وەك خەوێك دێتەوە یادم كاتێك گفتوگۆیەك بە دەنگێكی بەرز لە ژووری میوانی ماڵەكەمان لە گوندی جەمعایە «كوردستانی ڕۆژئاوا» دروست بوو لە نێوان كۆمەڵێك لە خزم و كەسانی نزیك و باوكی خوالێخۆشبووم، لە بارەی وێنەی كەمال ئەتاتورك، كە یەكێك لە ناسیاوەكان لە توركیا لەگەڵ خۆی هێنابووی و لە ژووری میوانەكەدا هەڵیواسیبوو، كە بەرهەڵستیی باوك و كەسوكارەكەمی لێكەوتەوە. هێشتا لە یادمە كە چۆن باوكم سەرزەنشتی میوانەكەی كرد و پێی وت: خاوەنی وێنەكە هۆكاری پەڕاكەندەبوونمان و دوورخستنەوەی مام و گەورەی خێزانەكەمانە (خەلیلی سمی، كە لەگەڵ هۆزەكەیدا-دیبو- بەشداری لە ڕاپەڕینی شێخ سەعیددا كرد) بۆ ئەنادۆڵ، ئایا چۆن دەتەوێت وێنەكەی لە ماڵەكەماندا هەڵبواسیت؟ دەبێت ئەوە بزانن كە بارزانی پێشەوای نەتەوەییمانە، و باشترە بۆ ئێوە وێنەی ئەو هەڵبواسن، دواتر چووە ژوورەكەی تەنیشت وێنەیەكی گەورەی بارزانی هێنا و، لە پێشەوەی ژوورەكە بە بەرزی هەڵیواسی و هەر بەو شێوەیەش مایەوە، تاوەكو هەواڵگری نیزامیی بەعس دەستیان بەسەردا گرت لە هەڵمەتە بە ناوبانگەكەیاندا بۆ سەر گوندەكەمان لە گەڕانیاندا بە دوای مندا لە ساڵانی شەستەكاندا.

بەڵێ، نەوەی ئێمە لە نێو جەرگەی تێكۆشانە بەردوامەكەی بارزانیی مەزندا، لە پێناو نەهێشتنی ستەمی نەتەوایەتی و بەدەستهێنانی مافە نەتەوەییەكان، گۆش كران و پەروەردە بوون لەسەر بەدواداچوونی هەواڵی بارزانی لەو كاتەوەی دەستی دایە بەرهەڵستیكردنی حكومەتەكانی عێراق و ئیستیعماری بەریتانی و پاڵپشتیكردنی كۆماری كوردستان لە مەهاباد و ڕێڕەوە دوور و درێژەكە بۆ پەڕینەوە لە ڕووباری ئاراس، و گەیشتنی بە یەكێتی سۆڤیەتی پێشوو، و چەشتنی نەهامەتییەكی دوور و درێژ بە دەستی كۆمەڵەی هەرەوەزی جووتیارانی سۆڤیەتی پێشوو «كۆڵخۆزەكان» بە هۆی سیاسەتی چەوت و ستەمكارانەی نیزامی- ستالین- و هەندێ لە بەرپرسە ئازارییە دەمارگیرەكان، و دواتر گەیشتنی بە مۆسكۆ لە سەردەمی حوكمڕانیی كراوەی -نیكیتا خرۆشۆف-، و لە كۆتاییدا گەڕانەوەی سەركەوتووانەی بۆ عێراقی كۆماری لە ساڵی 1958، بە ڕێگەی میسردا، كە پێشەوای عەرەبی جەمال عەبدولناسری بینی.

دوای گەڕانەوەی بۆ نیشتمان، كە نزیك كەوتەوە لێمان، بووە فاكتەرێكی كارا لە سیاسەتی عێراق و بووە پێشەوای گەلی كوردستان، ئێمەش وەك تاكەكەس و تێكڕای بزووتنەوەی كوردی لە سووریا دوو هێندەی پێشوو بەدواداچوونمان بۆ كرد و بایەخمان پێ دا، كە لە ڕۆڵە هەڵكشاوەكەیدا پاڵپشتییەكی مەعنەوی و هاندانمان بۆ تێكۆشانمان بەدی كرد، بەڵكو كارلێكە ناوخۆییەكانی كوردستانی عێراق، ڕەنگدانەوەی هەبوو لەسەر گۆڕەپانەكەمان و خۆی سەپاند بە سەر ڕەوتی كاروبارە ناوخۆییەكانی نێو جەرگەی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازیی كوردستاندا، زۆربەی ئەوانەی سەر بە بزوتنەوەی ڕزگاریخوازیی كورد بوون لە سووریا، بژارەیەكی دیكەیان نەبوو جگە لە پاڵپشتی و پشتیوانیی بارزانی، یەكەمیان لە ڕێڕەوە نەتەوەییەكەدا و لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو كەسانەی لە حزبەكەی جیا ببوونەوە و ئەوانەی لە سەركردایەتیی پێشمەرگە هەڵگەڕابوونەوە، و ئەوانەی لە هێڵی بزووتنەوەكە لایاندابوو و شۆڕش لە كوردستانی عێراق، ئێمەش لە گۆڕەپانەكەماندا ڕووبەڕووی ئەو كەسانە بووینەوە كە جیاببوونەوە و پاڵپشتیی نیزامی بەعس و دژایەتیی بارزانی-یان دەكرد، و تێوەگلابوون لەگەڵ ڕكابەرەكانی لە گرووپەكەی (66).

بارزانی ڕێگای ڕاوەستانی لەگەڵ بەرەی گەلەكەیدا هەڵبژارد، و سەرەڕای دژواری و ئاستەنگەكان خەون و ئاواتەكانی هەڵگرتبوو، شۆڕشی بەسەر دیكتاتۆرییەتدا كرد و بڵێسەی شۆڕشی ئەیلوولی لە ساڵی 9161دا هەڵگیرساند لەژێر دروشمی «دیموكراسی بۆ عێراق و ئۆتۆنۆمی بۆ كوردستان» و هاوسۆزیی كوردی ل ەهەر چوار پارچە و لەسەر ئاستی ڕەوەندی كورد لە جیهاندا بەدەست هێنا، كە لە شۆڕشەكەیدا ئاواتی گەورەیان بەدی دەكرد بۆ خەونی ڕەوای كورد و ئومێدیان لەسەر هەڵچنی، بەڵكو زۆر كەس لە بەشەكانی دیكەوە و بە شێوەیەكی خۆبەخشانە چوونە نێو ڕێزەكانی پێشمەرگەوە، هەروەها زۆرینەی بزووتنەوەی كورد لە دەرودراوسێ هاوكاریی پێویستیان پێشكەش كرد.

 بۆ ئەوەی بە ئینساف بین، پێویستە ئەوە بڵێین كە ڕەوتی نەتەوەیی چەپی كوردی لە سێ بەشەكەی كوردستان دەستێپشخەر بوون بۆ پاڵپشتیكردن و پشتیوانیكردنی بارزانی، كە لەو كاتەدا بەرجەستە ببوو لە حزبەكەماندا (پارتی چەپ- یەكێتی گەل) و باڵی چەپی بزووتنەوەی كوردی لە توركیا بە سەركردایەتیی د.شڤان، و حزبی دیموكراتی كوردستانی ئێران بە سەركردایەتی ئەحمەد تۆفیق.

هاوكێشەیەكی واقیعبینانەی ڕاستەقینە لەسەر گۆڕەپانی كوردی سووری دروست بوو، كە بریتی بوو لەوەی هەر كەسێك دڵسۆزانە تێكۆشان بكات لە پێناو مافە نەتەوەیی و دیموكراتییەكانی كورد لە سووریا، ئیدی حزب بێت، یان گرووپ، یان تاكەكەس، ئەوا دەبێت لەگەڵ شۆڕشی ئەیلوولدا بێت بە سەركردایەتیی بارزانی، هەروەها نیزام و حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی سووریا دڵڕەق بوون لەگەڵ سەنگەری كوردی سووریی هاوسۆز لەگەڵ بارزانی و هاندەر بوو بۆ ئەو كەسانەی دژایەتییان دەكرد.

ناسینی ڕێبازی بارزانی لە نزیكەوە

دوای پرۆسەی دووبارە بنیاتنانەوەی بزووتنەوەی كورد لە سووریا لە میانەی كۆنفڕانسی پێنجەم لە ئابی 1965 و ڕاستكردنەوەی ڕەوتەكە و پێناسەكردنی گەل و دۆزەكە و پڕۆگرامە سیاسیەكە و دانانی ستراتیژییەت و تەكتیكەكان، بڕیاری چوونی شاندێك بۆ كوردستانی عێراق درا، بۆ ئەوەی بارزانیی مەزن ببینن. من شەرەفی ئەوەم هەبوو سەرۆكایەتیی شاندەكە بكەم كە لە ئایاری 1967، گەیشتمە -كانی سماق- و چاوم بە بارزانی و زۆربەی سەركردە سیاسی و سەربازییەكان كەوت، كە بوونی ئێمە هاوكات بوو لەگەڵ بەستنی كۆنفڕانسی سەربازی سیاسیدا، دواتر چاوپێكەوتنەكەمان درێژە پێدا لە ناوچەی-قەسرێ- كە دوو ڕۆژی لە میوانداریی بارزانیی مەزندا بووین و بە وردی بارودۆخی خۆمان بۆ ڕوون كردەوە و گوێمان لە ڕوونكردنەوەكانی بۆ ئامانجەكانی شۆرشەكە و هەلومەرجی گشتی لە كوردستان و عێراق گرت. دواتر چەند چاوپێكەوتنێكی چڕ و پڕمان لەگەڵ هەمیشە زیندوو ئیدریس بارزانی ئەنجام دا، كە لەو كاتەدا بەرپرسی دۆسییەی نەتەوەیی كوردستانی بوو، لەبارەی چەندین پرس و خەمی هاوبەشەوە هەماهەنگیمان كرد. لە گەشتەكەمەدا چەند دید و تێڕوانینێكم لا گەڵاڵە بوون كە دەكرێت بەم شێوەیەی خوارەوە كورت بكرێنەوە:

یەكەم: بارزانی و ئەوانەی كاریان لەگەڵدا دەكرد، نوێنەرایەتیی شەرعییەتی شۆرشگێڕی و نەتەوەییان دەكرد، ئەوانەشی لێی جیابوونەوە، تەنیا گرووپێكی سەركێش بوون، مامەڵەیان لەگەڵ رژێمی بەغدا، و رژێمی ئێران دەكرد، لە ئامانجەكانی بزووتنەوە و شۆڕشەكە دەرچووبوون.

دووەم: بارزانی ڕابەرێكی خاوەن ئەزموون بوو، جێگای متمانەی گەلی كوردستانی عێراق بوو، داوای ئاشتی و سەقامگیری بۆ عێراقێكی دیموكراتی دەكرد، هیچ دوژمنكارییەكی نەبوو بۆ هیچ گەلێك، یان نەتەوەیەك، بەڵكو بەرهەڵستیی سیاسەتی سیستمە ستەمكارەكانی دەكرد.

سێیەم: ڕابەری دیموكراتی بوو، گوێی لە بۆچوونی ئەوانی دیكە دەگرت و ڕێزی لێ دەگرتن، پاڵپشتێكی گەورەی مافەكانی ئافرەتان بوو و پشتیوانی لە دادپەروەریی كۆمەڵایەتی دەكرد، ددانپێدانانی هەبوو بە بوون و مافی نەتەوەكانی دیكەی كوردستان، تەنانەت پاسەوانەكانی بارزانیی مەزن كە ژیانی خۆی پێ سپاردبوون و بە چاوی خۆم بینیمن، تێكەڵێك بوون لە كورد و كلدان و ئاشووری و لە موسڵمان و مەسیحی و ئێزدی.

چوارەم: بارزانیی ڕابەر خاوەنی ڕێبازێكی سیاسیی نەتەوەیی و كوردستانی و نیشتمانی بوو، لەگەڵ خەباتی كورد و بژارە فیكری و سیاسییەكانیان بوو لە هەموو شوێنێك و بە گوێرەی هەلومەرجی خۆیان، لەگەڵ چارەسەركردنی دۆزی كورد بوو لە هەموو شوێنێك بە ڕێگای گفتوگۆی ئاشتییانە.

دوای ئەزموونی پێشوەختەم لە مامەڵەكردن لەگەڵ ڕابەری مەزندا، هەروەها دوای ئەوەی لە ساڵی 1993وە لە كوردستانی عێراقدا نیشتەجێ بووم، هەوڵی زۆرم دا بۆ ناسینی مێژووی بارزانی و ئەنجامدانی بەدواداچوون بۆ گوتار و وتە و ڕێنماییەكانی و تەنانەت سەردانی مەیدانی بۆ حەشارگە نهێنییەكانی، و ڕۆژێك برا و سەرۆك مسعود بارزانی هاوەڵی كردین بۆ ئەو شوێنەی یەكەم گوللەی شۆرشی ئەیلولی تێدا تەقێنرا، كە ئەشكەوتێكی دوو قات بوو و لە شوێنێكی زۆر دژاوردا بوو.

 دوای ئەوەی بە شێوەیەكی بەرفراوان ئاشنا بووم و زانیاریم بەدەست هێنا، هەوڵی زۆرم دا هەموو ئەو شتانە بە دۆكیۆمێنت بكەم كە پەیوەستن بەم بەرابەرییە بێ وێنەیەوە و بیانگۆڕم بۆ سەرچاوەیەكی تیۆریی نووسراو بۆ سوودی نەوەكان. من لەو كەسانە بووم كە داوای ئەنجامدانی دوو كۆڕبەندم كرد لە شارۆچكەی سەڵاحەددین لە باری ژیان و ڕێبازەكەیەوە. بە دوو توێژینەوەی دوور و درێژ بەشداریم كرد، و هێشتا پێم وایە بارزانی خاوەنی ڕێبازێكی تەواوكار بوو لە پێناو ڕزگاركردنی گەلی كوردستانی عێراق و كاری دەكرد بۆ هەماهەنگیكردن لەگەڵ كوردی بەشەكانی دیكە بە بێ دەستێوەردان لە كاروبار و تایبەتمەندییەكانیان، هەروەها هێشتا پێم وایە دەكرێت وەفادار بین بۆ خۆی و ڕێبازەكەی، ئەویش بە گرتنەبەری هەنگاوی دیراسەتكراو، و بە گەیشتن بە زیندوكردنەوەی پێشنیاری پێشووم بۆ دروستكردنی «سەنتەری بارزانی بۆ ئاشتی» و سەرجەم لقە كەلتووری و فیكری و سیاسی و مرۆیی و لە كۆتاییدا «خێرخوازییەكانی».