ئەو رێككەوتنەی نێوان حكومەتی فیدڕاڵ و حكومەتی هەرێمی كوردستان دەربارەی هەناردەكردنی نەوتی بیرەكانی كەركووك بە رێگەی بۆرییەكانی كوردستان، بە سەركەوتنێك بۆ حكومەتی هەرێم و فاكتەرێكی گرنگ دەژمێردرێت، لەپێناو گەڕاندنەوەو كاراكردنەوەی پەیوەندییەكانی نێوان هەولێرو بەغداو چارەسەركردنی كێشە هەڵواسراوەكانی نێوان هەردوولا. ئەمە لەلایەك، لەلایەكی دیكەوە قۆستنەوەی ئەو دەرفەتەیە لە كاراكردنەوەو بەهێزكردنی پەیوەندی و پێگەی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ دەوڵەتانی جیهان و لە سەروویانەوە هێزەكانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی.
ئەمەیان لەلایەك، لەلایەكی دیكەوە پێویستە حكومەتی هەرێمی كوردستان هەوڵی جددی بدات لەگەڵ حكومەتی فیدڕاڵ و هێزەكانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی كە رەوشی پارێزگای كەركووك بگەڕێننەوە بۆ بەر لە 16ی ئۆكتۆبەری 2107 لەوانەش:
1- گەڕاندنەوەی دەسەڵاتی گەل و حكومەتە خۆجێییە هەڵبژێردراوەكە بۆ پارێزگای كەركووك و بۆ هەموو شارەكان لە خانەقینەوە بۆ شنگال كە كەوتوونەتە نێو سنووری ماددەی 140.
2- راگرتن و هەڵوەشاندنەوەی بڕیارەكانی پارێزگاری كەركووك بە دابەشكردنی زەوی بەسەر عەرەب و داگیركردنەوەی زەویی جووتیارانی كوردو كەمایەتییەكانی دیكەی پارێزگای كەركووك.
3-گەڕاندنەوەی ئاسایش و سەقامگیری لە ناوچەكەو بۆ دەستەبەركردنی پرۆسەی گەڕاندنەوەی ئاوارەكان بۆ شوێنی خۆیان پێش 16ی ئۆكتۆبەری 2017، هەروەها فەراهەمكردنی زەمینەی گونجاو بۆ جێبەجێكردنی ماددەی 140.
گرنگیی ئابووریی هەناردەكردنی نەوتی كێڵگەكانی كەركووك
1- لە پارێزگای كەركووك پێنج كێڵگەی نەوت هەیە، كە بریتین لە كێڵگەكانی (بای حەسەن، بابەگوڕگوڕ، ئاڤانا، جەمبور، خەباز). ئەوانە تایبەتمەندییان هەیە لە پێكهاتەی جیۆلۆجی و كوالیتی پێكهاتەی بوونی نەوت و قووڵایی كانگاكانی نەوت و جیاوازیی ئەستووریی چینەكانی نەوت، هاوكات جیاوازیی رێژەی(بڕی غاز كە لەگەڵ نەوتەكەی ئەو پێنج كێڵگەیەدایە). كە تائێستا زەحمەتە قەبارەی راستەقینەی یەدەگی نەوت و غاز لەو پێنج كێڵگەیە بخەمڵێندرێت، بەڵام قەبارەی یەدەگی نەوتی خاو لەو كێڵگانەدا هەیە لە 9 ملیار بەرمیل كەمتر نییە، بڕی ئەو غازەی لەگەڵ نەوتەكەدایە لە نێوان 190 بۆ 250 پێی سێجایە بۆ هەر بەرمیلێك نەوتی خاو، لەئێستاشدا توانای بەرهەمهێنان لە چوار كێڵگەدا لەنێوان 440 بۆ 450 هەزار بەرمیلە لە رۆژێكدا، دەكرێت ئاستی بەرهەمهێنان لە ئایندەیەكی نزیكدا بەرزبكرێتەوە بۆ نزیكەی یەك ملیۆن بەرمیل لە رۆژێكدا لەمیانی پێشخستنی توانای بەرهەمهێنان لە هەر پێنج كێڵگەدا. هەروەها لەمیانی ئەگەری دۆزینەوەی شوێنی دیكەی نەوت لە قووڵایی پێكهاتەی نەوتی هەر پێنج كێڵگەكە، شایانی باسە گرنگیی كێڵگەكانی نەوتی كەركووك پەیوەستە بە بوونی سێ كانگای نەوت لە زۆربەی ئەو پێنج كێڵگەیە لە پارێزگاكەدا.
2- قەبارەی زیانی عێراق لە راگرتنی هەناردەی نەوتی خاو لە كێڵگەكانی كەركووك دوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەری 2017 تاكو 15ی تشرینی دووەمی 2018 بە نزیكەی 8 ملیار دۆلار دەخەمڵێندرێت، ئەوە جگە لەو زیانانەی بەر دامەزراوە نەوتی و غازییەكان و شارو شارۆچكەو گوندەكان كەوت دوای 16ی ئۆكتۆبەری 2017، تائێستاش هەڕەشەكان بەردەوامن لەسەر زۆربەی كایەكانی ژیان، بەتایبەتیش بۆسەر دامەزراوە نەوتییەكان و نەبوونی ئاسایش و سەقامگیری لە پارێزگاكەدا.
3- رێككەوتنی ئەم دواییەی نێوان بەغداو هەولێر دەربارەی هەناردەكردنی نەوتی خاو لە كێڵگەكانی كەركووكەوە بە رێگەی بۆرییەكانی نەوتی كوردستان، كە لە 16ی تشرینی دووەمی ئەمساڵ دەستی پێكرد بە توانای 50 -100 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا، كە توانای هەناردەكردن بۆ 400 هەزار بەرمیل بەرزدەبێتەوە، دەبێتەهۆی بووژاندنەوەی داهاتی ئابووریی نەوت و غاز لە عێراق، لە قۆناخی یەكەمدا كە 100 هەزار بەرمیلە لە رۆژێكدا و بەلانیكەم بەرمیلی بە 60 دۆلار دەفرۆشرێت، ئەمەش داهاتێك دابین دەكات كە بە نزیكەی 180 ملیۆن دۆلار لە مانگێكدا دەخەمڵێندرێت، هەروەها نزیكەی 2.16 ملیار دۆلار لە ساڵێكدا، ئەگەر توانای هەناردەكردن بۆ 400 هەزار بەرمیل لە رۆژێكدا بەرز ببێتەوە، داهاتەكەی دەگاتە نزیكەی 720 ملیۆن دۆلار لە مانگێكدا و نزیكەی 8.640 ملیار دۆلار لە ساڵێكدا، سەرباری ئەو داهاتەی كە لە غازی سرووشتی بەدەست دەهێندرێت.
4- ئەگەر ئەو نەوتە خاوە و ئەو غازەی ئەوێ كە بەرهەمدەهێندرێن و لە پیشەسازیی نەوتی و غازی بەكاربهێندرێن، ئەوا داهاتەكەی چەند ئەوەندە زیاددەكات بە بەراورد لەگەڵ ئەوەی لە فرۆشتنی نەوتی خاو بەدەست دەهێندرێت، كە لە بڕگەی 3ی سەرەوە ئاماژەی پێكراوە، لەپاڵ ئەو داهاتەی لە پترۆكیمیاوییەكانی بەرهەمهێنراو لە غازی سرووشتی بەدەست دەهێنرێت.
5- گەورەترین سوودمەندی ئەو گۆڕانكارییە ئابوورییە لە پارێزگای كەركووك دانیشتووانی خودی پارێزگاكەیە لەمیانی مسۆگەركردنی خەرجیی پشكی پترۆدۆلار، واتا لانیكەم یەك دۆلار لە هەر بەرمیلێك نەوتی خاو، لە ئێستاشدا رۆژانە 440 هەزار بەرمیل لە كێڵگەكانی كەركووك بەرهەمدێت، هاوكات ئەو داهاتەش كە بە 158.4 ملیۆن دۆلار لە ساڵێكدا دەخەمڵێندرێت، تەرخان بكرێت بۆ پەرەپێدان و پێشخستنی پارێزگاكە و دابینكردنی هەلی كار بۆ دانیشتووانی پارێزگاكە.
6- زانیارییە جیۆلۆجییەكان ئاماژە بەوە دەكەن كە دەتوانرێت ئاستی بەرهەمهێنان لە كێڵگەكانی كەركووك رۆژانە بۆ یەك ملیۆن بەرمیل بەرزبكرێتەوە، بەم شێوەیە داهاتی پارێزگای كەركووك لە پشكی پترۆدۆلار ساڵانە بۆ 360 ملیۆن دۆلار بەرزدەبێتەوە، ئەمەش مژدەبەخشە بە روودانی گۆڕانكاریی ئابووری و پەرەپێدان لە پارێزگاكەدا هەر كاتێ بەشێوەیەكی سەردەمییانەو دادپەروەرانە بەڕێوەببردرێت، ئەمە دەبێتەهۆی لابردنی بەشێكی گەورەی ستەم و چەوسانەوەو ئاوارەبوون كە رووبەڕووی ئەو پارێزگایە بۆتەوە، لەوەتەی نەوت لە كەركووك بەرهەم هاتووە لە ساڵی 1927 تا بە ئەمڕۆ دەگات.
بواری بەڕێوەبردنی نەوت و غاز
ئەركی حكومەتی هەرێمی كوردستان و ئەنجومەنی پارێزگای كەركووكە كە ئەم داواكارییانە پێشكەش بكەن:
1- مسۆگەركردنی بەشداربوونی لایەنە پەیوەندیدارەكانی حكومەتی هەرێم لە بەڕێوەبردنی كەرتی نەوت لە كێڵگەكانی نەوت و غاز (پێكەوە) لەگەڵ كۆمپانیای نەوتی باكوورو كۆمپانیا بیانییەكان كە لە پێشخستنی كێڵگەكانی نەوتی كەركووك كاردەكەن.
2- حكومەتی فیدڕاڵ خەرجیی هێزەكانی پاراستنی كێڵگەكانی كەركووك و هێزەكانی پاراستنی بۆرییەكانی نەوتی كوردستان بگرێتەئەستۆ.
3- بوونی نوێنەرێكی فەرمیی حكومەتی هەرێمی كوردستان لە كۆمپانیای سۆمۆ كە نەوتی عێراق دەفرۆشێت و بە نەوتی خاوی هەناردەكراوی كێڵگەكانی كەركووكیشەوە.
4- مسۆگەركردنی پێدانی پشكی پترۆدۆلار بە ئەنجومەنی دەسەڵاتداری كەركووك بە لایەنیكەم یەك دۆلار بۆ هەر بەرمیلێك لە هەناردەكردنی نەوتی خاوی كەركووك.
5- قەرەبووكردنەوەی زیانلێكەوتووان لەئەنجامی رووداوەكانی داگیركردنی كەركووك لە 16ی ئۆكتۆبەری 2017.
6- بەشداریكردنی حكومەتی هەرێم و ئەنجومەنی پارێزگا لە ئایندەدا لە پەرەپێدانی پیشەسازیی نەوت و غاز.
7- تەرخانكردنی رێژەیەك كە كەمتر نەبێت لە 5%ی داهاتی نەوت و غازی بەرهەمهێنراوی پارێزگاكەو پارێزگاكانی دیكەی عێراق لە پەرەپێدان و پێشخستنی كەرتەكانی دیكەی وەك (كشتوكاڵ، پیشەسازی، گەشتیاری، وزەی مرۆیی، تەندروستی، ئاو، پەروەردە).





راوێژكاری ئاسایشی ئابووری پاراستنی هەرێمی كوردستان