.... 2-3
ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژووی دروستبوونی حزبی سیاسی وەك پێداویستییەكی سەرەكیی كۆمەڵگەی دیموكراتی، ئەوا مێژوو ئەوەمان پێدەڵێت كە دروستبوونی حزبی سیاسی لەدوای دامەزراندنی دەوڵەتی نەتەوەیی دەستی پێكردووە و پێش دروستبوونی دەوڵەتی نەتەوەیی حزبی سیاسی بوونی نەبووە، ئەمەش بەو مانایەی دوای ئازادبوونی نەتەوە، بۆ پارێزگاریكردن لە ئازادی حزبی سیاسی وەك نوێنەرایەتیكردنی چینێك، یان بەشێك لەنەتەوە دروست دەبێت، بۆ ئەوەی پارێزگاری لەو ئازادییە بكات كە نەتەوە بەرهەمی هێناوەو رێگەنەدات دەستەبژێرێك بۆ بەرژەوەندیی خۆیان ئەو ئازادییە بەلاڕیدا بەرن.
لە كۆمەڵگەكانی رۆژهەڵات و جیهانی عەرەبی و ئیسلامیش، بەشێكی زۆری ئەو حزبە سیاسیانەی دامەزراون، حزبی سیاسی هەناردەكراو بوون و مۆركێكی نێونەتەوەییان هەبووە، وەك حزبە ئیسلامییەكان بۆ نموونە (ئیخوان موسلمین)، یان حزبە چەپەكان بۆ نموونە (حزبە شیوعییەكان)، هەروەها چەند جۆری دیكەی حزبی سیاسی هەبوون كە زیاتر لاساییكردنەوەی حزبی قەومی و ناسیۆنالیستی شۆڤێنی بووە كە لە هەموو نەتەوەكاندا كەم تا زۆر ئەم دیاردەیە بەناوی جۆراوجۆر لاسایی كراوەتەوەو بوونی هەبووە، ئەوجا چ حزبە هاوردەكراوەكانی (ئیسلامی و شیوعی) بووبێت، یان حزبە قەومی و ناسیۆنالیستییەكان، هەموو كات ئامانج لە دروستكردنی حزب ئەوە بووە كە دەستەبژێرێكی دیاریكراو كە لە ناو ئەو حزبانە خۆیان بینیوەتەوە و هەوڵیاندا بەناوی (رۆشنبیركردنی حزبی) خەڵك بەو ئایدیۆلۆژیایە پەروەردە بكەن، یان رۆشنبیر بكەن كە حزبەكە ئامانجی بووە.
لەسەر ئەم باكگراوەندە، ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ مێژووی پارتی دیموكراتی كوردستان كە مستەفا بارزانی نەخشەڕێگەی دامەزراندنی بۆ داڕشتووە، هەست بەو راستییە دەكەین كە دوای دامەزراندنی كۆماری كوردستان لە (مەهاباد)، بیر لەوە دەكاتەوە كە پارتێكی دیموكراتی دابمەزرێت بۆ ئەوەی نوێنەرایەتی هەموو چین و توێژە جیاوازەكانی كۆمەڵگەی كوردستان بكات.
پرسیاری گرنگ ئەوەیە، ئەگەر مۆدێلی حزب لە كۆمەڵگەی دیموكراتی دیاردەیەك بێت لەدوای دامەزراندنی دەوڵەتی نەتەوەییەوە سەرهەڵبدات، ئایا هاودژییەك لەسەر ناوی پارتی دیموكراتی كوردستان دروست نابێت كە مستەفا بارزانی پێش دامەزراندنی دەوڵەت ئەم ناوەی بۆ پارتی دەستنیشان كردبێت؟ وەڵامی ئەم پرسیارە لەناو مێژووی سەروەریی پارتی وەردەگیرێتەوە، لەبەر ئەوەی مستەفا بارزانی بیری لەوە كردۆتەوە چۆن پەرتەوازەیی بگۆڕێت بۆ یەكگرتوویی، چۆن ناوچەگەری بگۆڕێت بۆ كوردستانیبوون، چۆن جیاوازی نەتەوەیی و ئایینی بگۆڕێت بۆ هاونیشتمانیبوون، چۆن ئەم سێ فاكتەرە دەگۆڕێت بۆ سێ كۆڵەگەی گرنگ بۆ رزگاربوونی هاووڵاتیانی كوردستان لە كۆیلەیەتی و ژێردەستەیی.
مستەفا بارزانی لەگەڵ ئەوەی پێش دامەزراندنی پارتی، رێبەرایەتی شۆڕشی كوردستانی كردووە و بەشداری لە كۆماری كوردستاندا كردووە، بەڵام ئەزموون و مامەڵەی لەگەڵ تێكڕای حزبەكانی ئەو سەردەمەی كوردستان و عێراق هەبووە و بەشی هەرە زۆری حزبەكانی ئەو سەردەمەش پشتگیری ئەو شۆڕشەیان كردووە كە بارزانی مستەفا لە چلەكانی سەدەی رابردوو رێبەرایەتی كردووە، بەڵام خۆی بە فەرمی ئەندامی هیچ حزبێكی سیاسی نەبووە و حزبی سیاسیشی بە پێویستییەك زانیوە كە وەك ئامرازێك تواناكانی گەلی كوردستان رێكبخات و كۆیان بكاتەوە و بۆ خەبات جۆشیان بدات. ئەمە پێمان دەڵێت، پێش ئەوەی مستەفا بارزانی بیر لە دامەزراندنی پارتی بكاتەوە وەك رەشماڵێك بۆ كۆكردنەوەی سەرجەم بیروبۆچوونە سیاسییە جیاوازەكان و سەرجەم چین و توێژەكان و نەتەوەو ئایینە جیاوازەكانی كوردستان، فەزای بیركردنەوەی هەموو ئەو جیاوازییانەی كۆكردۆتەوە، ئەو فەزا فراوانەی بیركردنەوەی ئەویش بەرهەمی ئەو پەروەردەیە بووە كە رێبازی سەركردەكانی پێش خۆی لە شێخ عوبیدوڵای نەهرییەوە تا دەگاتە شێخ عەبدولسەلامی بارزانی و شێخ ئەحمەدی بارزانی وەك قوتابخانەیەك فێریان كردووە. بەدیوێكی دیكەدا بیركردنەوە لە دامەزراندنی پارتی لە فیكری بارزانیدا، هەوڵدان بووە بۆ پراكتیزەكردنی ئەو فەزا فراوانەی لە بیركردنەوەی خۆیدا بوونی هەبووە، بۆ ئەمەش وەك بیرمەندێك خۆی بۆتە پێشڕەو و رێبەری ئەو فیكرە و هەوڵیدا لەمیانەی هەڵسوكەوت و رەفتار و شێوازی ژیانی رۆژانەی ئەم بیركردنەوەیە لە چوارچێوەی پارتیدا بەرجەستە بكات. نیچە گوتەنی وەك بیرمەندێكی پێشڕەو، مستەفا بارزانی هەوڵیداوە وەك پێشمەرگەیەكی ناو كۆڕی خەبات رێبەرایەتیی ئەم فیكرەیە بكات، نەك بە رێگەی ئەوەی چی دەڵێت و چی نووسیوە، بۆیە ئەگەر سەرنج لە مێژووی رێبەرایەتی مستەفا بارزانی بدەین، دەبینین رێبەرایەتی مستەفا بارزانی ئەو چوارچێوەیە بە ئاشكرا بەرجەستە دەكات.
ئەوجا ئەگەر جارێكی دیكە بگەڕێینەوە بۆ دامەزراندنی پارتی لە بیركردنەوەی مستەفا بارزانیدا، ئەو راستییە بە راشكاوی بەرجەستە دەبێت كە لە بیركردنەوەی بارزانیدا گەلی كوردستان بە جیاوازی نەتەوە و ئایین و بیروبۆچوونی سیاسی و دابەشكردنی بەسەر چوار پارچەدا، هەموویان پێكەوە، وەك گەل و نەتەوە چەوسێندراونەتەوە و مافەكانیان پێشێل كراوە، ئەوجا بۆ ئەوەی چوارچێوەیەك بۆ خەبات و مقاوەمەت رێكبخرێت بۆ ئەوەی ئەم زوڵم و چەوسانەوەیە لەسەر ئەم گەلە نەمێنێت، پارتی بووە چوارچێوەیەك بۆ ئەوەی تواناكانی هەموو گەلی كوردستان بە هەموو جیاوازییەكانیەوە رێكبخات و جۆشیان بدات و لەیەك كاتدا دوو پرۆسەی گرنگ پێكەوە خەباتیان بۆ بكرێت، پرۆسەی یەكەمیان هەوڵدان بووە بۆ دروستكردنی كیانێك، ئەوەی لە زانستی سیاسەت پێی دەگوترێت دەوڵەت دروستكردن (state building)، پرۆسەی دووەمیشیان پرۆسەی بونیادنانی ئیرادەی نەتەوەیە هەم بۆ خەبات و هەم بۆ خۆبەڕێوەبردنیش، ئەمەشیان لە زانستی سیاسەت پێی دەگوترێت: نەتەوە دروستكردن (nation building).
رێبەرایەتی مستەفا بارزانی بۆ ئەم دیاردە نوێیە، لە خودی خۆیەوە دەست پێدەكات، ئەویش بریتییە لەوەی گەلی كوردستان توانای بڕیاردانی هەیە و چۆك بۆ ژێردەستەیی و چەوسانەوە دانادات، ئەم پەیامەشی دوای رووخانی كۆماری كوردستان بە گەلەكەی دا، پاش ئەوەی بڕیاری دا كاروانە مێژووییەكەی بۆ یەكێتی سۆڤیەت دەست پێبكات و لە ئاوی ئاراس پەڕییەوە، ئەم بڕیارەی بارزانی كە مانای ئەوە بوو گەلی كوردستان تەسلیمی ئیرادەی داگیركەرانی كوردستان نابێت، دیسان وەرچەرخانێكی دیكە بوو لە ئاستی بیری نەتەوەیی و ورەیەك بوو كرا بە بەری ئیرادەی شۆڕشگێریی خەڵكی كوردستانداو بووە بنەمای ئەوەی كە داگیركەرانی كوردستان بگەنە ئەو قەناعەتەی كە كێشەی كوردو كوردستان پێویستی بە چارەسەركردن هەیە و دەبێت چارەسەر بكرێت، ئەوە بوو لە دوای شۆڕشی چواردەی تەموزی 1958 لە نووسینەوەی دەستووری كاتیی عێراقدا، پێناسەی عێراق گۆڕا بۆ ئەوەی «عێراق نیشتمانی هاوبەشی كوردو عەرەبە»، بەڵام عەرەبە شۆڤێنییەكانی عێراق لە بری ئەوەی سوود لەو دەرفەتە وەربگرن و كێشەكانی كوردستان و عێراق چارەسەر بكەن، هاتن لەمە پەشێمان بوونەوە، بۆیە لە ئەیلوولی 1961 بڕیارێكی بەهێزتر و ئیرادەیەكی گەورەتر لە چوارچێوەی هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلوولدا خۆی بەرجەستە كردەوەو لەو كاتەوە تا ئێستا ئیرادەی گەلی كوردستان بەردەوام لە سەنگەری خەبات و قوربانیدا بووە، تا ئەوەی ئێستا گەیشتۆتە ئەو ئاستەی لە سەردەمی رێبەرایەتی مسعود بارزانیدا، بڕیاری ریفراندۆم دراوەو گەلی كوردستان هەنگاو بەرەو سەربەخۆیی و سەرفرازیی یەكجارەكی هەڵدەگرێت.
لەم قۆناخەدا كە مسعود بارزانی ریبەرایەتی گەلی كوردستان دەكات، لەگەڵ ئەوەی دیاردەی فرەحزبی دیاردەیەكی جوان و بەرچاوی كوردستانەو پارتی بەو پەڕی سنگفراوانییەوە رێز لە هەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان و بیروبۆچوونە جیاوازەكان دەگرێت، بەڵام لە بیركردنەوەی سەرۆك مسعود بارزانی-دا، چەمكی پارتی هەمان ئەو دیاردە مێژووییەیە كە لە فیكری مستەفا بارزانی-دا مۆركی خۆی هەڵكۆڵیوە و هەمان پراكتیزەیە كە مستەفا بارزانی لە سەردەمی رێبەرایەتی خۆیدا پیادەی كردووە، هەر بۆیە كاتێك پارتی لەم قۆناخەدا وەك حزبێك لە لەناو ژینگەی فرەحزبی كوردستاندا دەیەوێت داكۆكی لەماف و ئیستیحقاقی هەڵبژاردنی خۆی بكات، ئەوا سەرۆك بارزانی زۆر جاران لە پێناوی پاراستنی یەكڕیزی و یەكدەنگی گەل و خاكی كوردستاندا سازش لەسەر مافەكانی پارتی دەكات.
لە گرێدانەوەی هەموو خەسڵەتەكانی پارتی پێكەوە و بە لەبەرچاوگرتنی شێوازی رێبەرایەتیكردنی پارتی لە سەردەمی مستەفا بارزانی و ئێستاش لە سەردەمی مسعود بارزانی-دا، دەبینین ئایدیۆلۆژیایەكی دیاریكراو بوونی نییە كە پێناسەی پارتی وەك ئەو دیاردە مێژووییە بكات، بەپێچەوانەوە ئەگەر توێژەرێك، یان ئەكادیمییەك بیەوێت جۆرێك لە لێكدانەوە و تەفسیر بۆ تێگەیشتن لەچەمكی پارتی بكات، ئەوا دەبێت هەوڵەكانی هەمووی بەو ئاراستەیە بخاتەگەڕ كە چۆن بتوانێت هەموو ئەو رایەڵانە بدۆزێتەوە كە تەواوی بیروبۆچوونە جیاوازەكانی گەلی كوردستان پێكەوە گرێدەداتەوە و چۆن بتوانێت لە مێژووی سەروەریی پارتیدا سەیری ئیرادەی تاك لەناو فەزای بیری نەتەوەییدا بكات و چۆن ئەو ئیرادەیە سەرنجی رادەكێشێت، بەڵام ئەگەر هەوڵبدات تەنیا وەك یەكێك لە حزبە سیاسییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، یان جیهانی عەرەبی و ئیسلامی، پێناسەیەك بۆ پارتی بدۆزێتەوە لە چوارچێوەی حزبێكی سیاسیدا، ئەوا نەك هەر لە خۆماندووكردنی بۆ پێناسەكردنی پارتی ماندوو دەبێت و رەنج بەخەسار دەبێت، ئەوا ئەو سەردەمە مێژووییەش لەبیردەكات كە پارتی تیایدا دامەزراوە و ناوی پارتی بۆتە ئەو دیاردەیەی كە هەموو ئیرادەی نەتەوە بە یەكەوە كۆدەكاتەوە.