عێراق ئەو وڵاتە گەورەیەی ئۆپێكە كە لەریزبەندی دووەم گەورە هەناردەكاری نەوتەوە دێت، بەردەوام بەهای دینارەكەی بەرامبەر دراوە بیانیەكانی دیكە بەتایبەتی دۆلاری ئەمەریكی روو لەداشكانە. چی وای لەحكومەتێكی دەوڵەمەند كردووە بگاتە لێواری داڕمان و پەنا بۆ دەركردنی یاسای قەرزی دەرەكی و ناوخۆیی و دواجار داشكانی ەبەهای دینارەكەی ببات؟ بێگومان گەندەڵی میلیشیات و حزبەكان و دەستێوەردانی وڵاتانی دەوروبەر بەتایبەتی ئێران و پەیڕەوكردنی سیاسەتێكی چەوتی ئابووری و دارایی بووە هۆكاری ئەم پاشاگەردانی یە، هەربۆیە حكومەتەكەی كازمی بەناچار بۆ ئەوەی نەكەوێتە بەر موزایەدەو رەحمەتی لایەنە سیاسییەكانی ناو پەرلەمان و دەجالەكانی سیاسەتەوە بۆ ئەوەی بتوانێت ئەو 7 ملیار دۆلارەی كە بۆ دابینكردنی موچەكان پێویستێتی بەدەستی بهێنێت دواجار لەگەڵ بانكی ناوەندی و بەپیرۆزبایی وەزارەتی دارایی پەنای بۆ داشكانی بەهای دینار برد بە رێژەی لە 21%بۆ 30% . داشكانی بەهای دینار لەوڵاتی پترۆ دۆلار كە بەرێژەی لە 95%ی داهاتەكانی بە دۆلارە بۆ حكومەت هەلێكی زێڕین بوو رێگری لەداڕمانی حكومەتیش كرا، بەڵام دیناری عێراقی گەورەترین دەستكەوتی لەدەستدا كە سەقامگیریی و جێگریی نرخەكەی بوو ئەوەبوو رۆژ لەدوای رۆژ بەهای دیناری عێراقی بەرامبەر دراوەكانی دیكە بەتایبەتی دۆلاری ئەمەریكی رووی لەداشكان كرد تا نزیكبووە لە 150ی پێشبینی كراویی چاودێرانی دارایی و نەختینەیی ، ئەوەتا ئێستا نرخی 100 دۆلاری ئەمەریكی گەیشتۆتە سەرووی 149 هەزار دیناری عێراقی، لەولاشەوە هەڵاوسان بەرێژەیەكی مەترسیدار زیاد بوو رێژەی هەژاریی و بێكاریی بەرادەیەك بەرزبووەتەوە مەترسی شڵەژانی دۆخی شەقام و هاوینێكی گەرمی پروگێنەر دەكرێت. خۆ بانكی ناوەندی ناتوانێت دووبارە بەملیۆنەها دۆلار بڕژێنێتە ناو بازارەكانەوە بۆ ئەوەی بارودۆخێكی جێگر بۆ بەهای دینارەكەی دروست بكات و ئەو هەلە زێڕینەش بداتە وڵاتی ئێران بۆ ئەوەی دۆلارەكە لەڕێگەی پیاوەكانیەوە ئاودیوبكات ، داڕمان و بێ بەهایی لە بێ متمانەبوون بەدیناری عێراقی دۆخەكەی گەیاندووەتە حاڵەتێك حستنەڕووی دۆلار لەبازارەكاندا زۆر كەم بووەتەوەو كاروكاسبی لەرۆژانی داهاتوودا زۆر زیاتر كەم دەبێتەوە، ناشبێت ئەوەمان لەیادبچێت لەوڵاتێكدا كە میلیشیات و گروپی چەكداریی و لایەنە سیاسییەكان سەرقاڵی ملشكاندن و گەندەڵی بن هەرگیز بیریان لەبارودۆخی خراپی هاوڵاتیان و جێبەجێكردنی (( وەرەقەی سپی)) نی یە، وڵاتێك پشتئەستوور بێت بە پترۆ دۆلاری هەناردەكردنی نەوتێك كە هەرگیز لەمێژوودا نرخەكەی جێگیر نەبووەو بەقەیرانی گەورەی داڕمانی بەهاكەیدا رۆشتووە هەر دووچاری دەبێتەوە.
ئەم سیاسەتە نەختینەیی یەی بانكی ناوەندی و سیاسەتی دارایی وەزارەتی دارایی عێراق بۆحكومەتەكەی كازمی تا ماوەیەك كارێكی باش بوو بۆ دەربازبوونی حكومەت لەقەیرانە سەختەكەی كە لە 2021 تێیكەوتبوو كە بەهۆی پەتای كۆرۆنا و داڕمانی بەهای نەوتەوە دووچاری بوو، بەڵام دەبووایە لەو ماوەیەدا پرۆژەكەی كازمی كە وەرەقەی سپی پێ دەوترا جێبەجێ بكرایەو ئەوەندە ئابووری عێراق پشتی بەداهاتی نەوت نەبەستایە و فرەجەشنكردنی داهات و جۆراوجۆركردنی ئابووری پەیڕەو بكردایە بۆ ئەوەی رێژەی هەژاری و بێكاریی و هەڵاوسانی نرخەكان بەرۆكی چین و توێژەكانی هەژارو مامناوەند نەكرێت كە زۆرینەی عێراقییەكان پێك دەهێنن، ئەوەتا دۆخەكە ووردە ووردە روو لەخراپتر دەكات و واچاوەڕوان دەكرێت هاوینێكی گەرم وپروكێنەر چاوەڕوانی بكات.
لەئێستادا بەهای 100 دۆلاری ئەمەریكی هەروەكو پێشبینی كراوبوو رۆژ لەدوای رۆژ لەهەڵكشان بكات و لەنێوان 148- 150 هەزار دینار هەڵبەزوو دابەز بكات، پرسیارە گرنگەكە ئەوەیە؛ ئایا بەهای دۆلار دەگاتە سەرووی 150 هەزار دینار! هەڵبەتە بانكی ناوەندی بەردەوام چاودێری بازاڕ دەكات بۆ ئەوەی ئەمە روونەدات ئەو ئەگەرەی بەدڵی وەزارەتی دارایی عێراقە چونكە سیولەیەكی نەختینەیی باشی دەستدەكەوێت بۆ دابینكردنی خەرجیەكان و كەمكردنەوەی كورتهێنانی بودجەكەی، بەڵام دواجار هەر بەدڵی وەزارەتی دارایی دەبێت و ئەگەرە مەترسیدارەكە روودەدات، ئەمەش بەپشت بەستن بەچەند ئەگەرێك:
1- دوای جێبەجێكردنی داشكانی بەهای دینار متمانە بەدینار كەم بووەتەوە بەپێچەوانەی دۆلارەوە، هەر ئەمەش بووە هۆی كەمبوونەوەی خستنەڕووی دۆلار لەبازاڕەكانداو زۆربوونی خواست لەسەر كاغەزی دراوی سەوزی دۆلار
2- عێراق بەرەو هەڵبژاردن و ململانێ حزبی و سیاسی دەچێت كە بەردەوام ئابووری و داراییەكەی قوربانی ئەم حاڵەتە بووە.3
3- نەبوونی سیاسەتێكی دارایی و ئابووری روون و بەهێز لەلایەن وەزارەتی دارایی و دواجار حكومەتی عێراقەوە كە هەرگیز ناتوانێت دۆخی هەڵاوسان و بەرزی رێژەی بێكاری و هەژاری راگرێت.
4- ئەگەری دووبارە داشكانەوەی بەهای نەوت و دابەزینی نرخی بەرمیلێك نەوت لەبازاڕە نێودەوڵەتییەكاندا- لەكۆتایی ئەم هەفتەیەشدا وەزیری دارایی عێراق ئەم ئەگەرەی باس كرد.
5- ناروونی و ناشەفافییەت لە سیاسەتەكانی بانكی ناوەندی عێراق.
6- نەبوونی تەمامولی ئابووری نێوان هەرێم و عێراق و بەردەوام بوونی كێشەكانی نێوان كورد و حكومەتی ناوەندی كە مێژوو شاهیدە چی زیانێكی بەهەردوو گەلی كورد و عەرەب و ئابووری و دراوەكەیان گەیاندووە. بەمەش ناسەقامگیریی لەبەهای دینار و ئابووری و سیاسەت لەم وڵاتەدا كە هاوكاتە لەگەڵ بوونی گەندەڵیەكی زۆر و دەركەوتنی مافیاكانی پترۆڵ و گروپە چەكدارەكان و كەمبوونەوەی داهاتی نانەوتی و بەفیڕۆچوونی زۆربەی داهاتی خاڵە سنوورییەكان و سەرقاڵبوون بە چاكسازییەكی رووگەشی تەنیا لەسەر خەرجیەكان و موچەخۆران، بەرەو ئەو دەرئەنجامەمان دەبەن ؛ بەهای دیناری عێراقی زیاتر روو لەدابەزین بكات، لەمەشدا حكومەتی عێراق و وەزارەتە داراییەكەی ئارەزووی لەم داشكانە هەیە، چونكە لە 95%ی داهاتەكانی لەرێگەی پترۆ دۆلارەوەیە واتە بەدۆلارەو لەناوخۆدا موچەكان بەدینار دابەش دەكات، ئەمەش لەعێراقدا بەردەوامی دۆخی لێبڕینی (ناڕاستەوخۆ)ی موچەكانەو زامنی بەردەوامی پێدانی موچەیە بەو ژمارە زۆرەی چەكداران و حزبەكان و موچەخۆران و فەرمانبەران، گرانی و هەژار و بێكاری و ناسەقامگیریش حاڵەتێكی بەردەوامی عێراقییەكانەو ئەو گرنگیە راستەقینەییەی نی یە لایە حزبەكان و سیاسەتمەدارەكان.