حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق بەهیچ شێوەیەك نەیانتوانیوە ببنە نوێنەری ڕاستەقینەی هەموو گەلانی عێراق، بەڵكو نوێنەری بەشێك یان دووانی بوون و ئەوانی تریش پەراوێز خراون و پشت گوێ خراون.
ئەو حوكمڕانانە هەمیشە بە ئەقڵییەتی شۆڤێنی و ڕەگەزپەرستی و تایفەگەری و بگرە عەشرەت گەریشەوە حوكمی عێراقیان كردووە.
ئەم شوێنە، كە ناوی عێراقە، بریتییە لە قەوارەیەكی بۆش و بەتاڵ لە هەموو مانایەكی دەوڵەت و وڵات.
زۆربەی ئەو كەس و كۆمەڵانەی لێرە دەژین بەهیچ شێوەیەك دڵخۆش نین و هەست بە هاووڵاتی بوون ناكەن، چونكە بەهیچ شێوەیەك مافەكانیان وەكوو هاووڵاتی دەستەبەر ناكرێت و پارێزراو نییە.
بێدەچیت گورانكاریەكان لەخۆرھەلاتی ناوەڕاست پێبخاتە قۆناخێكی نوێ وە لەئێستاداو وڵاتانی ناوچەكە بەگشتی و عێراق بەتایبەتیی .عێراق هەر لەكاتی لە دروستبوونیەوە وەكوو دەوڵەتێك تا ئێستا، مێژوویەكی پڕ كێشە و ئاڵۆزیی سیاسی و كۆدەتا و گۆڕانكاریی خوێناویە، وەنەبێ پێش دامەزراندنی عێراقیش ئەو جوگرافیایە ئارام بووبێت، بەڵام قسەم لەسەر ئەم دەوڵەتەی ئێستایە كە ناوی عێراقە، بەداخەوە بەردەوام پڕ لە شەڕ و ململانێ بووە.
به‌تایبه‌تی کێشە نەتەوەیی و مه‌زھەبی و ئایینییە جوداكان كه‌ باڵی كێشاوه‌ به‌سه‌ر ئه‌م وڵاته‌ پڕ وەیشوومەیەدا.
پێشتر لەسەر كێشەی تایفی و مەزهەبی لەم عێراقەدا خوێنێكی زۆر رژاوە، ئەو شەڕە درێژەی هەیە، ئێستا میلیشیاكانی عێراق پاش نزیكەی هەزار و چوارسەد ساڵ، دەیانەوێ تۆڵەی ئەو خوێنە بكەنەوە!
لە ساڵی 2003 بەدواوە رۆژ بە رۆژ، قەدەر و چارەنووس و دەسەڵاتی عێراق زیاتر دەكەوێتە دەست میلیشیاكان.
لەدوای خۆپیشاندانەکانی ساڵی رابردوو، کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئومێدێکی گەورەی هەبوو بەوەی گۆڕانکاریی سیاسیی گەورە لەعێراقدا درووست دەبێت، بەڵام زنجیرە رووداوەکانی دوای خۆپیشاندانەکان، راددەی بەهێزی گرووپە چەکدارییەکانی پیشاندا، بەوەی خەریکی دابەشکردنی کورسییەکانی هەڵبژاردنی داهاتوون لەنێوان خۆیاندا و لەهەمان کاتیشدا لە کوشتنی ئەو خۆپیشاندەر و چالاکانەی داوای ئەنجامدانی چاکسازیی دەکەن دەستیان ناپارێزن، بێئەوەی هیچ کەسێک هەبێت بتوانێت لەسەر ئەوە لێپرسینەوەیان لەگەڵدا بکات.
دوای تێپەڕینی نزیکەی دووساڵ بەسەر کوشتنی چالاکانی خۆپشاندانەکانی رابردوو، هێشتا مستەفا کازمی سەرۆک وەزیرانی عێراق نەیتوانیوە بەڵێنەکەی بێنێتەدی بەوەی لێپرسینەوە لەوکەسانە دەکات کە دەستیان لەو کوشتنانەدا هەبووە، هەروەک چۆن دەستەبژێری سیاسیی کۆن لەهەوڵی ئەوەدان دەسەڵاتی خۆیان زیاتربەهێز بکەن، لەبەرانبەریشدا چالاکان باس لەوەدەکەن کە ئازادییە سیاسییەکان بەرەو کەمبوونەوە دەچن.
بەرواڵەت هەموو لایەنە عێراقییەكان خۆشەویستی بۆ نیشتیمان دەفرۆشن، ئەگەرچی بەدڵ و دەروونەوە ئێرانین، عێراقییەكان وا وەسفیان دەكەن ئەوانە شیرینی لەناو جامێكی كونەوە دەفرۆشن، وەك ئاماژەیەك بۆ بەڵێنەكانیان لەكاتی هەر هەڵبژاردنێكەوە، وەك تیۆری، ماڵی شیعە سیاسییە، بەڵام وەك پراكتیك لەوە زیاترە، چونكە زۆر جۆر مامەڵەی تیادا دەكرێت، لەوێ كۆنترۆڵی یانەكانی شەوانە و بازرگانی مادەی هۆشبەر و قاچاغ و دەستگرتن بەسەر داهات و موڵكوماڵی دەوڵەت و بانك و فەراهەمكردنی پارەی بێبەرانبەر بۆ ئێران لە رێگەی یاریكردن بە نرخی دراوەوە و هەموو شتێكی تر بەبیری مرۆڤدا بێت یان نەیەت، بۆیە هەر هەلێكی دزی هەبێت لایەنێكی شیعەی لەپشتە، یان سەرپەرشتی دەكات و دەیپارێزێت، یان دەبێتە هاوبەش تیایدا. عیراق ئێستا لە دۆخێكی قورسی ئابوری و سیاسیدایە كە پێشتر وێنەی نەبووە،ئەمە لە كاتێكدایە كە ستراتیژیەكی بەهێز بۆ دەرچوونی وڵات لەم قەیرانانە بوونی نیە. بەدڵنییاییەوە دەیان هەڵبژاردنی تریش ناتوانێت كەلەشی وێرانی عێراق لە دارمان رزگاربكات