ئەو بارودۆخە سیاسییەی ئێستا عیراق وەك دەوڵەت پێیدا تێدەپەڕێت، گەلێك جاران چاودێر و نووسەری سیاسی دەگەیەنێتە ئەو قەناعەتەی كە ئەم دەوڵەتە وەك تاكتیكێكی ئیمپریالیزمی بەریتانیا بۆ مەبەستێكی دیاریكراوی خۆی هەر لە بنەڕەتەوە بە سەقەتی دروست كراوە و، زۆر ئەستەمیشە لە ناو دەوڵەتێكی بە سەقەت دروستكراودا بتوانرێت دەوڵەتێكی هاوچەرخی ئەوتۆ بونیاد بنرێتەوە، كە ناسنامەی ئەو دەوڵەتە پێكهاتە جیاوازەكانی ناو ئەو دەوڵەتە پێكەوە كۆبكاتەوە و، ناسنامەیەكی هاوبەش بۆ هەموویان دروست بكات، بۆ قسەكردن لەسەر ڕەوشی سیاسیی ئێستای عیراق و هەنگاوەكانی داهاتوو بۆ پێكهێنانی حكومەت و ڕۆڵی كورد لە ناو ئەم پرۆسە سیاسییەدا، ئەم دیدارە تایبەتەمان لەگەڵ ئازاد جوندیانی وەك سیاسەتمەدارێكی بەئەزموون و ڕۆژنامەنووس و چاودێریكی سیاسی ئەنجام دا و بەمجۆرە ڕای خۆی لەسەر بارودۆخی ئێستای عیراق و كوردستان دەربڕی .

 

* با ڕاستەوخۆ پرسیارەكەمان بەم جۆرە دەست پێ بكەین، چاودێر و نووسەرێكی سیاسیی گرنگی كوردستانیت، ئەگەر بتەوێت لە ستوونێكدا لەسەر بارودۆخی ئێستای عیراق بنووسیت، چی دەنووسیت؟

- من بە تەنیا باسی بارودۆخی ئێستای عیراق ناكەم، لەبەر ئەوەی بارودۆخی ئێستای عیراق دەرهاویشتەی بارودۆخ و هەڵبەز و دابەزەكانی 100ساڵی ڕابردوویەتی ئەگەر نەشڵێم 100 ساڵی ڕابردووی ناوچەكەشە، هەر بۆیە كاتێك دەڵێین بارودۆخی ئێستای عیراق، واتە باسی پرسێكی تاكتیكی دەكەین، عیراق هەموو ڕۆژێك لە هەموو بوارەكاندا جەخت لەسەر شكستهێنانی خۆی و بەرهەمهێنانەوەی شكستەكانی دەكاتەوە، لە هەڵبژاردنەكاندا جەخت لەسەر شكستهێنانی خۆی دەكاتەوە، تەنانەت لە پەندوەرگرتنیش لە ڕابردووی خۆی دیسان شكستهێنانی خۆی وەك دەوڵەت دووبارە دەكاتەوە، بۆیە من بارودۆخی ئێستای عیراق وەك دەوڵەتێكی شكستخواردوو دەبینم، هەندێك توێژەر و چاودێر لە ڕوانگەی ئابووری و سیاسەتی دەوڵەتدارییەوە عیراق وەك دەوڵەتێكی شكستخواردوو لە قەڵەم دەدەن، بەڵام من لە ڕوانگەیەكی دیكەوە بە دەوڵەتێكی شكستخواردووی دەزانم، فاكتەری سەرەكییش بۆ شكستخواردوویی ئەو دەوڵەتە لەو خاڵەوە سەرچاوە دەگرێت كە دەوڵەتێكی داگیركەرە و نوێنەرایەتیی فكری نەتەوەیەكی داگیركەر دەكات، -بێگومان توركیا و سووریا و ئێرانیش بە هەمان شێوە- هەر بۆیە كە نەتەوەیەك خۆی داگیركەر بێت، هەتا كۆتایی بەو حاڵەتی داگیركەرییەی نەهێنێت، هەر دەوڵەتێك دروست بكەن هەر دەوڵەتێكی داگیركەر دەبێت، داگیركاریش یەكێكە لە هۆكارە سەرەكییەكان بۆ ئەوەی ئەو دەوڵەتە نەتوانێت لەسەر پێی خۆی ڕابوەستێ.

دەوڵەتی عیراق بە حیكایەتێكی سەیر لەلایەن بەریتانیاوە دامەزراوە، لەناو ئەم دەوڵەتەدا‌ عەرەبی شیعەی زۆرینە و عەرەبی سوننەی كەمینە هەبوو، ئاشكراشە كە چۆن كوردیان ناچار كرد، ببێتە بەشێك لەو دەوڵەتەی كە ئەوان دەیانویست پێكی بهێنن، دوای پێكهێنانی ئەم دەوڵەتە كە بە حیساب پێی دەڵێن شارستانیەتی «دوو ڕووبار و میزۆپۆتامیا»، كەچی لەم وڵاتەی كە خاوەنی شارستانیەتی میزۆپۆتامیایە كەسێكیان دەست نەكەوت، بیكەن بە پاشا، چوون پادشایەكیان لە حیجاز بۆ هێنا، كە پێشتر كردبوویانە پادشای سووریا و لەوێ شكستی هێنابوو و هەڵاتبوو.

بەریتانیا ویستی لەم ڕێگەیەوە سۆزی موسڵمانان بۆ خۆی ڕابكێشێت لەناو ئەوانیشدا بەتایبەتی سۆزی سوننە مەزهەبەكان، لەسەر ئەم بنەمایە ئەگەر سەیری دامەزراندنی دەوڵەتی عیراق بكەین، ئەبینین لە لایەن بەریتانیاوە وەك گاڵتە جاڕییەك پێكهێنراوە، هەر دەوڵەتێكیش بەو میكانیزمە پێكبهێنرێت، ئاكامەكەی هەر شكستخواردن دەبێت. بۆیە بەریتانیا لە دوای جەنگی جیهانیی یەكەمەوە‌ چەند هەوڵی دا عیراق بكات بە دەوڵەت و بە حیساب لەگەڵ پڕۆژەی دەوڵەتسازی، پڕۆژەی نەتەوەسازیشی لەگەڵ دەست پێ دەكات و، لەناو ئەم دەوڵەتە نەتەوەیەك بە ناوی نەتەوەی عیراق دروست بكات، بەڵام لە هەردوو پڕۆژەكەدا‌ شكستی هێنا، جا ئەو پڕۆژەیە چەند كڵاو لەسەرنان بوو، بۆ دەستەبژێری سیاسیی كورد و سوننە و شیعە، دە ئەوەندە كڵاولەسەرنانی خۆیان بوو و هەرگیز نەیانتوانی دەوڵەتێكی سەركەوتوو‌ دروست بكەن.

ئەسیوبیای ئێستا كە ململانێ و جەنگی نەتەوەكان تیایدا گەرمە و هەروەها جەنگی بەردەوامی ئەفغانستان و وازهێنانی ئەمریكا لە تیۆری نەتەوەسازیی ئەفغان و شكستی پاشایەتیی ئیسپانیا لە بونیاتنانی نەتەوە، یان گەلی ئیسپانیا لە دوای ڕیفراندۆمی كەتەلۆنیا چەند نموونەیەكی زۆر دیارن كە (نەتەوەی داگیركەر) لەهەر كوێی دنیادا هەر دەوڵەتی داگیركەر دروست دەكات.

* لەناو ئەم بارودۆخە ئاڵۆزەی ئێستای عیراقدا، لەسەر ئاستی ڕای گشتیی عەرەبی عیراق بە (شیعە و سوننە)وە جەخت لەوە دەكەنەوە، قسەی كۆتایی بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عیراق لای مسعود بارزانی-یە، ئایا هۆكاری دروستبوونی ئەم ڕای گشتییە لەسەر بارزانی بۆچی دەگەڕێتەوە؟

- سەرۆك بارزانی جگە لە پێگەی تایبەتیی خۆی، جگە لەو پێگە و كەسایەتییەی لە ناو خەباتی خۆی و گەلەكەشیدا بەدەستی هێناوە، پێگەیەكی زۆر بەهێزتری هەیە كە دەتوانێت هەندێك هاوكێشەی سیاسی ئاڵۆگۆڕ پێ بكات و ڕۆڵ و كاریگەری خۆی لەسەر هەندێك لە هاوكێشەكانی ناوخۆی عیراق و هەرێمەكەش دابنێت.

هەموو ئەمانە وایان كردووە هەندیك حیساباتی زۆر ورد لەسەر كاك مسعود بارزانی بكرێت، بەڵام ئەوەی من سەرنجم داوە، سەرۆك بارزانی بەو جۆرە كار دەكات ڕۆڵی كوردستان لە قۆناخێكەوە بگوازێتەوە بۆ قۆناخێكی دیكە، بۆ نموونە پێشتر بەو شێوەیە مامەڵە لەگەڵ ڕۆڵی كورددا دەكرا، كە وەك باڵانسێك بێ بۆ دروستكردنی هاوسەنگییەك بۆ كەمینەی عەرەبی سوننە لە بەرامبەر زۆرینەی عەرەبی شیعەدا، ئێستا كاك مسعود بارزانی جەخت لەوە دەكاتەوە چیتر نابێت كورد لەو هاوكێشە تەكتیكییانەدا ڕۆڵی ئەو باڵانسە بگێڕێت، بەڵكو ئێستا ئەو قۆناخەی تێپەڕاندووە و بۆیە چیدیكە كەس ناتوانێ بەپێی چەمكی باڵانس مامەڵەی لەگەڵ بكات، دەزانن كاك مسعود نەتەوەكەی خۆی خۆش دەوێت و خۆیشی ناكات بە باڵانس بۆ ئەوانی تر، بەڵكو بەپێی دەستكەوت و بەرژەوەندییەكانی گەلی كوردستان مامەڵە لەگەڵ بەرامبەرەكانی دەكات، ڕاستییەكی دیكەش هەیە دەبێت ڕەچاوی بكەین، ئێستا عەرەبی شیعەی عیراق خۆیان فەرمانڕەوان، ئەوە باش دەزانن بەبێ بەشداریی كورد ناتوانن حكومەتێكی پەسەندی ئەوتۆ دروست بكەن كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ئەمریكا و ئەوروپا و نەتەوە یەكگرتووەكان پێشوازی لێ بكەن، بۆیە ئەمە وا دەكات، كورد بەشێك بێت لە هەر حكومەتێك، كوردیش لەم قۆناخەدا نابێتە بەشێك لەو حكومەتەی كە بە كردەوە ڕەچاوی بەرژەوەندییەكانی گەلی كوردستان نەكات، ئەم بڕیارەش لای كاك مسعود بارزانی-یە، بۆیە ئەوانیش باش دەزانن كە كاك مسعود سازش لەسەر بەرژەوەندییەكانی كورد ناكات، نە بەرژەوەندییە ستراتیژییەكان وەك سەربەخۆیی و، نە مەسەلە تاكتیكییەكانی ئەم قۆناخە سازشی لەسەر ناكات، جا بۆ ئەوەی بتوانن حكومەتێك دروست بكەن، لانیكەم پەسەند بێت، ئەوا هەر دەبێت ڕووبكەنەوە بارزانی، كە نوێنەرایەتیی كورد دەكا.

* لە هەڵبژاردنی ئەمجارەی ئەنجومەنی نوێنەرانی عیراقدا، زۆربەی ئەو كاندیدانەی كە پێشتر بانگەشەیان بۆ عیراقچێتی خۆیان دەكرد، هەموویان شكستیان هێنا و میللەت متمانەی پێ نەدان، لە بەرامبەردا ئەو لایەنەی كە پشتگیریی سەربەخۆیی كوردستانی دەكرد، میللەت متمانەی زیاتری پێ دا، خوێندنەوەت بۆ ئەم ئاكامانەی هەڵبژاردن چۆنە و ئایا وەك سەربەخۆخوازێك هەست ناكەی خەڵكی كوردستان بە تەواوەتی لە عیراق نائومێد بوون؟

- لەوانەیە ئەگەر بە تەنیا پێیان بڵێین: «عیراقچی» بەس نەبێت بۆ ئەوەی ئەو گرووپە پێناسە بكەین، چونكە ئەگەر پێیان بڵێین «عیراقچی»، ئەوا دەتوانن بۆ ئەم چەمكە هەندێك تەنزیرات بكەن و شتی بۆ بنووسن، بۆ ئەوەی پاساوی هەڵوێستی خۆیان بدەن، بەڵام لە ڕاستیدا ئەم گرووپە خیانەتیان لە بەرژەوەندییەكانی كورد كردووە، نەك بەرژەوەندیی حزبە سیاسییەكانی كوردستان، بەڵكو بەرژەوەندیی خەڵكی ئاسایی سەرشەقام لە كوردستاندا، بۆیە كە لە هەڵبژاردندا هاتە سەر حیساب، ئیتر حیساب و كتابی خۆیان لەگەڵ كردن. لەوانەیە من خۆیشم هەندێك جار وتوومە ئەمانە عیراقچین، بەڵام ئەمانە شێوازێكی ترن، پێشتر حزبی سیاسی لە كوردستان هەبووە ستراتیژیەتی عیراقی بووە، ئەوە شتێكی ئاسایی بووە لە بەر ئەوەی قۆناخەكە وابووە و ئەو بۆچوونە بۆچوونێكی باو و زاڵ بووە، بەڵام ئەمانە لەوە نین، با قسەكانی ئەوان بێنینەوە بیری خۆمان، بۆ نموونە ئەوان نەیانگوت ئێمە دەمانەوێت كوردستان بەشێك بێت لە عیراق و بە مەرجێ عیراق كۆتایی بە ناسنامەی عەرەبی خۆی بهێنێت و ناسنامەكەی عیراقی بێت، ئەو كاتە با كوردیش ناسنامەكەی عیراقی بێت، نەخێر ئەوان ئەو تێزەیان نەبوو، بەڵكو ئەوان دەیانویست كورد كۆتایی بە كوردبوونی خۆی بهێنێت و هەر ژێر دەستە بێت مووچەیان كردبووە بیانوو كە هەڵبەت مووچە بۆ ژیانی هەر كەسێك گرنگە «بەڵام ئەمانە بەمانای وشە خۆفرۆشن، بۆیە دەبوو هیچ كام لەو گرووپە دەرنەچووبانەیەوە، بەداخەوە یەك دوانێكیان دەرچوونەوە.

* جەنابت وەك سیاسەتمەدارێكی دیار. ئەزموونی عەمەلیت لەگەڵ دانوستاندنەكانی هەرێمی كوردستان و بەغدا هەیە، ئێستا دوای ئاكامی هەڵبژاردنەكانی ئەمجارە، هەرێمی كوردستان ناچار دەبێت كە لەگەڵ لایەنە عەرەبیەكانی عیراق (شیعە و سوننە) دانوستاندن بكات بۆ پێكهێنانی حكومەتی داهاتووی عیراق، بە ڕای تۆ دەبێت ئەولەوییەتی شاندی كوردستان بۆ ئەو دانوستاندنە چی بێت؟

- خۆم وەك لەبەرچاوگرتنی تەحددییەكانی هەڵبژاردنی عیراق بەشدارییەكی بچووكم لە هەڵبژاردندا كردووە، ئەگەرنا لە بنەڕەتدا بڕوام بەوە نییە خۆم ماندوو بكەم، بۆ ئەوەی بزانم بوونی ئێمە لە بەغدا چەندە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئامادەگیی ئێمە لە بەغدا هەر چەندێك بیت، هیچ نییە، لەبەر ئەوەی هەڵوێستی ئەوانەی لە دەسەڵاتن لە بەغدا هەموو ڕۆژیك چاوەڕوانی هەڵگەڕانەوەیان لێ دەكرێت بەرامبەر كورد و كوردستان، ئەگەر لە دوای ڕووخانی ڕژێمی سەدام حوسێنەوە سەیر بكەین، هەندێك وردە جیاوازی ناجەوهەری لێ دەرچێت، دەنا هەموویان وەك یەك بیر دەكەنەوە، هەموو عیراق بە دەوڵەتی عەرەب دەزانن كە لە دوای سەدامەوە ڕەهەندە شیعەكەشی بە توندی تێكەڵ بووە. (مالكی و عەبادی) هەڵگەڕانەوە و سوپایان هێنایە سەر كوردستان، ئەوان لە پەرلەمان زۆرینەن و پێمان دەڵێن ئێوە مافی دەستووریتان هەیە، بەڵام لەپەرلەماندا بە حوكمی زۆرینە،‌ گورزی زۆر گەورەیان لێداوین، بۆ نموونە لە پرسی «ڕیفراندۆم و ئاكامەكانی لە پڕۆژە یاسای بودجە و.. هتد»، ئەوەشی ئێستا دەیكەین بە ڕای من ڕێگرتنە لە پیلانگێڕیی زۆر گەورە كە لە دژی ئێمەدا هەموو كات ئامادەیە.

لێرەوە سەبارەت بە ئەولەوییەتی شاندی كوردستان، بە ڕای من دوو جۆر ئەولەوییەت هەیە، یەكێكیان ئەولەوییەتی تیۆرییە، كە دەبێت كاتێك لەگەڵ بەغدا بۆ پێكهێنانی حكومەت ڕێكدەكەوین، دەبێت ڕێككەوتنەكە چەند پرسێك لەخۆی بگرێت، لەوانە: (جێبەجێكردنی ماددەی 140، بودجە و مەسەلەی پێشمەرگە، دروستكردنی ئەنجومەنی فیدڕاڵی هاوشانی ئەنجومەنی نوێنەران، یەك دوو پۆستی سەروەریی لە بەغدا و.. هتد)، ئەمانە هەمووی لە ڕێككەوتنەكەدا دەبن تا دەنووسرێتەوە و تۆمار دەكرێن، بەڵام بە ڕای من ئەمانە هەمووی تیۆرین و پراكتیكی نین، ئێستا شتی دیكەشی هاتووەتە سەر، كە لەوانەیە بۆ خەڵك لە زۆر شتی تر گرنگتر بێت، ئەویش پرسی مووچە و بودجەیە، ئەوجا من وتم ئەوانی دیكە پراكتیكی نین، مەسەلەكە ئەوەیە پرسەكان زۆر ئاڵۆز بوون، هەر بۆ نموونە هەتا وتم ئەگەر بشڵێین ماددەی 140 جێبەجێش دەكەین، ئێستا بە شێوازی دیكە بە عەرەبكردن بەردەوامە، لەسەر هەڵكردنی ئاڵای كوردستان بینیمان چییان بە لاوەكانمان كرد لە شۆریجە و ڕەحیماوا و ئازادی و گەڕەكەكانی تری كەركووك، لە خانەقین لاوێكمان لەسەر ئاڵای كوردستان شەهید بوو، بۆیە ڕای من ئەوەیە لێرەوە هەتا ساڵی 2023 كە بەردەوام ئەردۆگان باسی ئەم بەروارە دەكات، دەبێت چاوەڕێ بكەین تا ئەو كات چ گۆڕانكارییەك لەم ناوچەیەدا‌ ڕوودەدات كە ئێمە و عەرەبیش دەگرێتەوە، بۆیە دەبێت لە ئێستادا ئیدارەی ئەو قۆناخە بكەین و لێگەڕێین هەتا ڕەشەباكە تێدەپەڕێت، ئەوا ئەگەر كێشەی ئاو جەنگێكی تر بەرپا نەكا.

* ئەوەی جێگەی خۆشحاڵییە هەست دەكرێت ئێستا لێكتێگەیشتنێكی باش لە نێوان (پارتی و یەكێتی) دروست بووە، ئایا تاچەند گرنگە پارتی و یەكێتی بە یەك شاند بەشداری لە پرۆسەی سیاسیی داهاتووی عیراق بكەن؟

- جارێ یەكێتی لە ناوخۆیدا ساغ نەبووەتەوە، ڕاستە كاك بافڵ ئێستا ڕێبەرایەتیی یەكێتی دەكات، بەڵام نازانرێت لێكەوتەكانی لەسەر ئاستی دوور و نزیك چی دەبێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا و، لە ڕاستیدا و لە هەموو حاڵەتێكدا یەكێتی لەگەڵ پارتی بێت، كارێكی باش دەكات. لەوانەیە هەندێك برادەرانی یەكێتی ئەم قسەیەی‌ منیان پێ ناخۆش بێت، بەڵام دەبێت ڕاشكاوانە ئەو ڕاستییە بڵێین، هێزە سەرەكییەكە پارتییە، كاك مسعود بارزانی كەسایەتییە سەرەكییەكەیە لەناو كوردا، بۆیە من لایەنگری ئەوەم یەكێتی لەگەڵ پارتیدا بێت و، پێش هەموو شتێك بۆ یەكێتی قازانجە، ئینجا بۆ كوردیش، لەمەش زیاتر ئەگەر هەموو لایەنەكانی دیكەش «گۆڕان و كۆمەڵ و یەكگرتووش» لەگەڵ پارتی بن، هەم قازانجە بۆ خۆیان و هەمیش قازانجە بۆ كورد، ئەمەش چونكە ئەوە سەلمێنرا، ئەو لایەنەی دەتوانێت ئەم بارودۆخەی ئێستای كوردستان بپاریزێت، پارتییە، یان وردتر و ڕاستتر بڵێین شەخسی كاك مسعود بارزانی-یە، كە نەیهێشتووە پاشەكشە بە كورد بكرێت و بەرەو دواوە بگەڕێتەوە. ئەم واقیعە پێمان دەڵێت باشترە، پێویستە لەگەڵ پارتی بن، هەر بۆیە من لایەنگری ئەوەم و لە ڕێگەی پەیوەندییەكانی خۆشمەوە هانی ئەو حزبانەش دەدەم كە پەیوەندیی دۆستانەم لەگەڵیان هەیە، ڕاشكاوانە پێم وتوون ئەگەر بەرژەوەندیی كوردتان دەوێت، دەبێت لەگەڵ كاك مسعود بن، بەڵام ئەگەر موزایەدەی سیاسیتان دەوێت، ئەوە پرسیكی ترە و هەر لایەك دەتوانێت بە شێوەی ئێستا درێژە بە سیاسەتی موزایەدەی خۆی بدات.

لەسەر ئەم بنەمایە ئەو بڕیارەی كاك بافڵم زۆر پێ ڕاستە كە جۆرێك لە هاوپەیمانی جەنتڵمانانەی لە نێوان پارتی و یەكێتی دروست كردووە، ئەمە بۆ یەكێتی زۆر باشە و بۆ كوردیش سەرەنجام باش دەبێت، بۆیە دەبێت ڕاشكاوانە بڵێین ئەگەر بمانەوێت كورد ببێت بە شتێك، ئەوا من خۆم لایەنگری ئەوەم ڕاستگۆیانە بڵێین: «هێزە سەرەكییەكە پارتییە و كاك مسعود بارزانی دەتوانێت ڕێبەرایەتیی ئەو قۆناخە بكات»، هەر بۆیە من جەخت لەوە دەكەمەوە دەبێت ڕووناكبیران و نووسەران و میدیاكانیش بەتایبەتی میدیاكانی زۆنی سلێمانی، ئیتر واز لەوە بێنن، كە دەبێت هەوڵەكانیان بۆ ئەوە بێت «پارتی بكەنە سفر» بۆ ئەوەی خۆیان ببن بە شتێك. بێگومان بینیمان، خەڵكانێك لەسەر ئەو بنەمایە حزب و بگرە هەرا و هۆریایەكی بێ ئەندازەشیان دروست كرد، كەچی مردن و ئەوەشیان نەبینی. لێرەدا دەبێ بێ دوودڵی ئەوە بڵێم كە ئیتر ئەو تێزەی كە شەست ساڵە كوردایەتی گیرۆدەی بووە بە كردەوە مێژوو ئەو تیزەی سەلماند، ئەویش ئەو تێزەیە كە بە شێوەیەكی دۆگم پێی وایە «وەدەرنانی ڕەوتی بارزانی نەمڕو پارتی پێشمەرجی سەركەوتنە»، بەڵام وەكو وتمان ڕووداو و ڕاستییە مێژووییەكانی شەست ساڵی ڕابردوو سەلماندوویەتی و ئێستاش لە هەموو وەختێك پتر خۆی بەرجەستە و نمایش دەكاتەوە، پێچەوانەی ئەو تێزەی سەرەوە(پێشمەرجی سەركەوتنی كوردایەتی، لەپاڵ چەندین پێشمەرجی تردا، پێشمەرجێكی بنەڕەتیتر بڕواهێنان و ڕەوایەتیدانە بە ڕۆڵی مێژوویی و هەنووكەیی ڕەوتی بارزانی لە بزووتنەوەی كوردایەتیدا).