نەتەوە یەكگرتووەكان و ئەنجومەنی ئاسایش و تەواوی دەوڵەتانی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعشیش، ئەگەر بیانزانیایە دەتوانن عێراق بە یەكگرتوویی بهێڵنەوە و لە پارچە پارچە بوون بیپارێزن، زۆر بە ئاسانی دەیانتوانی بانگەشە بۆ كۆنگرەیەكی نێودەوڵەتی بكەن و لەو كۆنگرەیەدا كۆمەڵێك بڕیاریان دەردەكردو هەموو لایەنە عێراقییەكانیش ناچاربوون پێوەی پابەند ببن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە هیچ دەوڵەت و كیانێكی سیاسی ناتوانێت تەحەددای ئیرادەی هەموو جیهان بكات.
ئەگەر خوێنەرانی ئەم دێڕانە بگەڕێنەوە بۆ پرۆسەی سیاسی لە عێراق لە ماوەی 20-25 ساڵی رابردوودا، راشكاوانە ئەرشیفی رووداوەكان دێتەوە بەرچاویان كە هەوڵەكان بۆ رێكخستنەوەی عێراقی دوای رژێمی سەدام حوسێن هەر لە سەرەتای ساڵی 1994ـەوە و لە چوارچێوەی ئەوەی پێی دەگوترا كۆنگرەی ئۆپۆزسیۆنی عێراقی هەوڵی بۆ درابوو، بەڵام ئەم هەوڵانە لەگەڵ نزیكبوونەوەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە رووخانی رژێمی سەدام حوسێن، هەر لەساڵی 2002ـەوە بوونە هەوڵی نێودەوڵەتی و لە پایتەختەكانی بەریتانیا و فەرەنسا و ئەمریكا، چەندین كۆنگرەی گرنگ بۆ بڕیاردان لەسەر جێگرەوەی رژێمی سەدام حوسێن و سیستمی سیاسی داهاتووی عێراق گرێدرابوو، لەناو هەر یەك لەم كۆنگرانە لایەنی كوردستانی ئەجیندای خۆی لە چوارچێوەی سیستمێكی فیدڕاڵی و دیموكراتی بۆ عێراقی دوای رژێمی سەدام حوسێن دەستنیشان كردبوو كە لەلایەن ئۆپۆزسیۆنی عێراقەوە پەسەند كرابوو.
ئەوكات كێشەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەوە بوو، چۆن سیستمێكی سیاسی لە عێراقی دوای سەدام حوسێن دابمەزرێت كە بتوانرێت هاوسەنگی لەنێوان پێكهاتە سەرەكییەكانی عێراق (كورد و شیعە و سوننە) دروست بكات و كۆتایی بە ناسەقامگیری و شەڕی 80ساڵەی عێراق لەگەڵ گەلانی خۆی بهێنێت، بۆیە لەم حاڵەتەدا بواری ئەوە هەبوو بیر لە سیستمی سیاسی دوای رژێمی سەدام حوسێن بكرێتەوە. بەڵام ئێستا كێشەی عێراق لە چوارچێوەی سیاسەتی شیعەگەرایی دەسەڵاتدارانی بەغدا چۆتە چوارچێوەیەكی دیكەو كێشەكە بۆتە ئەوەی چی بكرێت بۆ ئەوەی سەرچاوەی فیكری توندڕۆیی و ژینگەی لەبار بۆ گەشەی تیرۆریستانی داعش و هاوشێوەی داعش كۆتایی پێبهێنرێت.
ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمریكا گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی كە سەرهەڵدانی داعش دەرهاویشتەی سیاسەتی شیعەگەرایی حكومەتی بەغدایەو ئەم سیاسەتەش لەژێر كاریگەری ئێراندایەو هەر لەو چوارچێوەیەشدا بەڕێوەدەچێت، هەر بۆیە ستراتیژیەتی تێكشاندن و لە ریشە دەرهێنانی فیكری داعش، چەند پێویستی بە تێكشكاندنی سەربازییانە هەیە، هێندە زیاتریش پێویستی بە رێكخستنەوەی پرۆسەی سیاسی و گۆڕینی ئەقڵییەتی حوكمڕانی لە عێراقدا هەیە، لە ئێستادا بۆ تێكشكاندنی داعش لە رووی سەربازییەوە ئەمریكا پێویستی بە هێزی سەربازی عێراق و ئەو هێزانەی پرۆئێرانیش لەسەر زەوی هەیە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەمریكا و رۆژئاواش ناتوانن هێزی پێویست لەسەر زەوی بۆ تێكشاندنی داعش دابین بكەن، بەڵام ناشتوانن لە سەدا سەد پشت بەو هێزانەش ببەستن، بۆیە ستراتیژیەتی خۆیان گۆڕیوە بۆ ئەوەی وردە وردە نفووزی خۆیان زیاد بكەن و هێزە عێراقییەكان لە هێزە پرۆئێرانییەكان جیابكەنەوە، ئەمەش بەو هیوایەی بتوانن پرۆسەی سیاسی لە عێراقدا بەوجۆرە رێكبخەنەوە كە خۆیان ئاواتی بۆ دەخوازن، ئەوجا ئەمە تاچەند ئامانجێكی پەسەندە، ئەوا ئەمریكا تاقی دەكاتەوە و ئەگەر سەركەوتوو بوو، ئەوكات بیر لەوە دەكاتەوە چۆن پەیوەندی ئایندەی نێوان كوردستان و عێراق رێكبخاتەوە. كە ئەمەش لەلایەن گەلی كوردستانەوە رەتدەكرێتەوە و لە 25 ی ئەیلوول بڕیاری خۆی بۆ ئەمریكا و تەواوی جیهان ئاشكرا كردووە.
لەناو ئەم هاوكێشەیەدا، حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی ئێستای عێراق بەوجۆرە خۆی نمایش كردووە كە ئەو ئاراستەی حوكمڕانی بەرەو ئەوە دەبات خۆی لە چوارچێوەی ستراتیژیەتی ئەمریكا و هاوپەیمانانی دژی داعش بەرجەستە بكات، ئەوەشی خستۆتەڕوو كە ئەو مەبەستیەتی عێراق وەك دەوڵەتێكی مەدەنی رێكبخاتەوە و لە شێوازی كۆماری ئیسلامی دووری بخاتەوە، ئەوجا بۆ ئەوەی عەبادی لەم ئاراستەیەی سەركەوتوو بێت و لەلایەن رای گشتی عەرەبی شیعە و سوننەوە پشتگیری لێ بكرێت، پشتگیریی ئەمریكای مسۆگەر كردووە كە سەركەوتنەكانی شەڕی دژی داعشی بۆ بكاتە پڕوپاگەندەی هەڵبژاردن و لە هەڵبژاردنەكانی ساڵی داهاتوودا جارێكی دیكە عەبادی ببێتەوە بە سەرۆك وەزیران، هەر بۆیەشە ئەگەر سەرنج لە بیانووەكانی ئەمریكا بەرامبەر پرۆسەی ریفراندۆمی كوردستان بدەین، ئێستاش و ئەو كاتیش جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە، پرۆسەی ریفراندۆم و سەربەخۆیی كوردستان دەبێتە هۆكاری ئەوەی تەركیز لەسەر شەڕی دژی داعش كەم ببێتەوە، هەروەها ببێتە هۆكارێك كە عەبادی لاواز بێت و هەڵبژاردنەكانی داهاتوو بدۆڕێنێت. بەڵام توێژەران و لێكۆڵەرانی ئەمریكا بەتایبەتی ئەوانەی ماوەی چەند ساڵێك بە كردەیی لە عێراق كاریان كردووە، راشكاوانە نەیانشاردۆتەوە كە ئیدارەی ئەمریكی چ لە سەردەمی جۆرج دەبلیو بوش و چ لەسەردەمی باراك ئۆباما، نەیانتوانیوە سایكۆلۆژیەتی سیاسیی عەرەبی عێراق و هەروەها سایكۆلۆژیەتی سیاسیی عەرەبی شیعە بەرامبەر عەرەبی سوننە و بەپێچەوانەشەوە، بە دروستی بخوێننەوە و پلانی سەركەوتوو و گونجاوی بۆ دابڕێژن، هەر بۆیە وێڕای ئەو هەموو خەرجی و تێچووە و ئەو هەموو قوربانییەی سەربازانی ئەمریكا لە 2003وە تا ئێستا، كەچی ئەمریكا هەر سیاسەتێكی لە عێراقدا جێبەجێ كردبێت، سەركەوتوو نەبووە، هەموو ئەو قوربانی و خەرجییەشی لەو شەڕانەدا سەرفكراون بە هەدەر چوون. لەوانەیە باشترین نموونەش بۆ دوایین شكستی سیاسەتی ئەمریكا، گرەوكردنی بووبێت لەسەر حەیدەر عەبادی، بەڵام دەركەوت لە بچووكترین جیاوازیی بیروبۆچوون لەگەڵ هەرێمی كوردستاندا، خەریكە ئەوەی ئەمریكا 14 ساڵە هەوڵی بۆ دەدات، جارێكی دیكە بە خەساری بدات.
حەیدەر عەبادی كە ئێستا لەبری ئەوەی وەك سەرۆك وەزیرانێكی دەوڵەتمەدار لەگەڵ هەموو كێشەكانی عێراق و كوردستان مامەڵە بكات، بەڵام لەبەرامبەر پرۆسەی ریفراندۆمی كوردستاندا، زۆر توندتر لە سەركردەیەكی حەشدی شەعبی و پرۆئێرانی قسە دەكات، لەمەش زیاتر هەموو دامەزراوەكانی دەوڵەت و تەواوی دەسەڵاتەكانی وەك سەرۆك وەزیران كردۆتە چەكێك و شەڕی هەرێمی كوردستانی پێدەكات، ئەمە لەكاتێكدا ئەگەر عەبادی ئەو دەوڵەتمەدارە بوایە كە ئەمریكا گرەوی لەسەر كردووە، دەیتوانی بە تەنیا چەند وشەیەك بارودۆخەكە ئاسایی بكاتەوەو هەم دڵی خەڵكی كوردستان لە خۆی نەڕەنجێنێت و هەمیش دەیتوانی پرۆسەی دەوڵەتی كوردستان بۆ دوای شەڕی دژی داعش دوابخات و بەمەش هەم كێشەكانی عێراقی چارەسەر دەكرد، هەمیش پشتگیری ئەمریكای بۆ عێراق زیاتر دەكرد، بەڵام ئەو شێوازی مەزهەبی و دیكتاتۆرییانەی بەرامبەر كوردستان نواند. وەك بیرمەندی ئەمریكی ریچارد هاس لەسەر ئاكامی ریفراندۆمەكەی كوردستان نووسیویەتی، گەلی كوردستان تەنیا خواستی خۆی دیاریكردووە، جێبەجیكردنی ئەم خواستە بە تەنیا بە بریاری كورد تەواو نابێت و پێویستی بە مامەڵەی دروستە لەگەڵ ئەم خواستەی ئەم گەلە پیشانی داوە، بەڵام بەمجۆرە مامەڵە لەگەڵ خواستی گەلێك بكرێت و بەوجۆرە نامۆ و نامرۆڤایەتییە رەتبكرێتەوە، یان هەوڵبدرێت گەلێك گەمارۆ بدرێت، تەنیا لەبەر ئەوەی خواستی خۆی دەربڕیوە، ئەمە لە هەموو دابونەریتێكی سیاسی دوورە و پێویستی بە پێداچوونەوە هەیە، ریچارد هاس راسپاردەی بۆ ئەمریكا و یەكێتی ئەوروپا ئەوەیە، كوردستان ریفراندۆمی ئەنجامداو بڕایەوە، ئێستا ئەركی ئەمریكا و یەكێتیی ئەوروپا ئەوەیە ببنە بەشێك لە پرۆسەی دیالۆگی نێوان كوردستان و عێراق بۆ ئەوەی لەسەر پرسی خاك و داهات رێكبكەون، یان دابەشی بكەن، نەك ئەمریكا دژایەتی ئاكامی ریفراندۆمی كوردستان بكات، ئەم قسانەی هاس كە خۆی لە ئیدارەی جۆرج دەبلیو بوش بەڕێوەبەری سیاسەتی پلاندانانی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا بووە، ئاماژەیەكی روونە كە ئەمریكا سیاسەتێكی روون و ئاشكرای بۆ ئایندەی عێراق نییە و پێویستە ئەو سیاسەتەی بە روون و ئاشكرایی هەبێت.
ئەوەی لە كۆی ئەم خوێندنەوەیە پێویستە جەختی لەسەر بكەینەوە ئەوەیە، ئەمریكا كاتێك پێداگری لەسەر ئەوە دەكات كە پابەندە بە یەكپارچەیی عێراق، مەبەستی ئەوە نییە عێراقێكی یەكپارچە تەسلیمی كەسێك بكات كە لە بچووكترین كێشەدا بەرگی مەدەنی فڕێ بدات و عەمامەیەكی رەش لەسەر بكات و هەڕەشە لە كوردستان بكات و عێراق بكاتە دیاری بۆ كۆماری ئیسلامی ئێران، بەڵكو مەبەستی ئەمریكا ئەوەیە عێراق یەكپارچە بێت هەتا ئەو كاتەی عەرەبی سوننە وەك پێكهاتەیەكی عێراقی دێنەوە سەرخۆیان و بڕیار لەسەر ئایندەی خۆیان دەدەن، ئەمریكا ئەوەندە یەكپارچەیی عێراقی دەوێت، تا بزانیت ئایا لەناو عەرەبی شیعەی عێراقدا دەوڵەتمەدارێك هەڵدەكەوێت كە بتوانێت ئایندەی عێراق بە كۆماری ئیسلامی ئێرانەوە گرێ نەدات، ئەمریكا تا ئەو كاتە عێراقی بە یەكپارچەیی دەوێت، ئایا سیستمێكی سیاسی لە بەغدا دروست دەكرێت كە دان بەوەدا بنێت رێز لە ئیرادەی خەڵكی كوردستان دەگرێت.
حەیدەر عەبادی لەنێوان هەموو وردەكارییەكانی ئەمریكا و هاوپەیمانان و نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ پشتگیریكردن لە یەكپارچەیی عێراق، تەنیا وشەی یەكپارچەیی عێراقی كردۆتە دروشمی رەفتارە ناسیاسی و نایاساییەكانی بەرامبەر بە هەرێمی كوردستان، ئەو ئێستا ئەوەی لەبیرخۆی بردۆتەوە، كە كوردستان لە ستراتیژیەتی هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش ئەو میحوەرەیە كە هەموو ئامانجەكانی جیهانی ئازادو تێكشكاندنی تیرۆریستان پێكەوە كۆدەكاتەوە، لەمەش زیاتر ئەگەر عەبادی بە هۆش خۆی نەیەتەوە و هاوپەیمانان ناچار بكات لە نێوان كوردستان و بەغدا یەكێكیان هەڵبژێرین، دڵنیای دەكەینەوە كوردستان هەڵدەبژێرین، لەبەر ئەوەی جیاوازیی نێوان بەغداو كوردستان ئەوەیە كە بەهۆی سیاسەتی هەڵەی دەسەڵاتدارانی بەغدا داعش دروست بوو، بەڵام سیاسەتی حەكیمانەی كوردستان داعشی تێكشكاند و ئەفسانەی داعشی بەتاڵ كردەوە.