هوشەنگ ئەمیرئەحمەدی بەڕێوەبەری سەنتەر رۆتگێرزە بۆ دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هاوكات دامەزرێنەری سەنتەری توێژینەوە و شرۆڤەكاری ئێرانییە و، بۆ چەندین ساڵ بەڕێوەبەری ئەم سەنتەرە بووە، هەروەها دامەزرێنەری ئەنجومەنی ئەمریكی-ئێرانییە، كە رێكخراوێكی قازانج نەویستە و كار دەكات بۆ پەرەپێدانی تێگەیشتن و دیالۆگ لە نێوان هەردوو گەلی ئەمریكی و ئێرانیدا. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا شرۆڤە كرد، كە تەوەرە سەرەكییەكانی پەیوەست بوون بە دۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هۆكاری كێشە و ئاڵۆزی و پشێوییەكانی ئەم ناوچەیە و، رێگاكانی چارەسەركردنیان.

 

 

 

* سەرەتا دەمانەوێت هەڵسەنگاندن و تێڕوانینتان لەبارەی ئەو هەلومەرجەی ئێستا لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەگوزەرێت، بزانین، لەوبارەیەوە چی دەڵێن؟

- ئەوەی ئاشكرایە، ئەوەیە كە دۆخەكە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زۆر خراپە و پشێوی باڵی بەسەردا كێشاوە، ئەمەش مایەی ناڕەحەتی و نیگەرانییە بۆ ئێران و بۆ فەلەستین و بۆ ئیسرائیل و هێز و دەوڵەتانی دیكەی ناوچەكەش، كە دەبینین ناكۆكییەكان هەڵدەكشێن و نایەكسانی لە سەروەت و ساماندا زیاتر دەبێت و، دەستێوەردانی دەرەكییش لە ئارادایە، هەموو ئەمانەش بوونەتە هۆی ئەوەی پەنا بۆ سەپاندنی سزا و بۆ بەرپاكردنی شەڕ ببردرێت. هەروەها ئەوەی جێی داخە سەركردەكانی ناوچەكە زیاتر و زیاتر كەمتەرخەم دەبن بەرامبەر بارودۆخەكە و، نائومێدییەك هەیە لە ئاستی ئەوەی دەتوانین چی بكەن بۆ گۆڕینی ئەم هەلومەرجە نالەبار و ناهەموارە، بە چەشنێك ئەم سەركردانەی ناوچەكە پتر بوونەتە گەمەكارێك نەك بنیاتنەری نەتەوە، هەروەها ئەم سەركردانە زیاتر و زیاتر پشت بە هێزە دەرەكییەكان دەبەستن، ئیدی ویلایەتە یەكگرتوووەكانی ئەمریكا بێت، یان هەر هێزێكی دیكە. لە هەمان كاتدا ئێمە دەتوانین ئاماژە بە دۆخی كوردیش بكەین كە كێشەیان لەگەڵ عێراق و ئێران و توركیادا هەیە و، ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكاش هاوكار نییە لەم رووەوە، دواتر ئیدارەی ئێستای ئەمریكا ئیدارەیەكی لاوازە و ئەمەش بووەتە هۆی ئەوەی هێزەكانی دیكە سوود لەم لاوازییە وەربگرن. خاڵێكی دیكە ئەوەیە كاتێك هێزەكانی ئەم ناوچەیە دەیانەوێت پێكەوە كاربكەن و هەنگاو بۆ بنیاتنانی متمانە لە نێو خۆیاندا هەڵبگرن، بەڵام هێزەكانی دیكە كە (بەرژەوەندییان لە درێژەپێدانی ناكۆكییەكاندا هەیە) ئەم هەوڵانە لەبارە دەبەن. كەواتە دووبارەی دەكەمەوە، دۆخەكە مایەی نیگەرانییە و ئایندەش رۆشن دەرناكەوێت و لەم رووەوە من پێشبینی ئەوە ناكەم كە گۆڕانكارییەكی گەورە لە بەرژەوەندیی خەڵكی ئاسایی لە ناوچەكەدا روو بدات. بە تایبەتی ئەگەر ئێمە لە دۆخی ئێران بڕوانین كە دەبینین ناكۆكییەكانی لەگەڵ ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكادا بەردەوامە و درێژەی هەیە، كە ئەمەش فاكتەرێكی دیكەی ناسەقامگیرییە لە ناوچەكەدا.

*  ئەوەی ئێوە ئاماژەتان پێ كرد، كە دۆخێكی زۆر نەخوازراو لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە، باستان لەوەش كرد كە ئومێد، یان پێشبینیی ئەوەش ناكرێت دۆخەكە لە بەرژەوەندیی خەڵكی ناوچەكە بگۆڕێت، كە وەسفێكی واقیعبینانەی هەلومەرجەكەیە و لە هەمان كاتدا ئاماژەیە بە دەرهاویشتە و دەرئەنجامەكان، بەڵام ئەگەر ئێمە پرسیار لە هۆكارە ریشەییەكانی ئەم دۆخە بكەین، ئایا بۆچی ئەم ناوچەیە هێندە گرفتارە بە دەست ئەم كێشە و پشێوی و ئاڵۆزییانەوە؟

- جارێ سەرەتا با ئەوە یەكلابكەینەوە كە بە دڵنیاییەوە هۆكاری كێشەكانی ئەم ناوچەیە نەبوونی سەرچاوەكان نییە، ئەگەرچی هەندێ لە وڵاتانی ناوچەكە سەرچاوەیەكی كەمتریان هەیە، یان هەژارن، بەڵام ئەگەر بە شێوەیەكی گشتی قسە بكەین، ئەوا ناوچەكە دەوڵەمەندە بە نەوت و چەندین كانزای دیكە، هەروەها مێژووییەكی دەوڵەمەند و كولتوورێكی مەزنیشی هەیە، كەواتە كێشەكە ئەوە نییە ناوچەكە هەژارە، چونكە وەك ئاماژەم پێكرد، ئەم ناوچەیە هەژار نییە،دواتر ئەگەر وەڵامی پرسیارەكەی ئێوە بدەمەوە، ئەوا دەكرێت ئاماژە بە دوو فاكتەر بكەین كە بوونەتە هۆی ئەوەی بەرەوپێشچوونی گەورە لەم ناوچەیەدا روونەدەن، یەكەمیان بریتیە لە نەبوونی سەركردایەتی كارا، واتە رۆژگارێكی دوورو درێژە ئێمە سەركردەی دروستمان نەبووە، بەڵكو یان دیكتاتۆر بووە، یانیش گەندەڵ بووە، یان ملكەچی هێزی دەرەكی بوون، كەواتە كێشە، یان هۆكاری یەكەمی كێشەكان پەیوەستە بە جۆری ئەو سەركردایەتی و سەركردانەی حوكمڕانیی ئەم ناوچەیەیان كردووە، واتە سیستمە سیاسییەكە گەندەڵە و نوێنەرایەتی خەڵك ناكات، ئێمەش دەزانین لە ئێستادا چینی ناوەڕاست لەم وڵاتانەدا كەمتر توانای حوكمڕانیكردنی وڵاتەكەیان هەیە. هۆكاری دووەم كە دەتوانین ئاماژەی پێ بكەین، بریتیە لە دەستێوەردانی دەرەكی. كە ئەم دوو هۆكارە پێكەوە ئەم دۆخەیان خوڵقاندووە.

* ئێوە لە وەڵامی پرسیاری یەكەمدا وەسفی دۆخەكەتان كرد و لە پرسیاری دووەمدا باستان لە هۆكارەكانی بارودۆخە نالەبارەكە كرد، دەكرێت لە ئێستادا پرسیاری ئەوە بكەین، ئایا چارەسەر چییە و چۆن دەكرێت گۆڕانكارییەكی ئیجابی لەم دۆخەدا دروست ببێت؟

- لە راستیدا لە هەندێ حاڵەتدا چینی ناوەڕاست ویستی بارودۆخەكە كۆنتڕۆڵ بكات و گۆڕانكاری دروست بكات، بەڵام بە داخەوە نەیتوانی سەركردایەتییەكی دروست بەرهەم بهێنێت، ئەوە بوو زەمینە بۆ چینی باڵا دروست بوو بۆ ئەوەی هەر كارێك بكات كە خوازیاری بێت و برەو بە بەرژەوەندییەكانی خۆی بدات، سەرئەنجام چینی كاركردووش بێ سەركردە و بێ رێكخرا و بێ پارتی سیاسی مایەوە. كەواتە ئەگەر بگەڕێمەوە بۆ وەڵامی پرسیارەكەتان، ئەوە پێم وایە پرسی سەرەكی و چارەسەری سەرەكی دروستكردنی سەركردەیە، ئەمەش لە سایەی ئەم هەلومەرجەی ئێستا لە ئارادایە و باڵادەستە كارێكی كردەنی نییە، چونكە، راستە خەڵك ئومێدەوار و ئاواتەخوازی ئەوەن سەركردەیەكی ناسیۆنالیستی و دیموكراتییان هەبێت، لەم رووەوە لە چەند وڵاتێك هەوڵ دراوە، بەڵام من گۆڕینی سەركردەكانی ئەم ناوچەیە بەدی ناكەم، بۆ نموونە ئێران، بەڵام دەستێوەردانە دەرەكییەكان بارودۆخە ناوخۆییەكە و حكومەتە دەسەڵاتدارەكانی رێگرییان لێ كردووە و نەیانهێشتووە ئەو هەوڵانە بەرەوپێش بچێت و سەربگرێت. هەموو ئەمانە پێمان دەڵێن كە رەنگە ئەمە دۆخێك بخوڵقێنێت كە ئیدی خەڵكی بیر لە شۆڕش بكەنەوە لە ناوچەكە، خۆ رەنگە ئەمەش چارەسەرەكە بێت، من نازانم بەس رەنگە ئەمە چارەسەرەكە بێت، مەبەستم لە بەرپاكردنی شۆڕشە، ئیدی هێزە ناوخۆییەكان، یان دەرەكییەكان پاڵپشتی بكەن، چونكە دەبێت ئێمە بزانین كە خەڵكی كێشەی جددییان هەیە.

* ئەگەر ئێستا باس لە هەندێ كێشە و ناكۆكیی دیاریكراو بكەین لەم ناوچەیەدا، بە تایبەتی ناكۆكیی نێوان ئێران و ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا، ئەوا ئاشكرایە كە ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن دەیەوێت و هەنگاوی هەڵگرتووە بۆ دەستپێكردنەوەی گفتوگۆكان لەبارەی كێشەی پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی ئێرانەوە، ئایا ئەم هەوڵ و گفتوگۆیانە هیچ ئامانجێكیان دەبێت؟

- من پێم وانییە ئەگەری چارەسەربوونی ئەم كێشەیە لە ئارادا بێت، واتە هیچ كاتێك كێشەی پڕۆگرامی ئەتۆمی ئێران چارەسەر نابێت، ئەگەر بێتوو ئەم هەوڵانە تەنیا لەسەر ئەم پرسە چڕ بكەنەوە، بە گوزارشتێكی دیكە تەنیا ئەو كاتە دەكرێت ئەم كێشەیە بەرەو چارەسەر ببردرێت، ئەگەر بێتوو ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا و ئێران بە یەك پاكێج گفتوگۆ و رێككەوتن لەسەر كێشە و ناكۆكییەكانی دیكە بكەن و، دووبارە دەست بە دامەزراندنەوەی پەیوەندییەكانیان بكەن لەگەڵ یەكدا، بەڵام لە سایەی ئەو سەركردایەتییەی ئێستا لە ئێران حوكمڕانە، من پێم وانییە ئەمە رووبدات، لەبەر ئەوە من ئومێدێكی زۆرم نییە بە گفتوگۆكانی پەیوەست بە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە، خۆ ئەگەر بێتوو رێككەوتنێكیش بكرێت، ئەوا تەنیا رێككەوتنێكی كاتی دەبێت و دواتر هەڵدەوەشێتەوە و، دەبێت دووبارە دەست بە گفتوگۆكان بكرێتەوە. واتە دووبارەبوونەوەی هەمان هەوڵ و گفتوگۆكانی ساڵی 2015 دەبێت، لەم روانگەیەوە پێم وانییە هیچ كاتێك ئەم گفتوگۆیانە سەربكێشن بۆ چارەسەركردنی پرسی پڕۆگرامی ئەتۆمیی ئێران.

* ئەی پێت وانییە ئەو سزا سەختە ئابووری و داراییانەی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا سەپاندبوونی بەسەر ئێراندا، هیچ كاریگەرییەكیان نابێت لەسەر ئەوەی ئێران ناچار بە سازش بكەن؟

- ئەوە راستە كە ئەو سزایانە كێشەی جددییان بۆ ئێران خوڵقاندووە، بەڵام دەبێت ئێمە ئەوە بزانین كە سزاكان بەشێكی كێشەكانی ئابووریی ئێران پێك دەهێنن، چونكە كێشەی دیكە هەن كە پەیوەستن بە چۆنیەتیی ئیدارەدانی كاروبارە ئابوورییەكانەوە، كە من دەتوانم بەم شێوەیە پوختی بكەمەوە، كە ٢٠%ی كێشە ئابوورییەكانی ئێران پەیوەستە بە سزاكانەوە، باقییەكەی دیكە پەیوەستە بە خراپ ئیدارەدانی پرسە ئابوورییەكانەوە.

* ئایا ئێوە هیچ جیاوازییەكی گەورە لە پەیوەندی بە مامەڵەی ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن، بەراورد بە ئیدارەی پێش خۆی(ئیدارەی سەرۆك ترەمپ) لە ئاست ئێران و تێكڕای ناوچەكەدا بەدی دەكەن؟

- بە تێڕوانینی من گۆڕانكارییەكی گەورە بەدی ناكرێت، بەڵكو ئەوەی هەیە كەم تا زۆر درێژەدان بە هەمان سیاسەتی پێشووە، راستە لە ئیدارەی سەرۆك جۆ بایدن هەندێ گۆڕانكاریی كەم لێرە و لەوێ بەدی دەكرێت، بەڵام لە بنەڕەتدا هەر هەمان سیاسەت پیادە دەكرێتەوە. ئەوەتا ئەم ئیدارەیەش پشتیوانی ئیسرائیل و وڵاتە عەرەبییەكان دەكات لە دژی ئێران، هەروەها رووبەڕووی هەمان كێشەكانی وەك تیرۆریزم و كێشەی ئەتۆمی و مووشەكەكان لەگەڵ ئێران بووەتەوە.

* دوایین پرسیارمان پەیوەستە بەوەی دەبێت ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا چی بكات بۆ ئەوەی بنیاتنەرانە مامەڵە لەگەڵ كێشەكانی ئەم ناوچەیەدا بكات؟

- من پێم وانییە ئەم ئیدارەیەی ئێستا بتوانێت هیچ كارێك بكات لەم رووەوە، واتە هەر هەمان هەنگاو و كردارەكانی ئیدارەكانی پێش خۆی دووبارە دەكاتەوە و درێژە پێ دەدات، چونكە كۆماری و دیموكراتەكانی ئەمریكا دەیانەوێت بارودۆخە هەنووكەییەكەی ناوچەكە درێژە پێ بدەن و بەرژەوەندییەكانی خۆیان بچننەوە، واتە دەبێت ئەوە بزانین ئەمریكا بۆ ئەوە لەم ناوچەیەدا نییە كە گۆڕانكاری و بەرەوپێشچوون بەدی بهێنێت و هاوكاری خەڵكی هەژار بكات و دیموكراسی بخوڵقێنێت، بەڵكو ئەوان لێرەن بۆ هێنانەدیی بەرژەوەندییە نەتەوەییەكانی خۆیان و، ناكرێت چاوەڕوانی كارێكی جیاواز لە ئەمریكا بكەین، ئەوان بۆ بەرژەوەندی خۆیان لێرەن. ئەمە هەر بۆ ئەمریكا راست نییە، هەموو وڵاتان خۆپەرستن و بە دوای بەرژەوەندییەكانی خۆیانەوەن.