ناسنامەی ژن لە نێوان دوو جیهانی توندوتیژیدا
December 12, 2019
وتار و بیروڕا
«Cyber violence and hate speech online against women» و گەیشتوون بەو دەرەنجامەی كە لە ئەوروپا لە ١٠ ژن ٩یان رووبەڕووی جۆرێك، یان زیاتر لە توندوتیژیی ئۆن لاین بوونەتەوە، كە لە تەمەنی ١٥ ساڵییەوە مۆبایل و ئینتەرنێتیان بەكارهێناوە، زۆربەی ئەو كەسانەش هەستاون بە ئەنجامدانی ئەم توندوتیژییانە پیاوانی گەنج بوون، كە زۆربەشیان بە پێی راپرسییەكە ئەو ژنانەیان دەناسی كە ئازاریان دابوون و ببوونە قوربانی. واتە ئەنجامدانی ئەو كارە توندوتیژییانە بە مەبەست بووە و بەشێكی ئەو توندوتیژییانە لە رێگەی هاوڕێ، یان خۆشەویستەكەیانەوە بووە. ژنان لە باكگراوند و ناسنامەی جیاواز رووبەڕووی ئەم شێوازە توندوتیژییانە دەبنەوە، بەتایبەتی ژنی گەنج و ئەوانەی دەركەوتوون لە ناو جەماوەر و شوێنە گشتییەكان، باجی سایكۆلۆژی و ئابووری دەدەن و خێزان و كۆمەڵگەش بێگومان باجی ئەوە دەدات.
International Foundation for Electoral Systems لە ساڵی ٢٠١٩ تویژینەوەیەكی كرد لە سەر:›Violence Against Women in Elections Online: A Social Media Analysis Tool› و گەیشتن بەوەی كە سۆشیال میدیا بوار و پانتایەكی فراوانی رەخساندووە لە بوارەكانی سیاسەت و پەروەردە و گفتوگۆ بۆ هاووڵاتیان، بەڵام بەشداریی سیاسی و سۆشیال میدیا دەرگای كردەوە بۆ گیرۆدەبوونی زۆر كەس و بە خراپی مامەڵەكردن لە ناو تۆڕە كۆمەڵایەتییەكان و خراپ بەكارهێنانی ئامێرە تەكەنەلۆژییەكانی زانیاری، نموونەی وەك بەرزبوونەوەی تووڕەبوون، زانیاریی چەواشە و ساختە، گوتاری نەشیاو و توندوتیژیی راستەوخۆ كە زۆربەی ئەم شێوازانە رووبەڕووی ئەو ژنانە بوونەتەوە كە بەشداری سیاسی دەكەن.
بێگومان دەرەنجامی ئەو توندوتیژییانەی كە رووبەڕووی ژنان دەبێتەوە لە ئۆن لاین و بەتایبەتی لەكاتی بەشداریی سیاسی، زیان بە پرۆسەی دیموكراسی و ئازادیی ژنان و بەشداریی سیاسی و ناوەندی بڕیاردان دەگەیەنێت. لەهەمان توێژینەوەدا كە ئەو ناوەندەی ناوبراو كردوویەتی، ئاشكرای كردووە كە ٢٠٪ی ژنانی گەنج لە وڵاتانی یەكێتی ئەوروپا رووبەڕووی بێزاركردنی سێكسی ئەلیكترۆنی بوونەتەوە، ١٤٪یان لە تەمەنی ١٥ ساڵییەوە رووبەڕووی راوەدونانی ئەلیكترۆنی بوونەتەوە. هەروەها وشە رقاوییەكان كە ئاراستەی ژنان دەكرێت لە ئۆن لاین و سۆشیال میدیاوە رێژەی ١.٣٪ی ئەو راپۆرتانە پێك دەهێنن كە لە بارەی توندوتیژییەكانی ئینتەرنێتەوە بەرز دەكرێنەوە. ئەو رێگایانەش كە ئەم شێوازە توندوتیژییەی تێدا ئەنجام دەدرێت، زۆرینەیان لە رێگەی سۆشیال میدیاوەن، وەك فەیسوبك، تویتەر، لینكید ئین، ئینستاگرام، ژوورەكان یان ماڵپەڕەكانی چاتكردن، یان گۆگڵ و ماڵپەڕەكانی گەڕان، واتساب و تیلیگرام، بلۆگەكان، ژورەكانی چاتی یارییەكانی ئۆن لاین.
لە كاریگەرییەكانی ئەم شێوازە جۆراوجۆرانەی توندوتیژی (Joshi، S – 2016) دەیناسینێت وەك «دژایەتی و كۆتاییهێنان بە مافی ژنان و ئازادیی رادەڕبرین لای ژنان، هەروەها سووكایەتی بە كەرامەت و هەست و پرسی یەكسانیان كاردەكاتە سەر ژنان لەسەر ئاستی جۆراوجۆر، هەروەك كاریگەری لە سەر هۆش و فیزیك و چالاكبوون وتەندروستبوونیان دەبێت، لەسەر گەشەی ئابووری و كۆمەڵایەتیشیان كاریگەری دەبێت، كۆمەڵگەش بەگشتی باجی ئەمانە هەمووی دەدات.
لەلایەكی دیكەوە (saraban، T.، Z.،2017) بەمجۆرە باسی كاریگەرییەكانی توندوتیژیی سایبەری دەكات: «دەبێتە هۆی ئازارادانی هەست و سۆز و ناتەندروستی لەو كەسەدا و تووشی زۆر كێشەیان دەكات، لەوانە: خەمۆكی، شەرم، فشاری دەروونی، كەمیی متمانەبەخۆبوون،هەوڵدان بۆ زیان بەخۆ گەیاندن و تا راددەی هاندان بۆ خۆكوشتن، لۆمەی خۆكردن، دوورەپەرێزی، هەستكردن بە تاوان، لاوازی و كەمبوونەوەی توانا و ئەنجامدانی چالاكی، كە وادەكات زۆربەی قوربانییەكان بڕیار دەدەن چالاكییەكانیان كەم بكەنەوە لە ئۆن لاین و لێی دوور بكەنەوە، ئەو كات بێبەش دەبن لە جیهانی دیجیتاڵی و زۆر بابەتی پەروەردەیی پڕۆفیشناڵ، چارەسەرەكانیش هۆشیاركردنەوەی تاك و رێكاری یاسایی و ئیتیكین، تا ئێستاش راسپاردەی توێژەران و پسپۆڕان گرنگیدان بەو بابەتانەیە.