لەگەڵ ئەوەی بارودۆخی سووریای دوای شەڕی داعش زۆر لە عێراق ئاڵۆزترە و پێویستی بە كۆتاییهێنان بە شەڕی ناوخۆی ئەو وڵاتە هەیە كە ماوەی نزیكەی شەش ساڵە درێژەی هەیە، بەڵام دیسان لەم كێشەیەشدا تەفاهومێكی زۆر لە نێوان رووسیا و ئەمریكا دروست بووە، بەڵام فاكتەری سەرەكی بۆ ئاستەنگ خستە بەردەمی پرۆسەكە بە پلەی یەكەم ئێرانە كە دەیەوێت هەم میلیشیاكانی حزبوڵڵا و هەم میلیشیا شیعە پرۆئێرانییەكانی لەو وڵاتە بوونی هەبێت، هەمیش چەند بنكەیەكی سەربازی لەو وڵاتە دابمەزرێنێت، هەر بۆیە ئەمریكا و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی جەخت دەكەنەوە:
ئـ: هەردوو سەرۆك ترەمپ و پۆتین لەسەر ئەوە رێككەوتوون كە چەند زۆنێكی ئارام دروست بكەن و كێشەكان سنووردار بكەن، بۆ ئەوەی ئاگربەس بەردەوام بێت و شەڕ لە سووریا دووربخرێتەوە.
ب: هەردوو سەرۆك ترەمپ و پۆتین رێككەوتوون بە هەموو شێوەیەك ئەمریكا و رووسیا لەسەر دۆسێی سووریا كێشەیان لەگەڵ یەكدا بۆ دروست نەبێت و خۆیان لە كێشە بەدوور بگرن.
ج: رێز لە بڕیارەكانی ئەنجومەنی ئاسایش بگیرێت، كە تایبەت بە كێشەی سووریا دەركراون.
د: لەچوارچێوەی بەیاننامەی ژنێڤدا كار بۆ قۆناخی راگواستن بكرێت و زەمینە بۆ هەڵبژاردنێكی دادپەروەر و ئازاد دابین بكرێت و هەموو پێكهاتەكان و رەوەندی سووریا لەدەرەوە بەشداری تێدا بكەن و هەڵبژاردنەكە رەچاوی ستاندەر و شەفافییەتی نێودەوڵەتی بكات.
دیارە ئەم هەنگاوانەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی رژێمی ئەسەد لە قۆناخی ئینتیقالیدا دەهێڵێتەوە و گۆڕانكاری لە رژێمی سووریا دەكەوێتە چوارچێوەی رێككەوتنەكان بۆ كۆتاییهینان بە شەڕی ناوخۆ و پاشانیش دانانی سیستمێكی سیاسی كە گەلانی سووریا خۆیان لەسەری رێكدەكەون.
بەڵام لەبەرامبەر ئەم هەوڵانەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و بە حوكمی ئەوەی ئێران نفووزێكی هێجگار گەورەشی لە سووریادا هەیە، بەتەنیا پرۆژەیەكی 4 خاڵی هەیە كە داوا دەكات:
1. دەستبەجێ ئاگربەس رابگەیەنرێت.
2. حكومەتێكی نیشتمانی و یەكگرتوو دابمەزرێت و رژێمی ئێستای ئەسەد بەهێز بكرێتەوە.
3. دەستور هەموار بكرێت.
4. هەڵبژاردن بكرێت .
ئەم پرۆژە چوار خاڵییەی ئێران، دیمەشق دەكاتە پاشكۆی تاران و هەرگیز سەقامگیری بۆ سووریا ناگەڕێتەوە و شەڕی ناوخۆش هەر بەردەوام دەبێت.
لوبنان و مەترسی هەڵگیرسانی شەڕ
لە نێوان حزبوڵڵا و ئیسرائیلدا
حزبوڵڵای لوبنانی كە لە بنەڕەتدا لەلایەن سوپای پاسدارانی ئێرانەوە بەناوی بزووتنەوەی بەرگری لەدژی داگیركاری ئیسرائیلی دروستكراوە، ئێستا لە كارەكتەرێكی لۆكاڵەوە بۆتە كاراكتەرێكی ئیقلیمی و كاریگەری لەسەر هەریەك لە عێراق و سووریا و یەمەن هەیە، هەروەها لەهەردوو بەرەی باشووری لوبنان و سنووری بەرزاییەكانی جۆلانەوە هەڕەشەی لەسەر ئیسرائیل دروستكردووە، بە رێگەی ناردنی راوێژكار سەربازی بۆ تەقاندنی رۆكێت و مەشق پێدانی چەكدارەكانی ئەنساروڵای حوسی لە یەك كاتدا بەرەیەكی هاوشێوەی لە سنووری یەمەنەوە لەگەڵ سعودیە دروست كردووە و لە رێگەی رۆكێتەكانیشەوە، ریازی پایتەختی سعودیەی گرتۆتە ئامانج، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ رەوینەوەی ئەم مەترسییە وەك هەنگاوی یەكەم حزبوڵڵای لوبنانی وەك رێكخراوێكی تیرۆریستی ناساندووە، لە هەنگاوی دووەمیشدا هەوڵدەدات هاوكاری حكومەتی لوبنانی بكات بۆ ئەوەی سوپای نیشتمانیی لوبنان بەهێز بێت و میلیشیاكانی حزبوڵڵا لە چەك دابماڵدرێن، بەڵام لەبەرامبەردا بەهۆی هاوكارییە داراییەكانی ئێران بە بڕی زیاتر لە 800 ملیۆن دۆلار لە ساڵێكدا و دابینكردنی چەك و تەقەمەنی و رۆكێت لەلایەن كۆماری ئیسلامیی ئێرانەوە بۆ حزبوڵڵا، ئێستا حزبوڵڵا لە چەندین بەرەوە هەڕەشەی هەڵگیرساندنی شەڕێكی گەورە دەكات.
چەكدارنی ئەنساروڵای حوسی و
ئایندەی یەمەن
حوسییەكانی یەمەن لەگەڵ ئەوەی كەمینەن، بەڵام بەهۆی هاریكاری راستەوخۆی ئێران و ناڕاستەوخۆ لە رێگەی حزبوڵڵای لوبنانییەوە، ئێستا بوونەتە هێزێك كە سەنعای پایتەختی یەمەنیان كۆنتڕۆڵ كردووەو توانیویانە بە رێگەی رۆكێتی (بركان 1و 2 )ی ئێرانی و هەروەها بەكارهێنانی فڕۆكەی بێ فڕۆكەوانی خۆكوژ و بەلەمی بێ بەلەمەوانی خۆكوژ، ئاسایشی وڵاتانی وەك سعودیە و ئیمارات بخەنە مەترسییەوە و هەروەها مەترسیی گەورە لەسەر كەنارەكانی دەریای سوور بۆ دەریاوانی و گواستنەوەی وزە دروست بكەن، ئەمە بێجگە لەوەی ژینگەی مەترسیداریان بۆ بڵاوبوونەوەی برسێتی و نەخۆشی دروست كردووە. عەرەبستانی سعودیە دوای ئەوەی گەیشتە ئەو قەناعەتەی كە ئەم میلیشیایە بە كردەیی بووەتە هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی سعودیە و دەوڵەتانی دیكەی كەنداو، ناچار هاوپەیمانییەكی ئیسلامی پێكهێناو لەچوارچێوەی ئۆپەراسیۆنی حەزم دەستتێوەردانی كرد و شەڕی دژی حوسییەكانی یەمەن راگەیاند، بەڵام بە هۆی هاوكارییەكانی ئێرانەوە نەك نەتوانراوە ئەم كێشەیە چارەسەر بكرێت و شەرعییەت و سەقامگیری بۆ یەمەن بگەڕێتەوە، ئێستا سعودیە ترسی ئەوەیە، ئەنساروڵا لەسەر سنوورەكانی نێوان سعودیە و یەمەن، ببنە حزبوڵڵای لوبنانی لە نێوان سنوورەكانی لوبنان و ئیسرائیل، لەگەڵ ئەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و نەتەوە یەكگرتووەكان داوای ئەوە دەكەن بە دیالۆگ و گێڕانەوەی شەرعییەت بۆ حكومەتی یەمەنی كێشەكانی چارەسەر بكرێت، بەڵام پێداگری ئێران و حزبوڵڵا وایكردووە هەر درێژە بە شەڕەكە دەدەن.
دیارە لە عێراق و سووریا و یەمەن، میلیشیا وەكیلەكانی شیعە شەڕی خۆیان راگەیاندووەو شەڕەكەش بەردەوامی هەیە، بەڵام لە باشووری لوبنانەوە هێشتا حزبوڵڵای لوبنانی شەڕەكەی بە رەسمی رانەگەیاندووە، لەلایەكی دیكەش شەڕی حزبوڵڵای لوبنانی لەگەڵ ئیسرائیل ئەگەر دابگیرسێت، لەبەر ئەوەی حزبوڵڵا زیاتر لە 100 رۆكێتی لەبەردەستە و زیاتر لە 60-70 هەزار چەكداری مەشق پێكراوی بەئەزموونی هەیە، لەبەرامبەریشدا ئیسرائیل خاوەنی جبەخانەیەكی گەورەی رۆكێت و هێزێكی گەورەی ئاسمانی و هێزێكی سەربازیی خاوەن چەكی قورسی هەیە، مەترسیی ئەوە دەكرێت، شەڕی حزبوڵڵا لەگەڵ ئیسرائیل شەڕێكی گەورەی خوێناوی بێت و ژمارەیەكی هێجگار زۆری خەڵكی سڤیل ببنە قوربانی. چاودێرانی بارودۆخەكە لەسەر قوربانییانی سڤیلی ئەم شەڕە ئاماژە بەوە دەكەن، حزبوڵڵای لوبنانی باكی بە قوربانییانی خەڵكی سڤیل نییە كە لەم شەڕەدا دەبنە قوربانی، لەبەر ئەوەی حزبوڵڵا دەیەوێت قوربانییانی سڤیل بكاتە پڕوپاگەندە بۆ شاردنەوەی شەڕەكەی خۆی، بۆیە لەگەڵ ئەوەی هەموو پسپۆڕانی سەربازی و جەختكردنەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پێداگیری لەوە دەكەن، رێگری لەشەڕی نێوان ئیسرائیل و حزبوڵڵا بكەن، بەڵام ئاراستەكە بەرەو ئەوە دەچێت كە ئێران مەبەستی بێت ئەو شەڕە هەڵبگیرسێت، ئەمەش ئەو حاڵەتەیە كە كیسنجەر ئاماژەی پێكردووە و دەڵێت: «ئەگەر كەسێك نەتوانیت گوێی لە تەپڵی ئەو شەڕە بێت كە دەستی پێكردووە، ئەو كەسە رەنگە كەڕ بووبێت، یان هیچ نەبیستێت.»
لە دوماهی ئەم خوێندنەوەیەدا دەگەینە ئەوەی، ئێستا كۆماری ئیسلامیی ئێران كەوتۆتە نێوان دووڕیانێكەوە، یان ئەوەیە دەبێت چۆن عەرەبستانی سعودیە ئامادەباشی پیشانداوە بۆ لە ریشە هەڵكێشانی رادیكاڵیزمی فیكری وەهابی، بەهەمان شێوە ئێرانیش دەبێت ئامادەباشی خۆی پیشانبدات بۆ لە ریشە هەڵكێشانی رادیكاڵیزمی ئایدیۆلۆژیەتی شیعیزمی ویلایەتی فەقیهی و خۆی بكاتەوە بە دەوڵەتی هاوچەرخ و رێز لە یاسا نێودەوڵەتیەكان بگرێت، یاخود دەبێت زیاتر بەرەو ئاگرەكە رابكات و زەمینە بۆ شەڕێكی گەورە خۆش بكات، سەبارەت بە ئەگەری ئەم دوو ریانەش پسپۆڕان رایانوایە كۆماری ئیسلامیی ئێران ناتوانێت ببێتە دەوڵەتێكی هاوچەرخ و پابەندی یاسا نێودەوڵەتییەكان بێت، لەبەر ئەوەی ئەگەر ئەمەی كرد، دەبێت هەناردەكردنی شۆڕشی ئیسلامی رابگرێت، بەمەش چەمك و بوونی كۆماری ئیسلامی كۆتایی دێت، بۆیە ئەگەری زیاتر ئەوەیە رێگەی دووەم كە شەڕە هەڵیبژێرێت بەو هێوایەی لە ناسەقامگیری و پاشاگەردانیدا پارێزگاری لە بوونی خۆی بكات، هەموو ئەم واقیعەش لە داهاتوویەكی نزیكدا كاردانەوەكانی دژی بڕیارەكەی ترەمپ پەردەی لەسەر هەڵدەماڵێت و ئاشكرای دەكات.