پ.ی.د. نەزاکەت حوسێن حەمەسەعید

 

لە دیدارێكی ئۆن لایندا وتەی جێگری نەقیبی سەندیكای رۆژنامەنووسانی تونس سەرنجی راكێشام، كە وتی: «سۆشیال میدیا دەستكەوتی (بەهاری عەرەبی) بۆ وڵاتانی عەرەبی هێنا، بەڵام دوای بەهاری عەرەبی نەمانتوانی سۆشیال میدیا رێك بخەین بۆ خزمەتی بەهاری عەرەبی و چنینەوەی بەرهەمەكانی، بەڵكو بووە هۆی لەدەستدان و لەباربردنی دەستكەوتەكانی بەهاری عەرەبی، بە هۆی ئەو فەزا بێ بەرنامەیی و ململانێ نابەجێیانەی ئەمڕۆ لە سۆشیال میدیا دەیبینین». ئەمە ئەگەر بۆ هەرێمی كوردستان راڤە بكەین، دەبینین ئەمڕۆ سۆشیال میدیا لە لەكەداركردنی كەسەكانەوە، بۆ هەڕەشە لە سەر ژیانی كەسەكان رۆیشتووە، هەروەها بەرەو تێكدانی ئاسایشی كۆمەڵایەتی و نیشتمانی، ناشیرینكردنی پیرۆزییەكان، بەهەدەردانی خوێنی شەهیدەكان، بێئەرزشكردنی دەستكەوتەكانی شۆڕش و سەركردەكانی مێژووی ئەم گەلە..

 

 

 

مارشاڵ ماكلۆهان تیۆریستی بواری میدیا دەڵێت: «ئامرازی راگەیاندن بۆ خۆی پەیامە، هەر ئامرازێكی راگەیاندن سەرهەڵدەدات، زادە و دەرهاویشتەی بارودۆخی ئەو زەمەنەی خۆیەتی، هەر ئامرازێكیش جەماوەری خۆی و كولتووری جەماوەركەی جیاوازە لە هی ئامرازێكی دیكە..»، ئەمە ئەگەر بۆ هەریەك لە ئامرازە كۆنەكانی راگەیاندن، یان وەك سەرچاوەكان بە ئامرازە نەریتییەكان ناویان بردووە، (كە رۆژنامە، رادیۆ و تەلەفزیۆن دەگرێتەوە) راست بێت و، باس لە خودی ئامرازەكە بێت كە زادەی ئەو بارودۆخ و زەمەنەی خۆیەتی كە سەری هەڵداوە و لە پێداویستییەكانی ئەو ساتەوەختەی خۆی بووبێت، بۆ سۆشیال میدیا نەك تەنیا ئامرازەكە زادەی سەردەمەكەی خۆیەتی، بەڵكو ناوەرۆكی پەیامەكەش زادەی سەردەمەكەیە و بەرهەمی دەستی جەماوەرەكەی خۆیەتی. بۆیە لە كاتی باسكردنی سۆشیال میدیا، ئێمە تەنیا باسی ئامراز ناكەین، باسی ناوەرۆكیش ناكەین، وەك ئەو پەیامانەی كە ئامرازەكانی پێشووی راگەیاندن بەرهەمیان دەهێنا، كە دەزگایەكی دیاریكراو خاوەنی بوو، یان لە بەرهەمهێنانی بەرپرس بوو.

لە سەردەمی سۆشیال میدیا باسی تاك دێت، ئەو تاكەی كە سۆشیال میدیا و پەیامەكانی بەرهەم دێنێت، خۆیشی بووتەوە دیلی ئەو پەیامانەی لە سۆشیال میدیا پەخش دەكرێن و سۆز و رۆحیشی داپۆشیوە. وەك لە لە پێگەی (Netflix) فیلمێكی دۆكیۆمێنتاری بە ناوی (The Social Dilemma) بڵاوكراوەتەوە، باس لە كۆنتڕۆڵكردنی مرۆڤ دەكات، لە رێگەی پەیامەكانی سۆشیال میدیا و یارییە ڤیدیۆییەكان، كە چۆن ئێمە لە بەكارهێنانی بەردەوامی رۆبۆتێكی گوێڕایەڵین و رۆح و جەستەمان كۆنتڕۆڵ كراوە. كەواتە قسەكردن لەسەر رەفتاری تاك لە ناو سۆشیال میدیا، لێرەوە راددەی بەرپرسیاریەتی دەست پێ دەكات.

كاتێك باسی رێكخستنی میدیا دەكرێت، جیاوازە لە باسكردنی رێكخستنی سۆشیال میدیا، چونكە باسی رێكخستنی میدیا، باسە لە رێكخستنی دەزگایەك (رادیۆ، تەلەفزیۆن، یان رۆژنامە)، ئەڵبەتە باسی تەلەفزیۆنی وێب و رۆژنامەی ئەلیكترۆنی و رادیۆی ئەلەكترۆنی ناكەین، چونكە ئەوانەش هەر لە پۆل، یان زادەی سۆشیال میدیان، بەڵام كە باسی رێكخستنی سۆشیال میدیا دەكرێت، دەبێت باسی رێكخستنی تاك بكرێت، چونكە سۆشیال میدیا بەرهەمی دەستی تاكە، ئیتر تاك، تاكێكی ئاسایی بێت، یان تاكێك كە سەر بە ئۆرگانێك بێت، ئۆرگانەكەش سیاسی بێت، یان كۆمەڵایەتی و...هتد، رێكخستنی تاك لە رووی سایكۆلۆژی، پەروەردەیی، فەرهەنگی، كولتووری، ئایینی، ویژدانی، سۆز و...هتد، ئەمانەش ئاسان نین، چونكە لە ناو سۆشیال میدیا، تاكەكان چەندە رێكخستنیان لەم بوارانەدا زەحمەتە، هێندەش زەحمەتتر ئەوەیە كە تاكەكە دیار نییە، واتە زۆر جار دەموچاو نادیارە، نادیار رەفتار دەكات، شت دەخاتە ناو سۆشیال میدیا. هەر وەك پسپۆڕێكی بواری میدیای ئەلیكترۆنی بە توانجەوە دەڵێت: «یەكێك لە جوانییەكانی ئینتەرنێت كە هێنای بۆ مرۆڤایەتی، بەرهەمهێنانی تاكێك بوو كە دەتوانێت نابەرپرسانە و نایاساییانە و زۆرجاریش نادیارانە بوەستێت و لە ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكاندا رەفتار بكات.»

 لە سۆسیۆلۆژیای راگەیاندن هاوكێشەیەك هەیە، كە لە سەر دوو چەمك بناغە دەگرێت، ئەو دوو چەمكەش بریتین لە «رەفتاری میدیایی و هەڵسوكەوتی میدیایی»، هاوكێشەكە دەڵێت: تاك چۆن رەفتار بكات لەگەڵ میدیا، واش هەڵسوكەوت فێر دەبێت لە میدیا.» رەفتار: واتە چەند، بۆچی، چۆن میدیا بەكاربهێنین، واش هەڵسوكەت فێر دەبین لە میدیا. ئەمە بۆ ئامرازەكانی رادیۆ و رۆژنامە و تەلەفزیۆن چۆن راستە، بۆ سۆشیال میدیاش هەروایە، واتە چەند، بۆچی، چۆن سۆشیال میدیا بەكاربهێنین، واش هەڵسوكەوت دەكەین و، بەرهەمەكانمان لەناو سۆشیال میدیا وا دەردەكەوێت. هەر ئەمەش وای كردووە كە بەكارهێنانی سۆشیال میدیا لە كۆمەڵگەیەك بۆ كۆمەڵگەیەكی دی جیاوازتر و كاریگەرییەكەشی جیاواز بێت. بۆ نموونە: سۆشیال میدیا لە كۆمەڵگە پیشەسازی و بەرهەمهێنەكان هێندەی چووەتە بواری بازرگانی و ریكلامی، هێندە نەچووەتە بواری سیاسی، هەروەها لە كۆمەڵگە ئەورووپیەكان كە دابڕانی كۆمەڵایەتی و كێشەی تەنیاییان هەیە، هێندەی چووەتە بواری پێداویستییە كەسی و پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان هێندە نەچووەتە ناو ململانێ سیاسییەكان.

بەكارهێنانی ئامرازەكانی راگەیاندن و پیشەی رۆژنامەگەری بۆچی لە مێژوودا و لە هەموو وڵاتاندا هێندە بە هەستیاری مامەڵەی لەگەڵ كراوە و بە یاسا رێكخراوە؟ چونكە ئامرازی پیشەیی و مەعریفی بوون، مامەڵەكردن بەم ئامرازە مەعریفییانە بۆ هەموو كەس نەبووە، تەنیا ئەو دەزگا و كەسانە نەبێت، كە شارەزا و راهێنراو و بەرپرسیاركراو بوون، بەرامبەر ئەو یاسا و ئیتیك و پرەنسیپانەی كە مافی تاك و هاووڵاتی و نیشتمان و نەتەوە دیاری دەكات و هێڵی بۆ دەكێشێت. چونكە مامەڵەكردن بە زانیاری و مەعریفە كاریگەریی سایكۆلۆژی و پەروەردەیی و كۆمەڵایەتی و تەنانەت رۆحییش (بە تەندروست یان ناتەندروست) دروست دەكات. لەسەردەمی سۆشیال میدیا ئەم ئامرازی راگەیاندن و پیشەی رۆژنامەگەرییە كەوتە دەست هەموو كەس، واتە هەمووكەس دەتوانێت بۆ خۆی نەك دەزگایەك، بگرە چەند دەزگایەكی راگەیاندنی لەناو سۆشیال میدیا هەبێت، دەتوانێت نەك ئەكاونت، بەڵكو تەلەفزیۆن، یان رادیۆیەك، یان پەیجێكی ئۆن لاینی هەبێت و بابەت دابەزێنێت، رۆژنامەنووسیش نەبێت، بە یاسا و بە ئیتیك و بە پەروەردە بەرامبەر هیچ مافێكی كەسی، یان گشتی بەرپرس نەكرابێت. ئەمە بۆ كۆمەڵگە پێشكەوتووەكان كە دەوڵەتن و تاك بە پەروەردە و بە یاسا و بە كولتوور راهێنراوەو شارەزا و بەرپرسیار كراوە، بەرامبەر بە مافی خۆی و مافی خەڵك، بۆیە دەزانێت مافی خۆی و مافی نیشتمان و پیرۆزییەكانی نیشتمان و كۆمەڵگە چین؟ رەنگە ئاساییتر بێت، بەڵێم: لە كۆمەڵگە رۆژهەڵاتییەكان و هەرێمی كوردستانیش بەتایبەتی، تاك نە پابەند كراوە، نە شارەزایە، نە بەرپرسیار كراوە، لە سەرووی ئەمانەشەوە، مێژوویەك لە ململانێی سیاسی و حزبی و ناسەقامگیریی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی وای كردووە، تاكێكی بەرهەم هێناوە، سایكۆلۆژی و رۆحی نائارامە و لە نائارامیی خۆیدا بە رۆحی تۆڵەكردنەوە مامەڵە دەكات. جگە لەوەش دەبێت راشكاوانە بڵێین: ئێمە لەم هەرێمەدا گەیشتین بە تەكنەلۆژیا، بە بێ گەیشتن بە هۆشیاری و عەقڵی تەكنەلۆژیا و مامەڵەی دروست لەگەڵ تەكنەلۆژیا. گەیشتین بە سەردەمی دیجیتاڵی، بە عەقڵی ئەنەلۆكی و نەریتی، گەیشتینە سەردەمێك كە نە پەروەردەیی، نە یاسایی، نە دەستووری، نە بە ئیتیكی بۆی ئامادە نەبووین، لە سەرووی ئەمانەشەوە تاك بە تەنیا خۆی نییە كە وا هەڵسوكەوت دەكات لەناو سۆشیال میدیا، بەڵكو بە كەوتنە دەست و بەكارهێنانی سۆشیال میدیا بۆ بواری سیاسی و ململانێ سیاسییەكان، تاك ئاراستە دەكرێت، بۆ ئەوەی درێژە بە ململانێكان بدات و، بەشێك لە ئەركی سیاسی و دڵسۆزیی بۆ حزبەكەی لە ناو سۆشیال میدیا و پەیج و ئەكاونتەكەی ئەنجام بدات و بینوێنێت، بەئەمەش نەك تەنیا كەسایەتیمان بووەتە قوربانی و رووبەڕووی چەندین فۆڕمی وەك (شكاندن، سڕینەوە و توندوتیژیی ئۆن لاین) بووینەتەوە، بەڵكو هەموو ئاسایشە نیشتمانی و نەتەوەیی و كۆمەڵایەتی و نیشمانییەكانمان لەبەردەم هەڕەشەی گەورەی ئەم فەزایەدان.

 لە دیدارێكی ئۆن لایندا وتەی جێگری نەقیبی سەندیكای رۆژنامەنووسانی تونس سەرنجی راكێشام، كە وتی: «سۆشیال میدیا دەستكەوتی (بەهاری عەرەبی) بۆ وڵاتانی عەرەبی هێنا، بەڵام دوای بەهاری عەرەبی نەمانتوانی سۆشیال میدیا رێك بخەین بۆ خزمەتی بەهاری عەرەبی و چنینەوەی بەرهەمەكانی، بەڵكو بووە هۆی لەدەستدان و لەباربردنی دەستكەوتەكانی بەهاری عەرەبی، بە هۆی ئەو فەزا بێ بەرنامەیی و ململانێ نابەجێیانەی ئەمڕۆ لە سۆشیال میدیا دەیبینین». ئەمە ئەگەر بۆ هەرێمی كوردستان راڤە بكەین، دەبینین ئەمڕۆ سۆشیال میدیا لە لەكەداركردنی كەسەكانەوە، بۆ هەڕەشە لە سەر ژیانی كەسەكان رۆیشتووە، هەروەها بەرەو تێكدانی ئاسایشی كۆمەڵایەتی و نیشتمانی، ناشیرینكردنی پیرۆزییەكان، بەهەدەردانی خوێنی شەهیدەكان، بێئەرزشكردنی دەستكەوتەكانی شۆڕش و سەركردەكانی مێژووی ئەم گەلە.. واتە تاكێك دروست بووە، ئیتر خۆیەتی، یان ئاراستەكراوە، گاڵتە بە ئەنفال و كیمیاباران و پێشمەرگە و بگرە بە سەركردەكانیش دەكات. سۆشیال میدیا بووەتە ئامرازێك بۆ سڕینەوە و لەكەداركردنی مێژوومان. بتەوێت پاڵەوانی ناو ئەم فەزایە بیت، دەبێت درۆ بكەیت، جنێو بدەیت، وشەی سەرنجڕاكێشی ورووژێنەری بێ بنەما و زۆرجار قێزەوەن باس بكەیت. مەخابن هەرچی ململانێمان هەیە، خستوومانەتە ناو سەبەتەی سۆشیال میدیاوە، سۆشیال میدیا بووەتە سەكۆی هەموو پرسەكانمان، نەك تاكی گریمانەیی، خەریكە حزب و حكومەت و وەزارەت و پەرلەمانی گریمانەیی دروست دەكەین، چونكە هەموو شتمان بردووەتە ناو ئەو فەزایەوە، لەوێ بڕیار دەدەین، وەڵام دەدەینەوە، فەزایەك كە نە یاسا، نە لۆژیك، نە عەقڵ، نە ئیتیك، نە ویژدان تێیدا بوونی نییە. لێرەدا پرسیاری گرینگ ئەوەیە: چۆن لەمە دەرباز بین و چۆن بە لۆژیك و بە عەقڵ رووبەڕووی ئەمە ببینەوە؟ وەك لە سەرەوە باسمان كرد، دەبێت بگەڕێینەوە بۆ بەرپرسیاركردنی تاك، ئیتر بە پەروەردە بێت، یان بە ئاراستەكردن بێت. دەبێت كارێك بكەین لەبری كولتووری جنێو، كولتووری لۆژیك و زمانی گفتوگۆ دروست بكەین. رەنگە ئەمەش بە تەنیا، بە ئاراستەكردن فەراهەم نەبێت، یاسای بوێت، تاوەكو تاك بە یاسا و ئیتیك بەرپرسیار بكرێت، پەروەردەی بوێت بە گەڕانەوە بۆسیستمی پەروەردە و قوتابخانەمان، بەرپرسیاریان بكەین، لە پرۆگرامی پەروەردە و فێركردن تاك لە سەر مامەڵە و بەرپرسیاربوونی بەرامبەر بە مافی خۆی و مافە گشتییەكان پەروەردە بكرێت. رێكخراوەكانی كۆمەڵگەی مەدەنی و راگەیاندن پێویستە بەرپرسیار بكرێن كە لە سەر ئەم بوارە جەوهەرییە كاربكەن و تاك هۆشیار بكەنەوە، بەوەی تاك چۆن مامەڵە بكات لەم جیهانە گریمانەییە. ئەڵبەتە بە حوكمی ئەوەی ئێمە كۆمەڵگەیەكی حزبیین و حزب ئاسان دەتوانێت رۆڵ و مۆدێل بێت. خوا هەڵناگریت، زۆر باش چوونەتە ناو جیهانی سۆشیال میدیا و (پەیج و دەزگای راگەیاندنی ئۆن لاین)یان هەیە، بۆیە ئاسان دەتوانن تاك و لایەنگرانی خۆیان ئاراستە بكەن، تاكو سۆشیال میدیا نەبێتە ئامراز و فەزای سڕینەوەی مێژوومان و ناشیرینكردنی ئەزموونەكەمان و بێ ئەرزشكردنی پیرۆزییەكانمان و بە سوك سەیركردنی قوربانییاكان و خوێنی شەهیدەكانمان و چاندنی رق و كینە و پێشێلكردنی بەرژەوەندییە گشتییەكان.