بارزانی ئەو كاریزمایەیە كە دەتوانێت ناسنامەی دەستووری بۆ كوردستان دروست بكات

بارزانی ئەو كاریزمایەیە كە دەتوانێت ناسنامەی دەستووری بۆ كوردستان دروست بكات
ئەگەر ناسنامەی دەستووریمان نەبێت
ناسنامەی نیشتمانیش بوونی نابێت

پرسی دەستووری هەرێمی كوردستان و تاوتوێكردنی ئاستەنگەكانی بەردەم ئەو دەستوورە، هەروەها ئەو گوشارانەی كە رێگر بوون لەوەی گەلپرسی لە سەر دەستووری هەرێمی كوردستان بكرێت، هاوكات شەن و كەوی ناسەقامگیری لە بیروبۆچوونی حزبە سیاسیەكان و هۆكارەكانی، تەوەری سەرەكیی ئەم دیدارەی گۆڤاری گوڵان لەگەڵ پڕۆفیسۆر شێرزاد نەجاڕ پسپۆڕ لە سیاسەتی نێودەوڵەتی پێكدەهێنن. ئەو كەسایەتییە ئەكادیمییە هەر لەم دیدارەدا جەخت لەوە دەكاتەوە كە چەندین فاكتەر هەن مسعود بارزانی دەكەنە ئەو كاریزمایەی كە دەتوانێت پێكەوەسازان لەناو هێزە سیاسییەكان و سەقامگیریی دەستووری لە كوردستاندا دروست بكات.

* سەرەتا لەو پرسیارەوە دەست پێ دەكەین، ئایا گرنگیی دەستوور بۆ دەوڵەت، یان هەر كیانێكی سیاسی چییە؟
- پێش ئەوەی باس لە گرنگیی دەستوور بكەین، گرنگە چەند پرسیارێك لە خۆمان بكەین، ئایا پێگەی دەستوور بۆ كیانی سیاسی و دەوڵەت چییە؟ ئایا دەستوور ئامرازە، یان ئامانجە؟ بێگومان دەستوور خۆی ئامرازێكە بۆ رێكخستنی كاروباری دەسەڵات، هەروەها ئەركی ئەو دەسەڵاتانە دیاری دەكات كە لەناو دەوڵەت، یان كیانی سیاسیدا پیادە دەكرێن. ئەمە مانای ئەوەیە لەناو دەوڵەت، یان كیانە سیاسییەكە دەسەڵاتمان هەیە (یاسادانان، جێبەجێكردن، دادوەری)، هەروەها دامەزراوەمان هەیە، بۆیە پرسیار ئەوەیە ئەم دەسەڵات و دامەزراوانە چۆن دەتوانن لە چوارچێوەی دەوڵەتدا پێكەوە كاربكەن؟ ئەوا لەم حاڵەتەدا پێویستمان بە ئامرازێك هەیە ئەو دەسەڵاتانەمان بۆ دیاری بكات، بۆ ئەوەی هەر لایەك لە سنووری دەسەڵاتی خۆیدا پێكەوە كاربكەن، ئەم ئامرازەش دەستوورە كە ئەو دەسەڵاتانەی تێدا دیاری كراوە، كەواتە فەلسەفەی دەستوور، فەلسەفەی دەسەڵاتی سیاسییە بۆیە پڕۆژەی نووسینەوەی دەستوور بریتی نییە لەوەی لیژنەیەك دابنرێت و ئەندامانی ئەو لیژنەیە دەستوورەكە بنووسنەوە.. لە پڕۆژەی نووسینەوەی دەستوور بیروبۆچوونی سیاسیی دێتە ناو دەستوورەكە، ئایا ئەو بیروبۆچوونە سیاسییانە هی كێن؟ بێگومان ئەم بیروبۆچوونانە هی ئەندامانی ناو لیژنەكە نین، بەڵكو بیروبۆچوونی دەسەڵاتی سیاسییە، هی ئەو لایەنە سیاسییانەن كە هێزی گەورەیان لەبەردەستدایە و ئەو كیانە هەڵدەسووڕێنن، ئەو كیانەش پێویستی بە رێكخستن هەیە، ئەم رێكخستنەش پێویستی بە پێكەوەسازان و تەوافقی نێوان ئەو هێزانە هەیە، بەڵام لێرەدا خاڵێكی گرنگ هەیە كە ناكرێت فەرامۆشی بكەین، ئەویش ئەوەیە: مەرج نییە هەموو دەستوورێك نووسراو بێت، واتە ئەگەرچی بەشی هەرە زۆری دەستووری دەوڵەتەكان نووسراوە، بەڵام دەوڵەتیش هەیە دەستوورەكەی نەنووسراوە، بۆ نموونە بەریتانیا كە دەستووری نووسراوی نییە، بەڵام پرسیار ئەوەیە ئەی چۆن كاروباری ئەو دەوڵەتە گەورەیە رێكخراوە چۆن و دەسەڵاتەكان دەتوانن پێكەوە كار بكەن؟ وەڵامی ئەو پرسیارە بەوە دەدرێتەوە كە بەریتانیا دیكۆمێنتێكی تەواوی یاساكان هەیە كە كاروبارەكانی رێكخستووە. لەناو دەوڵەتی فیدڕاڵیدا جیا لەوەی دەوڵەتە فیدڕاڵییەكە دەستووری خۆی هەیە، لە هەمانكاتدا رێگە بە هەرێمە فیدڕاڵییەكانیش دراوە كە دەستووری خۆیان هەبێت، بۆ ئەوەی لەكاتی پێكەوە كاركردندا كێشە روونەدات.
* ئایا ئێمە وەك هەرێمی كوردستان كە هەرێمێكی فیدڕاڵییە لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا، دەستوورمان پێویستە، یان پێویستمان نییە؟
- بەڵێ، پێویستمانە، بەڵام دەستوورەكەمان مەرجدارە بەوەی كە نابێت هاودژی لەگەڵ دەستووری عێراقدا دروست بكات، بۆ ئەوەی ئەو دەستوورەشمان هەبێت، ئەوا دەبێت پێش داڕشتنی دەستوورەكە پێكەوەسازان و تەوافق لەناو هێزە سیاسییەكاندا دروست بكرێت، بۆ ئەوەی ئەو تەوافقە لەناو دەستوورەكەدا رەنگ بداتەوە.. ئەگەر سەیری دەستووری دەوڵەتان بكەین، دەبینین هەندێك دەوڵەت كە دیكتاتۆرێك حوكمڕانی كردووە، دەستووری نووسیوەتەوەو پێویستی بە تەوافقی سیاسی نەبووە، بەڵام ئەگەر دەوڵەتەكە دیموكراتی بێت و فرەیی سیاسی هەبێت، ئەوە پێش داڕشتنی دەستوورەكە دەبێت تەوافقی سیاسی لە نێوان هێزە سیاسییەكاندا بوونی هەبێت، ئەو تەوافقەش دەبێت لەسەر ئەوە بێت چۆن ئەم هێزە سیاسییانە پێكەوە ئەم كیانە سیاسییە بەڕێوە دەبەن و چۆن رێكی دەخەن.
* بەڵام ئەوە لە هەرێمی كوردستان نزیكەی 27 ساڵە حوكمڕانی دەكرێت و دەستووریشمان نییە، ئایا نەبوونی دەستوور چ كاریگەرییەكی هەبووە؟
- راستە حوكمڕانی كراوە، بەڵام حوكمڕانییەكەمان كەموكورتی هەبووە، كەموكورتییەكەش ئەوە بووە كە لە ماوەی ئەو 27 ساڵەدا تەوافقی سیاسی لەنێوان هێزە سیاسییەكان نەبووە، لە ماوەی ساڵانی 2005-2009 جۆرێك لە تەوافقی سیاسی دروست بوو، كە توانرا لەسەر پڕۆژەی دەستووری هەرێمی كوردستان لە 2009 تەوافق بكرێت، ئەو تەوافقەش رەنگدانەوەی بیروبۆچوونی هەموو حزبەكان بووە لەناو دەستوورەكەدا.
* ئەی باشە بۆ ئەو دەستوورە راپرسی لەسەر ئەنجام نەدراو پەسەند نەكرا؟
- دوو فاكتەری گرنگ بوونە ئاستەنگ بۆ ئەوەی راپرسی لەسەر دەستوور ئەنجام نەدرا، یەكەمیان: فاكتەری دەرەكی كە گوشارێكی زۆری كرد بۆ ئەوەی ئەو دەستوورە راپرسی لەسەر نەكرێت، فاكتەری دووەم: لەبەر ئەوە بوو، ئەو تەوافقەی لەنێوان لایەنە سیاسییەكان بوو، كێشەی تێكەوت، یەكێك لە هێزە سیاسییە گەورەكان كە یەكێتی نیشتمانی كوردستان بوو، پێشتر تەوافقی هەبوو، بەڵام لەناو خۆی حزبەكە كێشەی بۆ دروست بوو، بەمەش بەشێك لە بیروبۆچوونە سیاسییەكان گۆڕان و پێویستی كرد، ئەو بیروبۆچوونە گۆڕاوانەش بێتەوە ناو دەستوورەكە، بەڵام وێڕای هەموو ئەمانەش پڕۆژەی دەستوور هەنگاوی زۆر گەورە و گرنگی بڕیبوو، تەنیا ئەوەندەی مابوو كە گەلی كوردستان دەنگی لەسەر بدات، پێویستیش بوو راپرسییەكە بكرێت، بەڵام بەداخەوە نەهێڵدرا دەنگی لەسەر بدرێت، بەمەش ئیرادەی میللەت پێشێل كرا. بەڵام نەدەبوو ئیرادەی میللەت پێشیل بكرێت، بۆ ئەوەی بزانین ئایا میللەت دەستوورەكە پەسەند دەكات، یان رەتی دەكاتەوە. ئەگەر پڕۆژەی دەستوورەكە لەسەر بنەمای دەستووری كاتی بنووسرایە، ئەوا لەبەر ئەوەی تەوافقی سیاسی لەسەر كرابوو، پێویستی بەوە نەدەبوو بدرێتە راپرسی، لەم حاڵەتەدا دەستوورێكی كاتیمان دەبوو، دەشمانتوانی كار بۆ دەستوورێكی هەمیشەیی بكەین.
* هەموو پسپۆڕانی دەستوور جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە كە دەستوور كاتێك نێردرا بۆ راپرسی، ئیدی هیچ دەسەڵاتێك ناتوانێت ئەو دەستوورە بگێڕێتەوە بۆ پەرلەمان، بەڵام لە كوردستان گەڕێندرایەوەو پاشانیش بڕیاردرا دەستوورێكی تازە بنووسرێتەوە، ئایا ئەمە تاچەند یاسایی بوو؟
- ناتوانرێت دەستوور بگێردرێتەوە بۆ پەرلەمان، بەڵام لە هەرێم بە بڕیارێك گەڕێندرایەوە بۆ پەرلەمان و بڕیارەكەش نایاسایی بوو، ئەمەش لەبەر ئەوە بوو، نە پەرلەمان و نە هیچ دەسەڵاتێك ئەو مافەی نەمابوو دەستوور بگێرێتەوە بۆ پەرلەمان، چونكە پڕۆژەی دەستوور درابوو بۆ راپرسیی میللەت و تەنیا پێویستی بەوە بوو كە دەسەڵاتی جێبەجێكردن رۆژێك دیاری بكات بۆ راپرسی لەسەر دەستوورەكە، بەڵام نەكرا و ئەو غەدرەیان لە میللەت كرد.
* ئەو زیانانە چین كە هەرێمی كوردستان وەك قەوارەیەكی سیاسی لە نەبوونی دەستوور كردوویەتی؟
- زیانی گەورە ئەوەیە كە سەقامگیریی دەستووریمان نەبووە، ئەمەش بەو مانایەی كاتێك كێشەیەكی سیاسی، یان یاسایی دروست دەبێت، دەستوورمان نییە كە بگەڕێینەوە بۆی، هەتا كێشە سیاسییەكە، یان یاساییەكە چارەسەر بكەین. لە وڵاتان كە كێشەیەك دەبێت، دەستوور رێگەچارەسەری كێشەكان دیاری دەكات، بەڵام كە دەستوور نەبوو، بیروبۆچوونی جێگیرت نابێت، بەتایبەتی ئەگەری گۆڕانكاری لە بۆچوونە سیاسییەكان دێتەئاراوە كە پەیوەندی بە بیروبۆچوونی حزبە سیاسییەكانەوە هەیە، بیروبۆچوونی حزبەكانیش بەپێی بەرژوەندیی حزبەكان گۆڕانكاری بەسەردا دێت، ئەمە پێمان دەڵێت: كە دەستوور نەبوو، لەئەگەری ئەوەدا دەژین بیروبۆچوونەكان بەپێی بەرژەوەندیی حزبەكان گۆڕانكارییان بەسەردا بێت، كە ئەمەش روویدا، سەقامگیریی پەیوەندیی نێوان دەسەڵاتەكان نامێنێت و كار و هەڵسووڕانی دەوڵەت كەموكورتی تێدەكەوێت، لەم حاڵەتەشدا كیانە سیاسییەكە دوچاری ناسەقامگیریی پەرلەمانی و حكومەت دەبێت، كە ئەمەش روویدا، ئیدی بڕیارەكان چۆن دەردەچن؟ بێگومان بەپێی بەرژەوەندی و ئەو گۆڕانكارییە دەبێت كە لە بۆچوونی حزبەكاندا دێتەئاراوە.
* پارتی دیموكراتی كوردستان كە لە هەڵبژاردنەكانی 30ی ئەیلوولی 2018، (45) كورسیی پەرلەمانی بەدەستهێناوە و حزبی یەكەمە بۆ پێكهێنانی حكومەت، جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە دەبێت لەم خولەی پەرلەماندا دەستوورێكی تازە بۆ كوردستان دابنرێت، ئایا دەستووری تازە كاتێكی زۆری ناوێت، بەتایبەتی كە تەوافقی سیاسیش لە نێوان حزبەكاندا ئاسایی نییە؟
- بە بۆچوونی من پڕۆژەی دەستووری 2009 پڕۆژەیەكی گرنگ و رێكوپێكە (تەنیا یەك هەنگاوی گرنگ مابوو بۆ چەسپاندنی، ئەویش وەرگرتنی رای میللەت بوو)، لەوانەیە بە هۆی گۆڕانكاری لە بۆچوونی هێزە سیاسییەكان تەنیا هەندێك لە ماددەكانی دەستوورەكە پێویستییان بە هەمواركردنێكی بچووك هەبێت، بۆیە بەپێی واقیعی سیاسیی هەرێم دەكرێت ئەو پڕۆژەی دەستوورە جارێكی دیكە بدرێتەوە بە هێزە سیاسییەكان، ئەگەر حزبەكان بیانەوێت دوو سێ ماددە هەموار بكرێنەوە، ئەوا هەموار دەكرێنەوە. پێشنیاری من ئەوەیە دووبارە پڕۆژەی دەستووری 2009 پێداچوونەوەی پێدا بكرێت و حزبە سیاسییەكان ئەو ماددانەی كە دەیانەوێت هەموار بكرێنەوە، دیارییان بكەن. واتا پێویست ناكات سەرلەنوێ دابنیشن و دەستوورێكی نوێ بنووسرێتەوە، چونكە نووسینەوەی دەستوور ئاڵۆزییەكی زۆر دروست دەكات و لەوانەیە كاتێكی زۆریشی بوێت و تەوافقیش ئاسان نابێت.
* بەپێی پڕۆژەی دەستووری 2009 وا هاتووە كە سەرۆكی هەرێمی كوردستان راستەوخۆ لەناو خەڵكەوە هەڵبژێردرێت، بەڵام ئێستا دووبارە بڕیار دراوە لە پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت، ئایا ئەمە چ مانایەكی هەیە؟
- ئەمە مانای ناسەقامگیریی لە بیروبۆچوونی حزبە سیاسییەكاندا هەیە. لەكاتێكدا زۆر پێویستە حزبە سیاسییەكان لەسەر پرسە گەوهەرییەكان رۆژانە بیروبۆچوونەكانی خۆیان نەگۆڕن، گرنگە سەقامگیرییەكی فیكری بەتایبەتی لەسەر پرسی دەوڵەتداری هەبێت. پرسی دەوڵەت وەك ئایدیۆلۆژیەت نییە كە دینامیكیەتی هەبێت، دەوڵەت، یان قەوارەی سیاسی پێویستی بە سەقامگیری هەیە، بۆیە دەبێت بیروبۆچوونەكان سەبارەت بە سەقامگیریی قەوارەی سیاسی جێگیر بن. هەر بۆ نموونە ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا لە ساڵی 1787ـەوە دەستوورەكەیان سەرۆكایەتییە، هەتا ئێستا نەیانگۆڕیوە و ناشیگۆڕن، ئەمەش لەبەر ئەوەی ئەم گۆڕینە پێویستی بە هەمواركردن هەیە و سیستمە سیاسییەكە هەڵدەوەشێنێتەوە، لەمەدا مەبەستم ئەوەیە كاتێك دەڵێن سەرۆكی هەرێم لە پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت، ئەمە سیستمێكە، یان كە دەڵێن سەرۆكی هەرێم لە ناو خەڵكەوە هەڵبژێردرێت، ئەویش سیستمێكی دیكەیە، هەروەها ئەگەر سەرۆكی هەرێم لە ناو خەڵكەوە هەڵبژێردرێت، سەرۆكیكی بەهێز دەبێت، بەڵام ئەگەر لەناو پەرلەمان هەڵبژێردرێت، ئەوا ئەو هێزە نابێت كە لە بەڕێوەبردنی قەوارە سیاسییەكەدا دەربكەوێت، بۆیە ئەگەر بەمجۆرە بێت، ئەوا دەبێت سیستمی سیاسیی ئێستای هەرێمی كوردستان لە نیمچە پەرلەمانی و نیمچە سەرۆكایەتییەوە بگۆڕین بۆ سیستمێكی پەرلەمانی، ئەمەش تەوافقێكی دیكەی سیاسی پێویستە، هەر ئەمەش فەوزایەكی سیاسی و دەستووری لە هەرێمی كوردستان پیشان دەدات و پێمان دەڵێت كوردستان ماوەی 27 ساڵە حوكمڕانی دەكات، هەتا ئێستاش سەقامگیریی وەرنەگرتووە. بۆیە پرسیار لێرەدا ئەوەیە: ئایا كەی سەقامگیری لە قەوارەی سیاسیی هەرێمی كوردستاندا دروست دەبێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارەش ئەوەیە كە سەقامگیریی قەوارە سیاسییەكە پێویستی بە بیروبۆچوونی سەقامگیر هەیە، ئەوجا هەر حزبێكی سیاسی بەپێی بەرژەوەندیی خۆی بیروبۆچوونەكانی بگۆڕێت و بیەوێت سیستمەكە بگۆڕێت، ئەوا ئەمە دەبێتە كێشەیەكی گەورە، بۆیە ئەو بیروبۆچوونە جێگیرانەی كە تەوافوقیان لەسەر دەكرێت لەناو دەستوورەكە بوونی هەیە، گۆڕینی ئەم بیروبۆچوونانەش (كە مەبەستم هەمواركردنی دەستوورەكەیە) بە جۆرێك زەحمەت كراوە، كە بە ئاسانی نەتوانرێت هەموار بكرێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە سەقامگیریی دەوڵەت و قەوارەی سیاسی پێویستییان بە بیروبۆچوونی جێگیر هەیە، بەڵام دوای ئەمانە لە چوارچێوەی دەستوورەكەدا وتووێژ چەند دەكرێت، ئەمەیان كارێكی ئاساییە، چونكە كێشەی سەرەكی لە سەقامگیریی دەوڵەت، یان قەوارە سیاسییەكەدایە. بۆیە ئەم گۆڕانكارییە دیسان جارێكی دیكە پێویستی بە تەوافقی سیاسی دەبێت كە ئەمە كارێكی ئاسان نابێت.
* بەڵام یەكێتی و گۆڕان لەگەڵ پارتی لە دانوستاندن بۆ پێكهێنانی كابینەی نوێ تەوافقیان دروست كردووە، كەواتە بۆچی زەحمەتە؟
- راستە دانوستاندن كراوە، بەڵام وردەكاریی زۆر ماوە تەوافقی لەسەر بكەن، بۆ نموونە دەسەڵاتەكانی سەرۆك چەند دەبن، بە چ دەسەڵاتێك كاری خۆی دەكات، ئەمانە ماون.
* ئایا دەكرێت بگەڕێنەوە بۆ یاسای سەرۆكایەتیی هەرێم ساڵی 2005، لەبەر ئەوەی لە 2005 سەرۆك لە پەرلەمان هەڵبژێردراوە؟
- گریمان گەڕانەوە بۆ ئەو یاسایەی ساڵی 2005، ئەمەش مانای ئەوەیە هەموو ئەو ئیشانەی كردوومانە پووچەڵ دەكرێتەوە. واتە جارێكی دیكە گەڕاینەوە بۆ ناسەقامگیری، بۆیە كاتێك من دەڵێم سەقامگیرییمان نییە، ئەمە بەو مانایە دەڵێم كە ئێمە ناسنامەی دەستووریمان نییە (constitutional identity)، ئەمەش كاریگەری لەسەر ناسنامەی نیشتمانی (national identity)یمان دەبێت، لەبەر ئەوەی ناسنامەی دەستووری و نیشتمانی پێكەوە گرێدراون، پێویستە ناسنامەی نیشتمانی لەناو دەستوورەكەدا بوونی هەبێت.
* ئەگەر ناسنامەی دەستووری نەبوو، واتە ناسنامەی نیشتمانی بوونی نابێت؟
- كاتێك تۆ ناسنامەی نیشتمانیت هەبێت، ئەوا پێویستە ئەو ناسنامەیە لەناو دەستوورەكە رەنگدانەوەی هەبێت، هەر بۆیە كاتێك لە ناو دەستوورەكە ناسنامەی نیشتمانی نەبوو، مانای وایە ئێمە ناسنامەی هاوبەشمان نییە، كاتێك ناسنامەی هاوبەش نەبوو، ئەوا ئەمە پێی دەڵێن پارچە پارچە بوون لە ناسنامەی نیشتمانی، ئەمەش مەترسییەكی گەورەیە بۆسەر قەوارە سیاسییەكە و میللەتەكە دابەش دەبێت.
* ئایا دەستوور دەتوانێت ئەو پارچانە جارێكی دیكە پێكەوە كۆبكاتەوە؟
- بەڵێ، كاتێك پارچەبوون روودەدات، دەبێت بگەڕێین بەدوای ناسنامەیەكی دەستووریدا. هەر بۆ نموونە چی ئەمریكای كرد بە ئەمریكایەكی یەكگرتوو؟ بێگومان ئەوراقی فیدڕاڵی كە دەستوورەكەیان پێ دانا، فەرەنسا دوای دەردەسەرییەكی زۆر لە سیستمی سەرۆكایەتی و پەرلەمانی، ژەنڕاڵ دیگۆل لەساڵی 1958 لە میانەی كۆماری پێنجەمدا توانی یەكگرتوویی لە فەرەنسا دروست بكات، ئەڵمانیا لە دوای شەڕی دووەمی جیهانی، ناسنامە نیشتمانییەكەی نازی بوو، بەڵام هێزە سیاسییەكان توانییان ناسنامەیەكی نوێ بۆ ئەڵمانیا دروست بكەنەوە، ئێمەش لە كوردستان دەبێت هەوڵبدەین ناسنامەیەكی دەستووری بۆ خۆمان دروست بكەین، كە ئەمەمان كرد، واتە ناسنامەی نیشتمانیمان بەدەستهێناوە.
* ئایا دەتوانین هەرێمی كوردستان بەو دەوڵەتانە بەراورد بكەین؟
- لە بەراوردكردنەكە كێشەمان بۆ دروست دەبێت، لەبەر ئەوەی ئەوان دەوڵەتن و ئێمە قەوارەیەكی سیاسین، بەڵام دەكرێت سوودیان لێ وەربگرین، فەرەنسا لە كۆماری چوارەمدا كێشەی ناسەقامگیریی حكومەتیان هەبوو، ئێستا لە ئیتالیا ئەم كێشەیە هەیە، ئەم ناسەقامگیرییە فەرەنسای زۆر لاواز كردو زۆریش زیانی پێگەیاند، بەڵام لە ساڵی 1958، ژەنڕاڵ دیگۆل توانی بیروبۆچوونەكانی خۆی فەرزبكات و لە دەستوورەكەدا بیچەسپێنێت، پاشانیش دەستوورەكە خرایە راپرسی و پەسەند كرا و بەمجۆرە ناسەقامگیری لە فەرەنسا كۆتایی هات. ئەمە چیمان فێردەكات؟ بێگومان فێرمان دەكات كە ناسەقامگیری پێویسستی یە كاریزمایەك هەیە و ئەو كەسە دەتوانێت قەناعەت بە حزبە سیاسییەكان بهێنێت و بیروبۆچوونی خۆی فەرز بكات بەوەی پێویستە سەقامگیریی دەستووریمان هەبێت، بۆیە ئەم سەقامگیرییە پێویستی بە كەسێكی بەهێزە بۆ ئەوەی بیروبۆچوونەكانی بێنێتە ناو دەستوورەكە.
* ئایا بارزانی لە ئێستادا دەتوانێت ئەو كاریزمایە بێت و سەقامگیریی دەستووری بۆ كوردستان دروست بكات؟
- بەڵێ، كاك مسعود بارزانی دەتوانێت ئەو كارە بكات و چەند فاكتەرێك هەن كە ئەو دەكەنە ئەو كاریزمایەی كە دەتوانێت سەقامگیریی دەستووری لە كوردستان دروست بكات، ئەو فاكتەرانەش بریتین:
1. بارزانی فاكتەری كەسیی خۆی هەیە كە پێشمەرگە و خەباتگێر بووە.
2. فاكتەری مێژوو كە خاوەنی مێژوویەكی دێرینە.
3. بارزانی لەناو حوكمڕانی بووە و سەرۆكی هەرێمی كوردستان بووە و لەماوەی سەرۆكایەتییەكەیدا تەنگژەی گەورە هەبوون و توانیویەتی بەڕێوەیان ببات، یان كوردستانی لە تەنگژەكە تا راددەیەكی گەورە رزگار كردووە.
لە سەرووی ئەم فاكتەرانەشەوە بارودۆخەكەش لەبارە بۆ ئەوەی ئەو رۆڵە بگێڕێت. هەر بۆ نموونە ئێستا تەنگژە هەیە و خۆی بۆتە داینەمۆی ئەو جووڵانەی بۆ چارەسەركردنی تەنگژەكە لەئارادان و بەو بیروبۆچوونەی خۆیەوە هاتۆتە ناو بارودۆخەكە و جووڵە بە بارودۆخەكە دەكات، هەر بۆ نموونە بەم دواییە سەردانی بەغدای كرد و توانی كۆمەڵێك رێككەوتن بكات و پەیوەندیی نێوان هەرێم و بەغدای هێوركردەوە بەرەو پەیوەندییەكی باشتر لە جاران و دەتوانین بڵێین بارزانی وەزعەكەی لە بازنەی تەنگژە دەرهێنا، بۆ بازنەی چارەسەركردن و ئاكامەكانیشی بەدەركەوتوون وەك پرسی پشكی كوردستان لە بودجەی عێراقدا، بۆیە چۆن لە چارەسەری تەنگژەی نێوان هەرێم و بەغدا پێویستمان بە كاریزمایەك هەبوو كە ئەو كاریزمایە تەنگژەكەی لە چەقبەستنەوە بەرەو چارەسەركردن برد، لە پرسی ناسەقامگیریی دەستووری و نەبوونی ناسنامەی دەستووریی هەرێمی كوردستانیش، دیسان پێویستمان بەو كاریزمایە هەیە و كاك مسعود بارزانی لێهاتووە و دەتوانێت قەناعەت بە لایەنەكان بكات و بیروبۆچوونەكانی بكاتە خاڵی هاوبەشی نێوان هەمووان.
* دوای مسعود بارزانی، نێچیرڤان بارزانی كە دەبێتە سەرۆكی هەرێمی كوردستان، كەسی دووەم دەبێت لەناو كۆی بارودۆخی سیاسیی كوردستان و عێراقدا، ئایا تاچەند نێچیرڤان بارزانی دەتوانیت بیروبۆچوونەكانی بارزانی جێبەجێ بكات؟
- كاك نێچیرڤان بارزانی وەك دەوڵەتمەدارێك ئەو توانایەی هەیە و دەتوانێت بەسەركەوتوویی جێبەجێان بكات، هەروەها لەماوەی ئەو ساڵانەی سەرۆك وەزیرانی كوردستان بووە، توانی لێهاتوویی خۆی بسەلمێنێت و بیروبۆچوونەكان بە باشی هەزم بكات، بێگومان ناتوانین بڵێین هیچ دەوڵەتمەدارێك لە 100% سەركەوتوو بووە، بەڵام دەتوانین بڵێین كاك نێچیرڤان بارزانی لە 80%ی تێپەڕاندووە، لەم دووساڵەی دواییشدا كە دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێمیشی وەرگرت، بینمان دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێمی بەباشی بەكارهێناو توانی كوردستان لە لێواری لەبەریەك هەڵوەشان رزگار بكات. بۆیە پرسیار لێرەدا ئەوەیە لێهاتوویی دەوڵەمەتدار لە كوێدا دەردەكەوێت؟ بێگومان لە تەنگژەدا، لەو كاتەی دەوڵەت دەگاتە حاڵەتی لەبەریەك هەڵوەشانی سیاسی، لەم بارودۆخەدا دەوڵەمەتدار چۆن باڵانسەكان رادەگرێت، هەر بۆیە ئەگەر سەیری دووساڵ پێش ئێستای هەرێمی كوردستان بكەین، دەبینین بە كردەیی لەسەر لێواری لەبەریەك هەڵوەشانی سیاسی بووە، بەڵام كاك نێچیرڤان ئەم لەبەریەك هەڵوەشانەی گێڕایەوە و ئەمەشی بۆ حیساب دەكرێت، لەبەر ئەوەی بە كاریزمای خۆی، بەو سیاسەتەی كە پیادەی كرد، توانی ئەو لەبەریەك هەوەشانە سیاسییە رابگرێت و وردە وردە دووری بخاتەوە.

Top