ڕاستەقینەش بێ داپەروەری نابێت، بە تایبەتیش دادپەروەریی كۆمەڵایەتی، لە هەموویان گرنگتر هاووڵاتیبوون بێ شەڕاكەت و بەشداریی ڕاستەقینە لە یەك نیشتماندا سەركەوتوو نابێت، لەبەر ئەوەی هەموویان شەریكن لەم نیشتمانە، چونكە لەسەر ئەم خاكە لە دایك بوون و سیفەتی هاووڵاتیبوونیان پێ بڕاوە، بۆیە شەڕاكەت بە واتای بەشداریكردنە لە بڕیار و پرسە چارەنووسسازەكان».

 لە بەشێكی دیكەی كۆڕەكەدا و سەبارەت بە ناچاربوونی كریستیانەكان بۆ ئەوەی پەنا بۆ كۆچ بەرن و وڵاتی خۆیان بەجێبهێڵن ڕاشكاوانە گوتی: «خۆم وەك هاووڵاتییەكی عێراقی و عەرەب هاوئاهەنگم لەگەڵ ئەو مەینەتی و كارەساتانەی بە سەر كریستیانەكانی ڕۆژهەڵاتدا هاتوون، (700) هەزار هاووڵاتی كریستیان بە هۆی شەڕی ناوخۆەوە لە لوبنان كۆچیان كردووە، مەبەستیش لەمەدا چۆڵكردنی ناوچەكە بووە لە كریستیان وەك پێكهاتەیەكی گرنگی لوبنان، ژمارەی كریستیانەكانی سووریا زیاتر لە 16%ی كۆی كۆمەڵگەی ئەو وڵاتە بووە، بەڵام ئەمڕۆ ژمارەیان لە 6%ی هاووڵاتیانی سووریا كەمترە، ژمارەی كریستیانەكانی فەلەستین لە 20%ی دانیشتووانی ئەو وڵاتە زیاتر بووە، تەنیا ژمارەی كریستیانەكان لە قودس (50) هەزار كەس بوو، پێش داگیركاریی ئیسڕائیل لە ساڵی 1947، بەڵام ئێستا تەنیا (5) هەزاریان لێ ماوەتەوە، با بێینە سەر عێراق ژمارەی كریستیانەكان بە پێی هەندێ ئاماری نافەرمی و پێش داگیركردنی عێراق لەلایەن ئەمریكاوە، ژمارەیان یەك ملیۆن و(200) هەزار هاووڵاتی كریستیان بوو، بەڵام ئێستا پێم وایە بەپێی هەر ئەو ئامارە نافەرمییە ناگاتە (300) هەزار، ئەمەش بە چەند قۆناغێك بوو، هەروەها قۆناغێكی دیكەی سەردەمی سەپاندنی گەمارۆی ئابووریی سەر عێراق بوو لە 1990 تا 2003 بە هۆی سەركێشیی عێراق بە داگیركردنی كوێت لە لایەن ڕژێمی ئەو كاتەوە، بەڵام چوارەم قۆناغ كە لە هەموویان زیاتر ئامانجدار بوو، ئەویش دوای ساڵی 2003 بوو، هەر لە بەسراوە تا كەركووك و مووسڵ، هاوكات سەرتاپای دەشتی نەینەوای گرتەوە، ئەمەش دوای ئەوەی كە داعش دەستی بە سەر سێ یەكی خاكی عێراقدا گرت و كریستیانەكانی ناچار دەكرد، یان بە زۆر ببن بە موسڵمان، یان سەرانە بدەن، یانیش دەكوژرێن، بۆیە سەدان هەزار هاووڵاتی كریستیان ناچار بوون كۆچ بكەن، چونكە داعشەكان دژی هەموو ئەو كەسانە بوون كە لەگەڵ بیروباوەڕی ئەوان نەدەگونجان، چ موسڵمان، یان كریستیان، یان ئێزدی، ئەمەش بە بەرنامە بوو، یەكەم جار ئاوارەبوونیان دواتر كۆچ و چوونە دەرەوە، ئامانجیش لەمەدا ڕیشەكێشكردنی كریستیانەكان بوو لە عێراق.

د.عەبدولحسێن شەعبان سەبارەت بە مێژووی پێكەوە ژیانی كریستیان و موسڵمانان سەرەتا باسی لەوە كرد كە «ئیسلام هەوڵی نەداوە بە زۆر كریستیانەكان بكاتە موسڵمان و كریستیان و موسڵمان ئارەزوومەندانە پێكەوە ژیاون». هەر لەو بارەیەوە گوتی: «كاتێ ئیسلام هات، كریستیانەكان لەگەڵ موسڵماناندا پێكەوە دەژیان، ئەم پێكەوە ژیانەش ئارەزوومەندانە بووە، كەس لە كریستیانەكان بە تۆبزی نەكراوە بە ئیسلام، لە ڕاستیدا ئەوان پێش موسڵمانایش لەم وڵاتە بوون، ئەوان هاووڵاتی ڕەسەنن، وەك ئاگاداریشن بڕیارێك لە ساڵی 2007 لە نەتەوە یەكگرتووەكان دەرچوو، باس لە مافەكانی گەلە ڕەسەنەكان دەكات، كریستیانەكانیش یەكێكن لە گەلانی ڕەسەنی ڕۆژهەڵات و ئەوان كەمینە نین، بۆیە كەمینە و زۆرینە بە ژمارە و دەنگ حیساب ناكرێن، ئەوان لە حزبێكی دیاریكراوی سیاسی، یان پەرلەمانێك نین تا بڵێین زۆرینەن، یان كەمینەن، ئەمە چ بۆ ئایینەكان و چ بۆ نەتەوەكان وایە و بە زۆرینە و كەمینە حیسابیان بۆ ناكرێت، هاوكات بۆ زمانیش هەر وایە، بڵێین ئەم زمانە هی كەمینەیە و ئەوی دیكە هی زۆرینەیە، چونكە فرەزمانی و فرەئایینی و فرەنەتەوەیی هەیە، مادامەكی مەسەلەكە پەیوەستە بە مافی هاووڵاتیبوون. حەزرەتی مەسیح لە «بەیت لەحم – فەلەستین» لەدایك بووە، كەواتە ئەوان ڕۆژهەڵاتین، ئەدی بۆچی دەڵێن كریستیانەكان تابووری پێنجەمن، یان لاوازن لە نیشتمانپەروەریدا و ملكەچی ڕۆژئاوان، لە كاتێكدا ڕەسەنن لەم وڵاتەدا؟»

د.عەبدولحسێن شەعبان سەبارەت بەو هۆكارانەی دەبنە هاندەر بۆ ئەوەی دمارگیريی شۆڤێنی و ئایینی بگاتە ئەو ئاستەی كریستیانەكان بكاتە ئامانج، بە شێوەیەكی فیكری و فەلسەفی ڕیشەكەی دیاری كردو گوتی: «كەواتە چی وا لە ئادەمیزاد دەكات، ستەم و چەوسانەوە بەرانبەر بە خەڵكانێك بكەن كە لەگەڵیان ژیاون و خۆشی و ناخۆشییان لەگەڵدا بەش كردوون، بێن ئاوا بەم شێوە دڕندانە مامەڵەیان لەگەڵدا بكەن، كە هەموو یاسا نێودەوڵەتییەكان و ناوخۆیی و مرۆییەكان ڕەتی دەكەنەوە. ئەوانە تاوانی دژی مرۆڤ پەیڕەو و پیادە دەكەن، ئەمە هەمووی هۆكارەكەی ئەوەیە كە دەمارگیریی نێو كۆمەڵگەی عێراقی تا ئێستا هەر درێژەی هەیە، سەردەمی جەنگ و گەمارۆی ئابووری و ئەو ساڵانەی كە میللەت بە دەست دیكتاتۆر و تاكڕەوەییەوە دەیناڵاند، ئەمانە ئەو دەمارگیرییەیان قووڵتر كردووەتەوە و پاساویان داوەتە دەست ئەوانەی ئەم سیاسەتە نامرۆڤایەتییە پەیڕەوە دەكەن، چونكە دەمارگیری تەنیا پەڕگیری و توندڕەوەی بەرهەم دێنێت، بۆیە ئەگەر بیرۆكەكە لە مێشكەوە بوو بە كردار، بێگومان پەڕگیری لێ دەكەوێتەوە، هەروەها ئەم پەڕگیرییەش توندوتیژی بەدوادا دێت، بۆیە دواجار ئەگەر لە سنوور دەرچوو و متمانەی نێوان دەوڵەت و هاووڵاتی لاواز بوو، هەروەها متمانەی نێوان دەوڵەت و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لاواز بوو، ئەو كاتە تیرۆری نێودەوڵەتی لێ بەرهەم دێت، بۆیە دەبینین لە عێراق و سووریا و وڵاتانی دیكە ئەم ئەنجامەی بەدوادا هات». گوتیشی: «ڕەنگە ئەوانەی دەیانەوێت زیاتر كریستیانەكان پاكتاو بكەن، ئامانجیان ئەوە بێت ناوچەكە لە فرەنەتەوەیی و فرەئایینی چۆڵ بكەن، وەك ئەوەی كە لە عێراق ڕووی دا بەرانبەر بە جوو، كە ئەوان ژمارەیان (125) هەزار هاووڵاتی دەبوو لە عێراق بە یاسای ژمارە(1)ی ساڵی1950 بە كۆمەڵ كۆچیان پێ كرا، بەڵام هۆكاری ئەوەی كە كریستیانەكان دەكرێنە ئامانج ئەوەیە تا بگوترێت موسڵمانان نایانەوێت لەگەڵ كریستیانەكاندا پێكەوە بژین، ئەمەش لەو ناوچەیە پەیڕەو دەكرێت تا بڵێن ململانێی (ئایین – ئایین)ـە، واتا ململانێی نێوان ئیسلام و مەسیحییەت، یان نێوان ئیسلام و یەهوودییەت، ئەمەش هەمووی بە بەرنامەداڕێژی كراوە و بەردەوامیشە، دیارە ئەو ململانێیانەش سڕینەوەو فەرامۆشكردنن و دژی پێكەوە ژیانن، ڕەنگە بڵێن جیاوازی و ناكۆكییەكە دەربارەی بەهاكانی ئاسمانە، بەڵام لە ڕاستیدا ناكۆكییەكان لەسەر خاكە، لەسەر ئەوانەیە كە خاكیان داگیر كردووە و مافەكانیان زەوت كردووە، ئەوانەی ناوچەكە لە كۆمەڵانی ڕۆشنبیری چۆڵ دەكەن.»

سەبارەت بە ناوهێنانی نەتەوەو ئایینە جیاوازەكان بە كەمینە، یان پێكهاتە، كۆڕگێڕ ئەم دەستەواژانەی ڕەت كردەوە و گوتی: «من بڕوام بە كەمینە نییە، چونكە خۆبەزلزانین و دەستڕۆیشتووییە لە لایەنێكەوە، بەرانبەر ملكەچی و كۆیلەبوون لە لایەنەكەی دیكەوە، بۆیە من دەڵێم كۆمەڵانی ڕۆشنبیری، دەستووری عێراق لە جیاتی وشەی كەمینە زاراوەی (پێكهاتە)ی بەكارهێناوە بە فێڵ، ئەمەش نیازخراپی و مەرامێكی شۆڤینی تێدا بەدی دەكرێت، دووجار لە دیباجەی دەستوورەكەدا ناوی (پێكهاتە) هاتووە، هەروەها لە ماددەكانی(9، 12، 49، 125، 142) وشەی (پێكهاتە) هاتووە، ئەمەش واتا دابەشكردنی كۆمەڵگەی عێراق لە نێوان نەتەوە و ئایین و ئایینزا و تایفەدا، واتا ناسنامەیەكی یەكگرتووی عێراقی لە ئارادا نییە.»